• Газеты, часопісы і г.д.
  • Ад Скарыны і Фёдарава — у XXI стагоддзе  Адам Мальдзіс

    Ад Скарыны і Фёдарава — у XXI стагоддзе

    Адам Мальдзіс

    Выдавец: Чатыры чвэрці
    Памер: 208с.
    Мінск 2018
    66.91 МБ
    А ўсяго праз месяц пасля тае канферэнцыі (бываюць жа цуды!) пабачыў я прывабна выдадзеную ў новым мінскім выдавецтве «Научный мир» кніжку той жа даследчыцы «Міхал Клеафас Агінскі: палітык, дыпламат, міністр» у перакладзе з літоўскай на рускую мову Таццяны Цімчанкі. Аўтар прадмовы, вядомы беларускі гісторык Андрэй Мацук вызначае яе выключнае значэнне такімі словамі: «Кніга Рамуне Шмігельскіце-Стукене дазваляе разбурыць стэрэатып,' калі Міхал Клеафас Агінскі бачыцца нам толькі як кампазітар, аўтар выдатнага паланэза. Бо мэта кнігі — прадставіць яго як дзяржаўнага дзеяча, палітыка і дыпламата, пры тым свядома не паглыбляючыся ў дзейнасць М. К. Агінскага як кампазітара, шырока раскрытую ў гістарыяграфіі». Памяць менавіта пра такога суайчынніка, лічыць аўтар прадмовы, «у першую чаргу важная для народаў Літвы і Беларусі», чыя дзяржаўнасць, права на яе, дададзім ад сябе, не раз ставіліся пад сумненне. У гэтым сэнсе Агінскі сён-
    ня становіцца для нас постаццю гістарычнай, прадвеснікам нашай дзяржаўнасці, якая ў завершаным выглядзе прыйшла да беларусаў амаль на два стагоддзі пазней. Прынамсі так я разумею словы ў назве маладзечанскай канферэнцыі пра яе значэнне «для сучаснага развіцця грамадства».
    Ва «Уводзінах» да кнігі тую ж думку развівае і сама аўтарка, бачачы тры этапы ў спасціжэнні сутнасці Агінскага. На першым беларуска С. Немагай, літоўка Д. Кяўляйкіце, паляк А. НовакРамановіч, рускі I. Бэлза (дабаўлю сюды і сябе, аўтара гэтых радкоў) бачылі ў Агінскім пераважна кампазітара, на другім (беларус С. Верамейчык, англічанін А. Залускі) — яшчэ і таленавітага празаікамемуарыста. I вось Р. Шмігельскіце-Стукене, выкарыстаўшы віленскія, гаагскія, варшаўскія, маскоўскія архівы (да прыкладу, перапіску Агінскага з апошнім каралём Рэчы Паспалітай, ураджэнцам Беларусі Станіславам Аўгустам Панятоўскім), атрымала дастаткова аргументаў, каб у характарыстыцы Агінскага на першае месца паставіць словы «палітык, дыпламат, дзяржаўнік». Прытым дэмакратычны, смелы. Аказваецца, у «падрыхтаваным М. К. Агінскім у 1811 г. праекце Канстытуцыі Вялікага Княства Літоўскага было прадугледжана паступовае вызваленне сялян, а магчымасць палітычнага прадстаўніцтва сялянства абмяркоўвалася на сейміку дваран Віленскай губерні ў 1817 г.» (над кіраўніцтвам той самай асобы).
