Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Жах y вочы! Стася як стаяла так і стаяла. I крыжыкам не налажылася, маўляў, нічогачкі паміж імі не было! I не бажылася, толькі засмяялася далёкім глухім смехам, каб дакаціцца да той пары (а ўсяго ж прайшло месяцы са тры лета!), калі падабаўся Аляксей. Ёй горача зрабілася ад бабскага навету, нешта маладое штурханула ў грудзі, ногі палягчэлі. A адыходзіцца ад Агаты не хацелася хай бы ж яшчэ што сказала.
Агата сцішылася, адышлася. Пабрахалі й досыць... Восьвось пшаніца перастоіць, што каля хаты, y агародзе, і летась пад касу пусцілі. Шкода, добрая пшаніца, харошая, густая, хоць ты нажом рэж. Калі дождж зноў пойдзе, яна ж, скошаная, y траве прарасце. Трэба было б сярпом зняць. Але сыходзіць пара, Бог не дае паратунку. Хай будзе па-ягонаму, не парвешся ж, яшчэ ж сена неспарадкаванае. Павярнулася круга, пайшла святкаваць, да Бога. Усё тутака навокал ягонае, што дасць, тое і добра на ўсё боская воля. Ага, юргіня ўжо расцвітае, каторая ж гэта будзе: юлёвая, жоўтая, чырвоная? Ледзь-ледзь абазначыўся, нараджаўся самы ўлюбёны, самы невыводны то на сукенцы, то на блузцы, то на хустцы, то ў гародчыку, малінковы колер. Стаіць і любуе.
Цёпла, сонца ўжо не струменіцца, залаты, гарачы ягоны пылок церушыцца, сыплецца скрозь дрэвы, скрозь пальцы,
тут ёсць, тут не, нехта цярэбіць сонца вялікі спелы сланечнік. Маладыя буслы навучыліся лётаць. Але яшчэ няма сабе веры. Разверне каторы скрылле, a ляцець не ляціць. Стаіць, забыўшыся, кратаецца на ветры. Ледзь-ледзь заламанае крыло, свежае белае пер’е падпашкамі — выслана, як y анёла, стаіць, распяўшыся, над Агацінай хатай.
Недалёка ад гнязда ляжала свежаспілаванная арабіна, і яшчэ адна побач. Спілавана высока, нават чалавек і не сагнуўся да камля — як рукой заламаная, y пояс стаіць пень.
— Стася, што там нарабілася, буры ж не было?.. Арабіны ляжаць каля гнязда. Чыя шкода? — пытаюся ў кожнага, хто натрапіцца.
— Я спілавала... бо ягады няможна дастаць, завысока надта. Хачу ў віно дабавіць... Кажуць, смачна з арабінамі.
— Гэта ж не каліва, не зёлка, каб заламаць, y дрэва ж зусім накшы век?!.
Стася апраўдвалася з нейкім адчаем y голасе, быццам нешта даўно боралася ў ёй і вось, неспадзявана для яе самой, перамагло. Стаяла, шырока расставіўшы ногі, выслабаніўшыся ад сумненняў, ад розных перашкод. Прыспусціўшы вочы, сцішана смяялася з мяне, маўляў, хавацца не будзе, вось захацела і спілавала!
Крычу, заву яе, як y благім сне, няма голасу. A яна ўсё далей і далей, з поўным падалом арабін ходзіць па зямлі ад халоднага боку сонца, чыніць запас на зіму.
«Наш са Стасяй бацька ніколі дрэва з пня не зняў, век y хаце дровы гнілыя былі, сухастой валіў...» малітвай успомніліся Рыгоравы словы.
Пераступаю парог Агацінай хаты, гразка занесены жыццёвым глеем.
Яна цадзіла малако, гаварыла сама да сябе:
Каня брыгадзір даў... дзеці прыехалі, пшаніцу ў ток звазілі... камбайнам памалоцяць... мужчыны гной кінулі з хлева, жыжу выбралі, падлілі пад атаву...
Гаварыла надзіва роўным голасам, пералічвала работы, толькі што не на пальцах. Рыгор сядзеў ля стала. Цурчэла малако белым ручаём. Усё ішло як мае быць. Была ўпраўка ў яе гаспадарцы, такая рэдкая госця... Мы ўсе глядзелі, слухалі, як шуміць y даёнцы пена.
I ніхто не пытаўся, чаго, па што-якое зайшоў y хату чужы чалавек...
