Ад Скарыны і Фёдарава — у XXI стагоддзе
Адам Мальдзіс
Выдавец: Чатыры чвэрці
Памер: 208с.
Мінск 2018
и его мексиканский двоюродный брат Георгий Скорина считали себя прямыми потомками выходца из Полоцка, переведшего Библию «на русинский язык».
Несколько слов о каждом. Станислав Стенли Скорина, как и его предок, всесторонне одаренный человек. В нем удивительно сочетались медик и философ. А еще композитор. Когда мы вторично встретились с ним в 1990 году — на этот раз в Нью-Йорке, в клубе ООН на торжественном вечере, посвященном 500-летию со дня рождения Франциска Скорины, — он подарил мне грампластинку с музыкой одного из своих балетов, а также свою книжку о том, как сохранить здоровым желудок.
Георгий Скорина, родившийся в Кракове в 1926 году, участвовал в антифашистском восстании в Варшаве, попал в концентрационный лагерь. Добравшись через Канаду в Мексику, занимался литературным творчеством, переводил на испанский язык исторические исследования и мемуары, получил высокие правительственные награды Польши, Англии и Мексики. В своих письмах ко мне высказывал надежду, что когда-нибудь вместе с женой Дельей Мартинес, сыновьями Михалом, Георгием, Франтишком, Станиславом и дочерью Эльжбетой посетит родину своих предков, побывает в Полоцке и Бобруйске.
И мне кажется символическим, что в то время, когда наши ученые до хрипоты спорят, как называть первопечатника, Георгием или Франциском, в далекой Мексике живут в одной семье как продолжатели традиции два брата, которые носят те же имена. Надеюсь, во исполнение мечты отца они побывают на родине своих предков в дни, когда мы будем праздновать 500-летие своего книгопечатания.
Компетентно
Вячаслаў ЧАМЯРЫЦКІ, супрацоўнік Інстытута мовы і літаратуры імя Якуба Коласа і Янкі Купалы НАНБ, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі:
— ІІаколькі гаворка ідзе пра пачынальніка беларускага і ўсходнеславянскага кнігадрукавання Францыска Скарыну, то найперш трэба прыгадаць, што неўзабаве, у 2017 годзе, гэтаму кнігадрукаванню споўніцца 500 год. Па сутнасці, гэта адзіная значная дата ў жыцці Вялікага Палачаніна, якую мы дакладна ведаем. Да такога значнага юбілею пара пачынаць падрыхтоўку: стварыць міжінстытуцкую, міждысцыплінарную, а можа, і міжнародную рабочую трупу, якая падрыхтавала б новае выданне твораў Скарыны, дакументаў пра яго жыццё і дзейнасць, у тым ліку, і новазнойдзеных, манаграфію, у якой былі б зняты спрэчныя моманты, ліквідаваны белыя плямы ў яго біяграфіі, урэшце, міжнародную юбілейную канферэнцыю, для чаго патрэбны аргкамітэт.
Не сумняваюся, што юбілей стымулюе з’яўленне новых фільмаў, тэатральных пастановак, мастацкіх твораў, прысвечаных першадрукару. У гэтым кантэксце мяне ўзрадавала, што вядомы драматург Андрэй Курэйчык напісаў сцэнарый фільма «Скарына». Хацелася б, вядома, каб твор быў рэалізаваны ў адпаведнасці з гістарычнай праўдай, нацыянальнай і дзяржаўнай ідэяй.
I СБ. Беларусь сегодня. — 2011. — 19, 26 февр.
■
I ван, сын Фёдараў — родам з Вілейшыны
Архітэктар і краязнаўца Анатоль Капцюг на падставе канкрэтных мясцовых фактаў пацвярджае беларускае паходжанне аднаго з першых беларускіх кнігадрукароў.
