Жыць не страшна
Барыс Пятровіч
Выдавец: Медысонт
Памер: 256с.
Мінск 2008
Але то Каліноўскі. А тут звычайпая дзяўчына, імя якой, можа быць апроч царкоўпае кнігі, спаленай бальшавікамі разам з царквою ў 1919 годзе, нідзе не зафіксавапае. I нашчадкі яе, аж да мяне ўключна, нідзе пе «засвяціліся». Таму, калі я нешта і зраблю, нідзе гэта піякім чынам не адаб’ецца. (Я думаў пра дзяўчыну і зусім забыўся, што ў гэтай гісторыі ёсць і іпшыя дзейныя асобы тыя ж казакі, у кожнага з якіх свой лёс, свая будучыпя і свае нашчадкі...) Я бачыў, як дзяўчо асцярожна і з трывогаю вызірае з бакавухі: яна здагадвалася, пра што ідзе размова... Вочы нашыя сустрэліся на хвілю і я ўбачыў у вачах дзяўчыпы такую глыбокую ўмольную просьбу дапамагчы, што ледзь не падхапіўся з лавы. Я паспрабаваў позіркам супакоіць яе: маўляў, усё будзе добра, не хвалюйся: я ёсць, я тут, значыць усё, можа, абыйдзецца...
He абыйшлося. Карчмар азірнуўся да дзяўчыны, да бакавухі, і паклікаў:
Ганулька!
Імя прапрабабулі сваёй я зразумела, не ведаў, але падалося яно мне файным.
Ганулька! паўтарыў карчмар. Прынясі панам за гэты стол гуся смажанага, што мы да вечару гатавалі, і кашы паболей... і па-змоўніцку падміргнуў казакам.
Калі Ганулька праходзіла паўз мяпе, я ўбачыў, што ў яе вачах блішчаць слёзы.
«Прадаў, зразумеў я, карчмар адкупіўся ёю ад казакоў...»
Што з ёю будзе? Вядома што... Пацешацца ды... «Пацешацца» слова якое лёгкае. Нават добрае. He «пацешацца», а... што рабіць? Як мне дапамагчы дзяўчыне? Бо ніхто, ігіхто ў гэтым жорсткім часе і пе
падумае заступіцца за яе, абараніць. I я не магу ўмешвацца. Ніякім чыпам. Ды і што я магу зрабіць адзін супраць, як мінімум, пяці спрактыкавапых у забіваппі людзей ваяроў. Я бяззбройны. 3 першых вандровак я ўзяў сабе за правіла не браць з сабою ў міпулае піякіх пісталетаў. А дваццацізарадпы лазерпік зараз ох як бы спатрэбіўся! Каб хоць прыпалохаць агпём ды прапіаць чужынцаў... Паўстаць перад імі гэтакім ведзьмаком-чараўніком, пра якога япы не ў адным калепе згадваць будуць... А, можа, адкупіцца. Грошы ж у мяне ёсць. I нямала. He, пе адкупішся. Проста забяруць грошы ды яшчэ ў карак падаюць. А ад такой дзяўчыны не адмовяцца. Але не магу ж я ўстаць, як тыя мясцовыя мужыкі, з-за стала ды выйсці бы ні ў чым пе бывала. Калі мы, беларусы, пе будзем абарапяцца, дык хутка нас зусім не стапе. Знікпем пакрысе. Знікнем... А я, калі дзяўчыпа гэтая, мая прапрапра... бабуля загіпе, знікну ўжо сёння... Дык мо і пе выпадкова я апыпуўся цяпер у гэтым месцы. (Казакі тым часам выйшлі з дзяўчынаю з карчмы і з-за дзвярэй, па вуліцы, пачулася тузаніна і лёгкія ўсхліпы, крык праз закрыты рукою рот: «Адпусціце... He хачу...» і яшчэ пешта... Але я, мяпе задуманага, як у паўсне, гэтага не ўскалыхпула. Я шукаў выйсця...). Што зрабіць, каб пя знікпуць? Што зрабіць, каб ня знікнуць! Што зрабіць, каб ня зні...