    Найбольш самастойнымі, насычанымі новымі фактам!, узятымі з архіваў, мне бачацца другі ды трэці раздзелы манаграфіі: «Камісар Бюджэтнай камісіі Вялікага княства Літоўскага» і «Паміж Варшавай, Гаагай і Лонданам. Дыпламатычная місія ў кантэксце геапалітычных пераменаў». Пераказваць іх тут няма сэнсу, раю зацікаўленым набыць манаграфію ў мінскім «Кніжным салоне». А ў раздзеле «Час палітычных кампрамісаў і рашэнняў» расказваецца пра напружаную дзейнасць Агінскага ў час самага трагічнага для нашага на­рода Гродзенскага сейма 1793 года. Міхал Клеафас удзельнічаў у складанні вымушанай дамовы з Расіяй. За тое яго потым папракалі ў здрадніцтве, а ён жа быў рэалістам. Імкнуўся, напрыклад, ураўняць у правах Польшчу і ВКЛ хаця б па колькасці ваяводстваў (дзесяць
    на дзесяць), напружана працаваў над законам «Пра абмежаванні раскошы», які зніжаў заробкі высокім чыноўнікам на 25 працэнтаў, абавязваў купляць толькі мясцовае, забараняў увозіць і ўжываць дарагое французкае віно, але падтрымліваў вываз драўніны для вырабу за мяжой мэблі. Устанаўліваліся болын справядлівыя суадносіны пры абмене грошай. Такія і падобныя рэформы заклікалася праводзіць дзеля таго, каб той, «хто мае менш», ахоўваўся «сілаю закона, каб мог ён пражыць на свае даходы».
    А праз год, у час Касцюшкаўскага паўстання, Агінскі зноў дзейнічаў на беларуска-літоўскіх землях. Тады яго выкарыстоўвалі ў Вільні для супакаення натоўпу. Ён зноў паказаў сябе як палітык, «здольны згуртаваць народы. Як вопытны ваяр правёў атрады, прытым часткова з узброеных пікамі ды выпрамленымі косамі сялян, на ўсход, да Валожына ды Івянца, і на поўнач, да Браслава і Дзвіны, не пашкадаваўшы на паходы сваіх і жончыных грошай». Даведаўшыся пра падзеі на беларуска-літоўскіх землях, кіраўнік паўстання Тадэвуш Касцюшка прызнаў: «Грамадзянін Агінскі, які сваю экспедыцыю так паспяхова завяршыў, заслужыў на падзяку народа, якую ад імя апошняга яму і абвяшчаю».
    Шлях палітычнай і дыпламатычнай дзейнасці, гаворыцца ў канцы манаграфіі літоўскай даследчыцы, «раскрывае новае аблічча Міхала Клеафаса Агінскага — актыўнага і паспяховага дзеяча».
    Голас Радзімы. — 2015. — 24 снеж.
    ениальный сын земли Новогрудской
    Наш великий соотечественник родился в бывшем Новогрудском уезде Гродненской, а потом Минской губернии. Где конкретно? Среди литературоведов споры об этом то раз-
    гораются, то затихают. Одни указывают на сам Новогрудок, другие — за Заосье под Барановичами, третьи — на придо­рожную корчму. Мне же куда убедительнее кажутся аргу­менты в пользу одного из еще двух Заосий, существовав­ших в том же уезде в позапрошлом столетии. Доказательства изложены в статье «Притягательная сила Парижа» («СБ», 1 августа 2008 г.). Но в данном случае они не столь суще­ственны, поскольку Новогрудчина в любом случае остается родиной Мицкевича, его жизненной и творческой колыбелью.
    Белорус? Поляк? Литвин (литовец)?
    Поначалу вопрос о национальности Мицкевича я вообще в этой статье не хотел затрагивать. Но тут пришло в редакцию на мое имя письмо читателя из Минска Геннадия Балаболова, упрекавшего меня в отсутствии должного патриотизма: «...читаю у вас уже в ко­торый раз — “великий польский поэт — прославленный уроженец земли Новогрудской Адам Мицкевич”. Режет слух и досадно. Миц­кевич называл себя литвином, т.е. белорусом. Не литовцем, летувисом, т.е. балтом, а литвином. Тогда почему сразу не сказать о Миц­кевиче как о белорусе».
    На мой взгляд, вопрос здесь и куда сложнее, и куда проще. Ведь Мицкевич сам не делил себя, и мы тоже не имеем права этого де­лать. К тому же патриотические чувства, понимание родины у поэта со временем менялись. Впрочем, обо всем по порядку.