Набліжаецца агульнаславянскае і сусветнае, несумненна ЮНЕСКАўскае свята — пяцісотая гадавіна беларускага і тым самым усходнеславянскага кніжнага друкавання, выдання 6 жніўня
1517 года Францискам Скарынам першай біблейскай кніжкі, Псалтыра, у сваім перакладзе на старабеларускую мову. За ёй у Празе Чэшскай, а потым у Вільні пайшлі ў свет іншыя часткі Святога Пісання. Гэта быў працяг і адначасова канкрэтызацыя вялікай справы, распачатай Святымі Кірылам і Мяфодзіем, — набліжэння Слова Божага да народа. I Скарына таксама адрасаваў свой пераклад праваслаўнаму «люду посполитому», будучы ўжо католікам, прыняўшы ў 1498 годзе разам з сям’ёй новае хрышчэнне ў полацкіх бернардзінаў, якія, у адрозненне ад іншых ордэнаў, не адмянялі і папярэдняга, праваслаўнага хросту. Вялікі Палачанін адчуваў сябе і паводзіў найперш як хрысціянін.
Дадзены артыкул хачу прысвяціць вучню і прадаўжальніку высакароднай справы пашырэння хрысціянства сярод усходніх славян Івану Фёдараву. Чуткі пра яго беларускае, то вілейскае, то баранавіцкае паходжанне даходзілі да мяне і раней. Але здаваліся мне недастаткова аргументаванымі. I толькі цяпер, наведаўшы ў другой палове мая, у Дзень музеяў, Вілейскі гісторыка-краязнаўчы музей, атрымаўшы там з рук аўтара, архітэктара і краязнаўцы Анатоля Капцюга, брашуру «Іван Фёдараў і дваранскі род Вялікага Княства Літоўскага — Рагозы» і ўважліва праштудзіраваўшы яе, я адчуў, што доказы аўтара дастаткова аргументаваныя, што абапіраецца ён на канкрэтныя мясцовыя факты.
I найпершы з тых фактаўтой, што Фёдараў сын Іван меў, у адрозненне ад тагачасных маскавітаў (нават Карл Маркс выразна аддзяляў тагачасныя Русь Літоўскую і Русь Маскоўскую), дваранскі (шляхецкі) герб Рагоза, найбольш шырока распаўсюджаны якраз у тагачасным Вілейскім павеце Віленскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. Анатоль Капцюг склаў грунтоўны «Радавод роду Рагозаў (XVI стагоддзе)». У ім — толькі адзін «зямлянін гаспадарскі» Іван (151О?-1583), сын Фёдара, баярына гаспадарскага і ўнук Міраслава, уладальніка Міраслававічаў і часткі маёнтка ў Хаценчыцах. Мяркуючы па схеме, змешчанай у брашуры, у Івана быў брат Багдан, надворны падскарбі ВКЛ, і дзве пачарговыя жонкі, Апранія Іванаўна і Настасся Змайлаўна.
Скрупулёзна даследуючы выбраную тэму, Анатоль Капцюг выявіў нямала патрэбных архіўных дакументаў і замежных
публікацый. Сярод іх — судовыя лісты і акты аб падзеле спадчыны, куплі і продажы частак мясцовых маёнткаў у Хаценчыцах і Лукаўцы, ліст Івана Фёдаравіча да саксонскага кюрфюрста Аўгуста, знойдзены польскім гісторыкам У Галубіцкім у Дрэздэне.
Затым у брашуры прыводзяцца звесткі пра Івана сына Фёдара з Петкавіч, які ў 1529 годзе паступіў у кракаўскі Ягелонскі ўніверсітэт — той самы, які раней заканчваў і Францыск Скарына. Петкавічы, па слушнай заўвазе А. Капцюга, тэта сённяшнія Пецькавічы, якія знаходзяцца непадалёку ад Хаценчыц, бо мяккі знак у тыя часы ніяк не перадаваўся. А потым, гаворыцца ў брашуры, у тым самым універсітэце ў 1532 годзе ступень бакалаўра атрымаў «Іван Фёдараў Масквіцін»... Чаму адбылася такая раптоўная трансфармацыя наймення, яшчэ прыйдзецца ў сувязі з юбілеем папацець гісторыкам — і мінскім, і маскоўскім, і кракаўскім.