Свядомасць вярпулася ў маё цела. Карчма была пустая, гаспадар стаяў побач і трос мяпе за плячук: «Плаціць будзеш? Ты ж казаў хутчэй...» «А дзе?..» хацеў спытаць я і замоўк зразумеўшы ўсё...
3 карчмы я выйшаў у суцэлыіае цемрыва. Нібыта няма нічога і пікога вакол. Я адыйшоў колькі крокаў і азірпуўся карчмы таксама не было.
49 Жыць не страшна
Аднавокі
ІО Барыс ПЯТРОВІЧ
Я назваў яго Аднавокі. Па сваім першым уражанні. Хоць знешпе ён быў зусім звычайным. I ніхто ніколі пе назваў бы яго так. Бо гэтакім чынам яго можпа было б пазваць бязвухім, бязпосым альбо бяспалым. I кожнае імя было б пастолькі ж праўдзівым, наколькі стала Аднавокі, бо меў ён, як і ўсе, як і болыпасць, як і павінна быць у любога шчашочка двое вачэй, двое вушэй, нос, хвост і чатыры лапы...
Так, гэта быў шчанючок. Беспародны. 3 тых, што ў нас клічуць дварнякамі.
Я знайшоў яго... He, няпраўда гэта ён мяне знайшоў. Я йшоў з купання сцежкаю ў жытпёвым полі, і раптам між сцяблінаў мпе пад погі з радасным віскам кінуўся малепькі шчашок проста гэтакі пацучок але вёрткі, мітуслівы. Радасць ягоная была песувымерпаю і непадробпаю. Я спыніўся. Ён кідаўся да маіх пог, абхопліпваў-абдымаў іх лапкамі, спрабаваў вострапькімі зубкамі ласкава ўгрызпуць вялікі палец, якім я, босы, адпіхваў яго, бораўся з маёю пагою, стараючыся паваліць яе, апусціць долу, потым адскокваў са шчаслівым піскам і зноў кідаўся да мяне.
Адкуль ён узяўся? Чый ён быў? Я не ведаю. Але па ўсім было відаць, што ён альбо згубіўся, альбо быў выкінуты з непатрэбпасці гаспадаром адвезепы на матацыкле за некалькі кіламетраў ад сваёй вёскі да вёскі чужой і пакіііуты на адзіноце. I я быў першым чалавекам, якога ён спаткаў.
Я пайшоў. Ён ірвапуўся следам працягваючы
гуляць-забаўляцца са мною: абхопліваў ззаду пагу, чапляўся за калашыну і са смешным гыркам (р-р-рра!) цягнуўся ўслед, пібыта не пускаючы мяне. Усімі лапкамі ён так заўзята ўпіраўся ў зямлю, што ў пыле заставаліся дзве няроўныя дарожкі.
Ну як я мог кінуць яго ў чыстым полі, далёка ад чалавечага жытла, аднаго! Я ўзяў шчанюка на рукі, і ён адразу ж лізнуў мяне ў нос сваім гарачым і пахкім язычком. Ад нечаканасці я адхінуўся, а ён яшчэ пастойлівей палез да майго твару ледзь пе выпадаючы ад напорыстасці з рук. Гарачае цельца было такім безабаронным і такім мілым...
Ну не мог я яго пакінуць. He мог.
Ён быў прыгожым і смешным, бы намаляваным для мульціка. Белабрыса-жоўты з чорна-шэрымі плямамі па ўсім целе. Адна пляма займала палову ілба і закрывала левае вока. Правае блішчэла, як гузік, свяцілася радасцю, а левае, з-за плямы, амаль пе было відаць, бо злівалася з ёю.
Таму я адразу і назваў яго Адпавокім. Я так і сказаў яму:
- Я буду клікаць цябе Аднавокім.
