Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
I адзін раз прывёз Паўла нявестку з дзецьмі, і другі, a яна ў думках сваіх яе не прымала. Выляціць насустрач, хустка расхрыстана, ногі ў розным абутку, сама ў твары, як з-пад мяльніцы. Як нервы разыдуцца, не можа сабе рады даць, кіне ўсё, пойдзе ў паветку быццам дровы складаць. Сядзе, сціснецца ў камячок, пазірае здалёк бежанкай, не пазнаючы ні хату, ні мясціны. Абы пераседзець як непагадзь, пакуль зноў y горад ад’едуць. Нявестка выйдзе на ганак y пляжным камбінезоне, Барбарыны замужнія дочкі кажуць, што надта дарагі. Белыя шкарпэткі, белыя красоўкі, рукі ззаду ў кішэнях — не памочніца, думае цётка Барбара. A трэба агарод сеяць, самая пара.
— Паглядзі, як спіну трымае, бы ўвесь час y крэсле сядзіць! — перагаворваліся дочкі, разглядаючы сваячку, маўляў, надта «дзелавая» гараджанка, хлопца адхапіла, нежанаціка.
Паўла адмяніўся, зморшчыўся, вочы без зрэнак, як y народжанага дзіцяці, светлыя, нявінныя, ходзіць спавіты сваімі думкамі, нічога не гаворыць ні да кога, рукі аж да долу дастаюць. Бы вялікае вогнішча, лом расклала нявестка сярод двара блізка каля жытла. Уся радня спалохана глядзіць на агонь, засланяючы гарачыя твары. Не, гэта не ён, яна яго ўзяла, на сабе жаніла, думала цётка Барбара. Вазьме семя ў руку, хоча на ветры ўзвеяць няма ветру. Глуха вакол яе, лясны гушчар абступіў, заціснуў, голы, восеньскі, каб табе дзе хто птушкай азваўся. Пойдзе да ракі бульбу-паранку мыць, стаіць y поцемках, уся ў чорным. I гадзіна, і другая мінецца, ужо яе ад чорнай вольхі не адрозніш. Ужо і вада па нагах бяжыць, да сярэдзіны камля падымаецца. A гэта туман халодны выкінуўся, трэба ў хату ісці.
Гляне на нявестчыных дзяцей, ёй выдаецца, што паміж імі чэрці гуляюць. Бо пры жывым бацьку маці замуж ідзе.
Дзяўчынка гадоў шасці, першы раз яе ўбачыла, тая сядзела на траве каля Паўлавых ног. Падняла галаву, пагляд на дзіва сталы, разумны, глядзела карліцай. Дзіця ад нараджэння абцяжарана ці то заганай, ці то нейкім талентам, як гарбом. Неяк уначы цётка Барбара пачула на панадворку клік дзяўчынкі: «Та-та!» Ускочыла, сэрца калацілася гэта быў ейны голас, ейны адчай, што даўно быццам заглушылі муж, дзеці, унукі. Яна сама вельмі рана пахавала бацьку, якога любіла болей за ўсіх, і маркоцілася па ім усё жыццё. Дзяўчынка адна на ганку, ноч, цёмна. I стрымалася, не падышла, не пазвала да сябе. A была ж такая хвіліна, такая шчырая, такая едная, болей ці ўдасца. Пабаялася дакрануцца, як да птушаняці ў лесе на зямлі, якое вывалілася з гнязда. Ні ўссадзіць на дрэва, ні з сабой забраць, адно спадзяванне, што сама птушка знойдзе, уратуе.
3 хлопчыкам, той старэйшы, намнога прасцей. Дзяўчынка ўвесь час верадзіла ейную непрыхілкую душу. Вернецца Паўла з поля ці з пасты, калі радоўку адбывае, ніхто і не вучыць, a дзіця выляціць з хаты, яго ўбачыўшы, на высокі ганак, зловіць, калі ён толькі падыдзе да сходак. Ашчалепіцца каля шыі, павісне. Паўла збянтэжыцца, ледзь рукі ўзложыць на цельца, быццам абдыме, і зноў яны цяжка асунуцца ўздоўж свайго як нежывога цела. Нязвыкла, няма ў іхняй сям’і моды, каб лашчыцца адзін да аднаго. Паўла кожны раз аж усхліпне ад нечаканасці. A можа, ад сірочай расчуленасці. Бо ўсё часцей сам прытуліць дзіця. Возьмуцца за рукі, ідуць. Павольна, як двое дзяцей, без патрэбы, без дарогі, абы ісці, вучачыся ха дзіць разам. Моўчкі ідуць, сцішаныя нязвыклай адзін для аднаго блізкасцю. Глядзела ўслед, зайздросціла. Ніколі яе мамай не назваў, пакуль яна на яго свае вочы не падыме, не загаварыць. Калі што якое і пільна трэба не азавецца. Ніколі, каб і яна, маці, пагладзіла па плечуку, запыталася, як жыве, баялася, што зазлуецца, мужчына ж. A ён, можа, і чакаў...