    Гении не делятся
    Весь парадокс в том, что лет 20 назад я и сам мыслил подобно читателю Балаболову. Начну, пожалуй, с личного. Адам Миц­кевич вошел в мою жизнь с 1955 года, когда отмечалось 100-летие со дня его смерти. Тогда по собственному выбору я начал писать
    дипломную работу «Адам Мицкевич — публицист». И обнаружил много преинтереснейших сведений о нем как о патриоте своей роди­ны, борце за свободу европейских народов. Газета, которую он изда­вал в Париже во время революции 1848 года, так и называлась — La Tribune des Peuples («Трибуна народов»). А еще оказалось, что Миц­кевич предвидел многое из будущего — телевидение и даже полеты в космос. Недаром его считали не только гением, но и пророком.
    А потом у меня было еще составление белорусского сборника произведений Мицкевича, посвященных новогрудскому краю, под­готовка к печати белорусского перевода его эпопеи «Пан Тадеуш», сделанного Брониславом Тарашкевичем, работа над книгой «Адам Мицкевич и Беларусь» и многое другое. Думается, именно поэто­му 10 лет назад, когда во всем мире отмечалось 200-летие со дня рождения нашего великого соотечественника, из Польши мне при­шло приглашение принять от Беларуси членство в Международном юбилейном комитете.
    Но ехал я в Варшаву на заседание комитета, а потом и на юби­лейную научную конференцию, хотя и вооруженный различными книгами, однако в смятении чувств. Ведь предстояло доказывать то, о чем, по существу, и пишет Геннадий Балаболов: мол, и мы, бело­русы, имеем право на наследие поэта. Потому что родился он на на­шей, новогрудской, земле. Предком его был восточнобелорусский крестьянин Митька (вычитал у польского исследователя), а другой представитель этого разветвленного рода стал белорусским писате­лем Якубом Коласом! И главное: как поэт Адам Мицкевич возрос на белорусской действительности, на богатейшем белорусском фоль­клоре. На основании всего вышеизложенного и многого другого некоторые горячие патриоты и утверждали (Балаболов здесь дале­ко не первый), не допуская ни малейшего компромисса: Мицкевич стопроцентно белорусский. И баста!
    Но одновременно существовали и другие крайние позиции. Я видел польские путеводители, где однозначно утверждалось: Новогрудчина — польская земля, поскольку там родился Мицкевич. А литовцы, усмехаясь, сразу же ссылались на первую строку поэмы
    «Пан Тадеуш»: «Litwo! Ojczyzno moja...» — «О, Литва! Моя От­чизна...» «А ваш Новогрудок — это Наугардукас, первая или вто­рая, после полулегендарной Воруты, столица Великого Княжества Литовского. И Миндовг, коронованный там, это наш и только наш Миндаугас...» Споры, случалось, заходили в тупик. «Не хватало еще, чтобы они снова разгорелись на юбилейной конференции, не при­стало, чтобы я стал одним из разжигателей», — думалось под пере­стук вагонных колес.
    Однако уже на первом пленарном заседании в выступлениях именитых общественных деятелей, ученых, писателей была постав­лена одна из главных точек над «і» всей конференции: наследие ве­ликого поэта принадлежит не только польскому, но и белорусскому, литовскому народам, всем славянским народам, всей Европе, всей земной цивилизации.
    Восхождение
    Л как же тогда быть с родиной, с национальными чувствами? — вопрошали другие участники юбилейной конференции. И как все это понимал сам Мицкевич? Общие положения требовалось на­полнить конкретным содержанием.
    И тут уже я смело включился в дискуссию, показывая, как у поэ­та менялось, наполнялось новым историческим содержанием по­нимание Отчизны. Это как восхождение на гору: с каждым новым шагом открываются новые горизонты. Взойдем же, хотя бы пунк­тирно, вместе с поэтом на высокие, светлые, но и тернистые верши­ны его жизни.
    Начались они с живописных холмов Новогрудчины. Потом со­стоялись восхождения на гору Гедимина в университетском Виль­но, крымский Аюдаг, крутые Альпы. Параллельно покорялись вер­шины творческие: писались романтические баллады и романсы, исторические поэмы «Гражина» и «Конрад Валленрод», ностальги­ческие «Крымские сонеты», основанные на белорусском фольклоре
    «Дзяды», прощание со старыми шляхетскими иллюзиями — «Пан Тадеуш». Все выше и выше! Вплоть до лозаннских лирических ми­ниатюр, рожденных в швейцарских Альпах. Изящных, маленьких, но обнимающих, охватывающих уже весь мир.