Што рабіў наш суайчыннік на працягу наступных трыццаці год, пакуль невядома. Я не выключаю, што ў тэты час магла адбыцца і асабістая сустрэча сустрэча Фёдаравіча са Скарынам — гэткая перадача эстафеты з парадамі і перасцярогамі. Бо не выпадкова ж, накіроўваючыся ў Маскву, ён бярэ сабе ў памочнікі Пятра Мсціслаўца, а потым, выдаўшы ў расійскай сталіцы «Апостала» і яшчэ некалькі кніг (а на маскоўскім выдавецкім знаку мы бачым адзін з асноўных элементаў герба Рагоза — выгінастую палоску!), зноў накіроўваецца разам з друкарскай маёмасцю на традыцыйную тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага — у Заблудаў, маёнтак братоў Хадкевічаў, сваіх суседзяў па Вілейшчыне. Там ён выдаваў кніжкі да 1570 года. Адтуль пераехаў у Львоў, каб там працягваць сваю высакародную справу служэння Богу і людзям.
Такім чынам, працэс нараджэння і развіцця кніжнага друкавання ва ўсходняй славяншчыне перарастае з перарывістага ва ўзаемазвязаны, патрабуе новых пошукаў і новай даследчыцкай ацэнкі.
I Голас Радзімы. — 2016. — 2 чэрв.
IV. Кнігдтворцы
(канцлер Хрептович возвращается в Щорсы
По дороге в Национальную библиотеку Беларуси на заседание белорусско-литовско-польского «круглого стола», посвященного наследию подканцлера, а потом и последнего канцлера Великого Княжества Литовского Иоахима (!) Игнатия Юзефа ЛитавораХрептовича, я раздумывал: какие наименования могу употребить в статье о нем как о нашем соотечественнике? Конечно, библиофил.
О нем как о собирателе книг, обладателе ценнейшей библиотеки в Щорсах, что около Новогрудка, ее сложной судьбе (теперь она находится в Киеве, но на нее претендуют и Литва, и Беларусь) я уже писал в статье «Дар или депозит?», помещенной сначала в «СБ», а потом в книге «Белорусские сокровища за рубежом» (Минск, 2009). А еще Хрептович широко известен как хороший хозяйственник, опережавший свое время: в принадлежавших ему имениях Щорсы и Вишнево первым на белорусских землях отменил непродуктивное «хаджэнне на паншчыну».
Но кто он был по этническому происхождению? Сам Хрептович называл себя литвином, однако, литовского языка, кажется, не знал. Литвинами ведь называли себя и Скорина, и Сапеги, и Острожские, имея в виду свое гражданство в ВКЛ, и многие другие этнические «русины», это значит протобелорусы... А какой тогда язык Хрептович считал своим родным?
И тут вспомнилась моя давнишняя находка в Курнике, что около Познани в Польше, сделанная в 1971 году как раз перед самым Новым годом.
Белорусский поэт
Возвращаю из прошлого свою запись, сделанную в библиотеке древнего курникского замка 27-28 декабря 1970 года: «Теперь уже знаю, каким образом Титус Дзялыньский приобрел 96 редких рукописей из радзивилловской коллекции. В 1822 году К. Квятковский, несвижский библиотекарь, украл их, а потом продал за 2000 талеров (12 тысяч злотых) познаньскому магнату».
Рядом с пергаментами XIII столетия в «левой» добыче Дзялыньских, очевидно, находилась и рукопись, имеющая теперь номер 1280. И даже не рукопись, а несколько писем, адресованных в Мозырь некоему Подвысоцкому. И — латиницей — несколько страничек с белорусскими произведениями XVIII столетия. Первым идет стихотворное поздравление, с которым внуки обращаются к дедушке и бабушке по случаю их новоселья:
Всем многі веку новай хаце
Пры гойнай неба заплаце.
Жывіце без всякий тугі
I як паны, тако ж і слугі
Пры новай гадыне.
Палац гойны, в нім прыгожа,
Паўбірана ўсюды гожа, Гдзе пойдзеш, напасеш очы — Глядзеўбысь аж да цёмнай ночы, Пачаўшы ад світу.
И дальше еще в 50 (!) строках описывается «жытла гасподне», куда, в новый «палац», «дабро з шчасцем» и «благаслаўленне гасподняе» прибыли. У хозяев того «палаца» есть «сын едыны» по имени Адам. В самом же конце стихотворения называются и имена тех, кто выступал с поздравлением, а один из них, вероятно, заранее написал текст:
Брат з сястрою — адно здане,
КНІГІ ОНЛАЙН