«Добра», пагадзіўся ён і захітаў хвосьцікам у знак згоды, маўляў: мне падабаецца гэтае імя.
- Ну, тады пайшлі да мяне будзем жыць разам...
Жыў я ня ў вёсцы, а на старым хутары, які дастаўся мне ў спадчыну ад дзеда. Дамок стаяў на ўскрайку лесу, пры возеры, адзінока, і мне вельмі трэба быў вартаўнік сабака, які сваім брэхам папярэджваў бы, што да хутару набліжаецца нехта чужы. Я даўно хацеў займець шчанюка, але ўсё неяк адкладваў тое ды адкладваў. Бо казаў сабе: у цябе і так шмат абавязкаў перад іншымі, перад людзьмі. А ты яшчэ хочаш стаць абавязаным жывой істоце, жывой душы, якую нельга пакінуць адпу нават на некалькі дзён, за якой
51 Жыць не страшна
2 Барыс ПЯТРОВІЧ
трэба догляд, бо ўсе мы, слушна сказана, адказныя за тых каго прыручылі...
Але Адпавокі сам мяпе знайшоў. To быў знак. Добры знак. I я пакіпуў яго ў сябе.
Так у мяііе з’явіўся повы сябар. Сапраўдны сябар. Які ня здрадзіць і ня схібіць...
Праблему з жытлом для Аднавокага я, гарадзкі жыхар, вырашыў проста: не стаў яму збіваць з дошак будку, а пасяліў у сваім доме, у верандзе. Кіпуў на падлогу старую посцілку, складзеную ў чатыры столкі, паставіў каля яе міску і сказаў: «Тут будзе тваё месца».
Адпавокі ўсё зразумеў, лёг на посцілку, і пакуль я шукаў, чым яго пакарміць, заснуў у спакоі, умілыіа схаваўшы сваю пысачку між пярэдніх лапак.
Хоць я і жыў на хутары пры лесе, вёска была даволі блізка метраў за васемсот. I першым ворагам майго Аднавокага зрабіўся стары кот Мартын мондры кацяра суседкі цёткі Адаркі, які штодзень прыходзіў на мой падворак і пачуваўся тут ці не большым гаспадаром, чым я. Мартын, шляхетна і паважпа ступаючы, праходзіў звычайна ад кворткі да ганку і там сядаў, задумліва гледзячы некуды ўдалеч. Потым надоўга знікаў у траве, каб пачуцца-шкрабануць недзе на гарышчы, альбо на верандзе ці нават пад падлогаю ў хаце. Шукаў ён там мышэй, жучкоў, чарвячкоў па спажыву ці проста аглядаў свае ўладанні я не ведаю, але прывык да ягоных візітаў, як да прыходаў суседа і, бывала пачынаў размову з ім:
- Ну што там новага ў вёсцы?
Мартын маўчаў, пібыта і не чуў мяне, толькі пафіласофску ўзіраўся ўдалеч перад сабою...
Гэтым разам Мартын не паспеў нават дайсці да ганку, як раптоўна спыніўся, выгнуў спіну ажпо поўсць на ёй паўстала нібы іголкі ў вожыка і падняў правую лапу, быццам баронячыся невядома ад
чаго бо ў гэты самы момант з веранды пачулася ціхенька-слабое, але пранізліва-ўпэўненае «цяў!», а потым зпоў хуткагаворкаю бы аўтаматная чарга: «цяў-цяў-цяў-цяў...», «цяў-цяў-цяў-цяў...», і па гапак, на гэтую пачэсную трыбуну Мартына, на ягоны трон, выбег Аднавокі. Мартын апусціў лапу, мне падалося збяптэжапа і расчаравана. Агледзеўся па баках: ці пе заўважыў хто ягопага сораму, маўляў, зпайшоў каго палохацца, (я назіраў з-за фіранкі, і ён мяне не ўбачыў) і прысеў па сцяжынку, усім сваім выглядам паказваючы Аднавокаму: цяўкай, цяўкай, я цябе не баюся, мяпе не спужаеш: пужапы, не такіх бачыў... Аднавокі кінуўся ў веранду, нібыта шукаючы маёй падмогі ці рады, але таксама зразумеў, што схібіў, і таму адразу ж вярпуўся пазад і яшчэ больш злосна зацяўкаў па няпрошапага госця.