КАЦІЎСЯ ПЯРСЦЁНАК
Хата цёткі Барбары каля самай ракі, павярнуўшыся да яе якраз тым бокам, дзе печ. Турчаком не сціхае вада. У непагадзь вецер коціць з блізкага лесу шум дрэў па садзе хвалямі, валам. Іншы раз туман падымаецца па сходках на ганак, потым аж пад вокны. Тады хата скранаецца з месца, і не пазнаць, на гэтым беразе яна ці на тым. Старая жанчына ходзіць па хаце, як па пароме, круціцца галава — падняўся ціск.
Цётка Барбара не любіла благіх вестак, звадак. Зноў цукар падаражаў, мука, крупы, хоць ты на вуліцу да баб не выходзь. Калі выпадала чарга каровы пасвіць, пільнавалася, каб першай y вёску вярталася ўвечары ейная сівая, варожачы на заўтрашні светлы дзень. Ідзе тая, бакі калышуцца, клубы блішчаць, аж галубовым заносіць. I белая галава, бы ўвесь час пад самым ліхтаром вялікага летняга поўдня. За ёй лясныя птушкі лятуць, садзяцца на высокія рогі, пераплываючы, як на чаўне, з лесу ў вёску — доўгі шлях прыручэння да чалавека. Раніцай Барбара зноў пачуе незнаёмы голас y сваім старым садзе. Будзе дзівіцца таму, які вакол яе бясконцы свет. I гэтай навіны хопіць y ейнай хаце. Надта не залюбіла агюшнім часам такой работы: пасядуць дзеці, прыехаўшы з горада, глядзяць тэлевізар, атам — зноў вайна, Чачня. Нашто глядзяць, злуецца, ці каб галава потым балела? Ёй спакайней, калі пра благое не чуе, ціск не падымаецца.
— Мама, вось пачнецца ў нас тая самая вайна, дык мы, пакуль Шырчыха не скажа, і ведаць не будзем, — смяюцца з яе.
На Вербніцу не знайшла каляровай паперы, каб прыбраць вярбу, тады зрабіла кветкі з таго, што мелася. Пялёсткі з абгорткі ад цукерак, з старой цюлевай фіранкі, з каснічка, з сіняга пер’я вутачча. Як не ўсю хату пасвенціла ў царкве, гэтак удалося, абараніла ад усяго благога ейныя куты. Не трудзіце яе, не чапайце, не рушце. Яшчэ яна гора сваё не зжыла, году няма,
як мужа Петрыка пахавала. Яшчэ ён прыходзіць унаначкі, сніцца. I днём, выдаецца, увесь час недзе побач. Прыляжаяна: «Ты спіш?» пытаецца. Сядзе: «Што ты робіш?» зноў ягоны голас. Ён ёй і прадказвае, папярэджвае, каб не пужалася, калі што благое натрапіцца. Сніць нядаўна: ходзіць Петрык па аўсе, y чорным капелюшы. A авёс жа, здагадалася раніцай, слёзы. Скора на тым разе і спраўдзілася.
Ад гэтай навіны ёй ужо не ўдалося схавацца: сын жэніцца, бярэ сабе бабу з горада, развядзёнку, з двума дзецьмі! Выйшла з хаты, якраз жа сусед помнік прывёз па мужу. Не, ставіць яна яго цяпер не будзе, схавае да часу ў паветцы, пакуль сама не памрэ. Ёй асобны не патрэбен, каб на галаву не ціснуў, пасярэдзіне паміж імі гэты няхай дзеці паставяць, ёй толькі, калі спатрэбіцца, крыж лоўкі. Хутка ейная чарга, маўляў. Паклікала сына да сябе: «Паўла!» Той з суседам размаўляў, хацела лепей распытацца пра навіну. A голас збочыў, ніхто яе не пачуў, і яна адвярнула твар ад людзей, зайшоўшыся ад плачу, ідзе, не разбіраючы дарогі.
Ці плакаў бы, ужаліўшыся, так шчыра чалавек сам-насам, каб не адчуваў y адчайную хвіліну побач з сабой Бога?