Не было ніводнай начы, каб не плакала, каб заснуць удалося. Тады толькі вочы спусціла перад раніцай і Петрык во гэтак перад ёй, як Паўла ці каторая з дачок. «Матка, уставай... Строй есці, кармі сям’ю». I яна зразумела: муж наказваў змірыцца, прыняць y душу ўсё, як яно ёсць.
Лёгка стала, дала, нарэшце, сабе раду. Выйшла на ганак, рукі ўбокі, калі яна яшчэ гэтак стаяла?!. Ну, усё, дзеці ў парадку!
«Божа, твая воля...» — прамовіла, адчуўшы, нарэшце, над сабой уладу, вышэйшую за сваю.
Раз-пораз клікала да сябе дачок, унучак, усе павінны быць пад рукой, нікуды далёка не адыходзіцца — трэба хату да вяселля рыхтаваць! Падцепліла печ, яшчэ не развіднелася, дым з коміна падымаўся высока, ішоў па цёмным небе над вёскай белым Млечным шляхам. Пільнае, штодзённае ўжо адышло ўбок. Паздымалі фіранкі. Удзень вокны напроці саду зелянелі цёмнымі глыбокімі вірамі. Скранулася жыццё, шырокім рэчышчам захапіла ўвесь падворак. Нешта складалася ў мяхі, выносілася да часу на гарышча. Ужо яно тамака і забудзецца, і прападзе. Посцілкі ваду ўбачылі. Сувоямі скручвалася чыстая бялізна. Падкасілі, прыбралі вакол, хата адразу бы на новае месца перасела. Во калі толькі вынесла на сонца з-пад пахаванага мужа пярыну, на адну хвіліну, каб не зжыўся ягоны дух. Увечары, калі запальвалася святло, віднеліся праз вокны пасярод вялікага пакоя, як на ўзгорку, адны сталы і лавы.
— Адбіце, адчыніце чысты ганак! — крычыць, a сама думае: «Праз яго Петрыка выносілі на могілкі, няхай і маладая праз тыя самыя дзверы на вяселлі пераступіць парог, бо гэта ён, ейны муж, загадаў яе прыняць, ягоная воля, што боская.
Ужо цётка Барбара мела што сказаць людзям, калі пыталіся пра Паўлаву жаніцьбу. Маўляў, лепей падабраць чужых дзяцей, чым сваіх кінуць. Нечага былі засварыліся паміж сабой дочкі, нявестка спалохана выйшла з хаты. Цётка Барбара стоцьма кінулася яе ўшчуваць: «Ты ў вялікай сям’і не жыла. A ў вялікай сям’і пасварацца -і тут жа добра гавораць. Гамонка ў нас, вясковых, такая: надта не асцерагайся, многа яе, гаворкі, y нас адно да аднаго, як шуму ў густым лесе».
Узад-уперад на панадворку, цалны дзень. Нясе яна нешта ў маленькіх начовачках, далікатна захінёнае белай марлёўкай, як зыбаўку. Старыя вольхі каля ракі з птушынымі гнёздамі, лазенька, хлявы, хата, яблыні, вецер гойдаў калыхаў ад плоту да плоту. Над ёй, як на абразах пад самай рамай, пэўна, віліся анёлы. Карункавым капусным лістом скручваўся, спавіваўся ў агародзе маладзенькі качанок. Усё навокал згадвалася, усё ёй варажыла на малое. «А ці будзе тая баба яму ўжо раджаць, маючы сваіх двое?..» — гаварылі на вёсцы, даходзіла і да яе, Шырчыха даносіла. Спынялася, глядзела далёка, ёй
відалася і тое, што на рацэ, там малако адстойваецца ў бляшанцы, стронгі віюцца, студзяць ваду, і тое, што на агародзе, і нават на сотках, за лесам, — і ў снах, і на памяці. Ад ракі ішлі Паўла з дзяўчынкай, узяўшыся за рукі. Штодзень так, абы сустрэліся.
Дзіця быццам вучыла яго хадзіць y пары.
Нявестка чакала іх на ганку, усміхалася. Ледзь чутна даносіліся грымоты далёкай навальніцы. Маланка бліскала па небе, y вачах маладых залатым кольцам.
Каціўся па панадворку пярсцёнак...