Трэба было выходзіць (на сцэну!) мпе. Абое сустрэлі маё з’яўленьне радасцю: Аднавокі заліўся найшчодрым гаўканнем, а Мартып даў знак хвастом: мах-мах маўляў, вітаю, і запыталыіа зірнуў на мяпе: што гэта за навіну такую ты мне падрыхтаваў, адкуль выкапаў гэты «цуд»
Адпавокі, цішэй, сказаў я, Цыц! Ляж! Гэта паш сябар Мартын... сказаў, і зразумеў, што назваў сабаку ў той першы момант няправільна: ну што за імя Аднавокі, як яго вымавіць ласкава-памяпшалыіа? Ніяк. Адію... Адна... Ну, піяк... Ці пе таму і называюць звычайпа сабак коратка: Шарык, Бобік, Дружок, Мухтар... Але змяняць нешта ўжо было позна, ды і непрыгожа... Таму так і застаўся Аднавокі Аднавокім, без памяньшалыіа-ласкавага імя, якога яму я не здолеў прыдумаць потым нават за месяц...
Пакуль я маўчаў, Мартын годна і грацыёзна ўстаў і пайшоў у сваю траву, па сваіх жа справах, ніякога знаку мне ў адказ не падаўшы. Я зразумеў ён пакрыўдзіўся. «Нічога, падумаў я, пройдзе час, і вы станеце сябрамі». А Аднавокага пахваліў:
53 Жыць не страшна
5і_Барыс_ПЯТРОВІЧ
«Малайчына! Рабі так заўсёды: папярэджвай мяпе, калі хто чужы ў двор увойдзе...»
Але Мартыгі не прыйшоў ні заўтра, пі паслязаўтра. Мо і сапраўды пакрыўдзіўся.
Праз колькі дзёп рапіцай сонца яшчэ ня выбліснула з-за нізкіх хмараў мы з Адпавокім пайшлі ў лес па грыбы (мепавіта «па», а не «ў» і вы зразумееце чаму). Я люблю зьбіраць грыбы роспымі рапкамі (а ня ў дзепь ці ўвечары) тады япы такія крамяпыя, сьвежыя, бо ўсю поч пя спалі, а расьлі і расьлі, каб спадабацца мне, каб я ўбачыў іх, не праміпуў. Аднавокі ж проста ўвязаўся за мпою. Першага баравічка я знайшоў на сваім улюбёным мейсцы на самым пачатку-ўскрайку лесу, пад самым блізкім ад майго дому дрэвам. За ім другога, трэцяга... Адпавокі назіраў за мною ўважліва і, пэўна, дзівіўся: што гэты чалавек робіць пагінаецца да нейкіх дзіўных расьліпак і зьбірае іх і толькі іх, можа, ня самых лепшых і прыгожых у гэтым лесе. Прычым збірае пе ўсе болыпую частку пакідае, быццам пе бачыць (а я і сапраўды шмат баравікоў мінаў: хіба ж знойдзеш усе... У нас кажуць: «Кожны збірае толькі свае грыбы, а чужыя пакідае... I колькі чалавек ні прыйдзе ў лес, піхто з пустым кашом пя верпецца: кожны набярэ грыбоў сваіх...») I пачаў Адпавокі мпе дапамагаць падбягаць да тых баравічкоў, што я мінаў, і гаўкаць. Я ледзь паспяваў збіраць усе грыбы, што ёп знаходзіў. Разам мы хуценька пабралі поўны кошык.
КНІГІ ОНЛАЙН