Колькі жыла, цуралася чужых людзей, няўжо гэтым ухваліла Багародзіцу? Калі й пазычала каму што-небудзь, дык наўздагон трэба было аддаць, усе ведалі. Ад смерці не адкупілася б, каб хто кубачак малака папрасіў. «Сваім трэба», адкажа, не прызнаючы суседства. I той пойдзе з двара чужынцам, на момант адчуваючы сябе адлучаным ад чалавечага роду, як ад царквы. Кош бульбы-сямянкі папросіць Шырчыха, але з чым прыйшла ў двор, з тым і пойдзе. Гэта не з-пад каровы, што калі раніцай аддасі, дык увечары надоіш. Аяк сабе не хопіць пасадзіць? Скора знаходзіла апраўданне, доўга не пакутавала. Ніколі ні ў кога ў вочы не спытала: як чалавек жыве, як здароўе. Лепей не ведаць, a то яшчэ прыйдзецца спагадаць ці пазычаць. Суседзі век па людзях, a ў яе ўсяго свайго хапае, няхай і яны самі ратуюцца. A тут раптоўна адразу двое дзяцей чужых y хату ўкінулася! Сын перастарак, за сорак гадоў мае. Прыедзе з горада на выхадныя, — кім ён там працуе, не можа яна здумаць, — адразу за касу, за матычку — і ў агарод. Не, каб гэта на вечарыну ў клуб ці так y вёску да дзяўчат; не п’е і не курыць. Сэрца матчына балела. Але і выгаду мела
вялікую — сын ужо ёй і за бацьку, і за мужа, усю мужчынскую работу паробіць. Хай сабе будзе як яно ёсць, раздумлялася.
Не вытрымаю, пайду скажу: кідай, пляменнічак, матычку, ідзі жызню сваю парадкавай, бабылём застанешся!
Прыляціць y двор сястра Петрыка Клаўдзя, жыве насупраць, пасміхнецца:
— Кажаш, зямлю надта любіць?!. Гэта не любоў! Ён y цябе з маленства ў зямлю глядзіць, ён яе і робіць. Пануры чалавек, паніклівыя вочы, ён нічога іншага не бачыць, толькі тое, што пад нагамі! A ты, матка, яшчэ і патураеш! Гані ты яго з агарода!
Па злосці гаворыць Клаўдзя, пужаецца цётка Барбара, не мае яна ласкі да Петрыкавай сям’і. У сына ў горадзе і кватэра, і дзве вязальныя машыны, і чатыры вярблюджыя коўдры, шмат чаго дэфіцытнага назапасіў яшчэ пры былой уладзе. A дзеўкі, праўда, чамусьці не квапяцца на ягонае багацце. A каб жа яны яго бачылі за плугам! Ім, гарадскім, каб мужчына век на кані...
Не, Клаўдзя па злосці кажа на яго.
I Петрык сястры адтуль, з таго свету, не спрыяе, на маладняк, бачыш, падае ягонае. I цялушку не датрымалі, як меліся, трэба было прырэзаць, і труска акацілася мёртвым, і агуркі — толькі завяжуцца, як нехта іх есць, псуе. Карова маладая захварэла, гуз каля вымя знайшоўся. Яна хадзіла да мужа і на могілкі, прасіла: «Петрык, адпусціся, надта шкода Клаўдзіну кароўку...» Адкінулася яму старая крыўда, як хвароба, a за што пасварыліся брат з сястрой, і не памятаецца. Да году гэтак будзе, a пасля году ўжо сіла ягоная прападзе, усё мінецца.
Хадзіла, людзей баялася, будуць пытацца пра сынаву жаніцьбу, што ім адказваць. Спадзявалася: a можа, яно яшчэ разладзіцца. Сын усё жыццё запасіўся, скупіўся, будуючы свой дом, a атрымалася — паветка. Налятуць, як вераб’і, чужыя дзеці, усё расцягнуць, папсуюць. Ад Шырчыхі толькі не схаваешся. Ідзе тая, яшчэ здалёк глядзіць, прыглядаецца з-за вугла, з-за хлявоў, каб заспець Барбару на двары, убачыць, куды яна паляціць хавацца. Цоп! убачыла! I цяпер ужо не спускае вачэй, ідзе, спатыкаецца, як на вяроўцы наважаная. Пабыўшы, сунецца аж з таго канца стары Пэндзаль, астатні п’яніца, глядзіць на вокны хаты, як y вочы вясёлай бабе пры дарозе, таксама ўжо ўчуў, спадзяецца на чарку. Толькі зачыніла за імі
дзверы, стукнуў нехта ў шыбіну. Стук не пачуты, бы за плечы нехта павярнуў да акна. Падняла галаву... стаіць ейны Петрык, на нешта, во, выдаўся. Гадзіна якая мінулася — і Клаўдзя прыйшла, быццам сырніцу прасіць. A яна б ужо і забылася на тое, што ён казаў паміраючы, дык жа, як напомніў, во, пад вокнамі варожачы. Казаў: нічога ягонай работы Клаўдзі не давай — ні калёс, ні бараны, ні гэтай сырніцы. Цётка Барбара аж узлавалася. Што ён усё сваё правіць? Увесь час яе пільнуе! Не так ужо яны й маладымі любіліся, каб не разлучацца і пасля смерці! Хіба ёй зараз па сырніцы галава баліць?
КНІГІ ОНЛАЙН