Не можа быць, каб маладая разбіла хату на два канцы, паставіўшы пераборку: y адным пяюць, y другім — галосяць. 3 гэтымі перадумкамі яна і йшла запрашаць на вяселле. Загінала пальцы, лічыла. Як бацюшку пазваць, гэтак найперш Клаўдзю трэба запрасіць, родная ж цётка. Няхай Петрык выбачае на яе. Пазбіраецца толькі радня. Шырчыху пакліча апасля вяселля, пасядзяць удваёх, нагаворацца — гэта ўжо як справаздача якая. Шырчысе адмыслова трэба ўсё ведаць.
Дарэмна тая строілася падпяяць Паўлу за сталом, чыста па-жаноцку, не даруючы старому дзецюку такое доўгае халасцяцтва:
Дзе ж ты, хмэлю, зімку зімаваў,
Што й не развіваўся?..
Нервова лапнула па кішэнях, нічога не знайшла, каб рукі чым-небудзь заняць, засяродзіцца. Хай сабе хоць наастатак удасца паспытаць тую свойскасць да чужых, чаго не мела, век баронячыся. Ні галінкі як на тое, ні ліста на вочы не трапілася. Падняла каменьчык на дарозе — гару несла перад сабой.
АСЕННІЯ ПТАХІ
Яна выходзіла з пад’езда, сумкі ў абедзвюх руках — звялым скрыллем да самай зямлі. Ідзе ўкрадаючыся, бы з чужога дома, стала, азіраецца ці бачыў яе хто. Прыгнуўшыся, ступіла ў цемру, як пад абложанае неба.
— Ніна! — заву, ідучы дадому.
Куды гэта стары чалавек пайшоў унаначкі? Добра ведаю, яна пачула, пэўна, спынілася — зусім жа блізка. Але не азвалася. Стаіць, пэўна, смяецца з мяне недзе на мяжы святла і цемры. I як заўсёды ў спрэчках скажа аднымі вуснамі, запэўніваючы: «Маўчы, маўчы, ты жызні не ведаеш...»
Позні вечар насупіўся, непрылюдна мільгне зрэнкай адзі ная лямпачка. Сквер, куды пайшла Ніна, не асветлены, як той лес, цёмным гушчаром адразу за нашым домам. Недзе побач, a можа, якраз і на гэтым самым месцы, горад калісьці пахаваў хутар Мядзьвежына, паклаўшы яму пад голаў вехаць цыкоры. Улетку цыкора ўзыходзіць, падымаецца высока, але мала хто ведае ейную назву. Блакітныя зіхатлівыя кветкі сярод цёмнай травы, пылу невядомым, густым сузор’ем. Першы снег увосень, абы да яго дакранулася сонца толькі трэба лучыць, заспець на імгненне запахне вялымі кветкамі. Тут, кажуць, быў Вялікі белы сад. Калі палягуць снягі, такія вузкія сцежкі ад дому да дому, хоць ты вітайся з незнаёмым чалавекам, цесна размінаючыся, як не абхапіўшы адзін аднаго рукамі, каб не паваліцца.
Позна ўвечары гэтым чорным часам ідзеш насустрач незнаёмаму сцяўшыся, як на мядзведзя.
Яшчэ раз удалося ёй схавацца ад людзей. Усё ж меней будуць ведаць, што яна гандлюе на вакзале півам, гарэлкай, цыгарэтамі... Уся ў цёмным, ужо яна плячо ў плячо з ноччу, нічога не баіцца, усё роўна, калі што якое, то і рукой не адпіхнеш — рукі занятыя. Ужо яна адной парой з тымі, хто пакідае цемрай, як пацук, падвалы, цёплыя вуглы кацельні, ідзе «на паляванне». A варта стаць побач з бабамі на вакзале, абавязкова каторая адцісне яе з бойкага месца, як не прызнае ад учарашняга. Усё яна тут ім новенькая быццам. Можа таму, што так пужліва азіралася, калі хто перацягне мацюком. Драбніўся позірк на дробныя шкельцы. Тады яшчэ ніжэй насоўвала хустку на лоб і паліто апранала пушчэйшае. Ёй цяпер і бутэльку пустую могуць аддаць y рукі, спагадаючы. Але ж і міліцыя забірае без следства, раз бабка ноччу на вакзале. Круціш галавой, як пеленгатарам, каб не папасціся, каб паспець уцячы за вугол. Апранулася неяк чысцей, вусны намалявала, да такой, вядома, маёр міліцыі не падыдзе, не западозрыць, што таргуе. Але ж і п’яніца не спыніцца. Вось і згадай, што лепей. Спасцігалася хітрая навука малога бізнеса. Што, хіба вунь тая, на
КНІГІ ОНЛАЙН
