Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Кадр з Харвацкай вёскі не выходзіў з галавы. Ці можна Богу прызнацца, менавіта, што крыху ратавала твой розум ад дзічэння? Гаворка вояў была чужая, незнаёмая, гэта быццам аддаляла крывавыя падзеі на неверагодную адлегласць — y небыццё. Вось толькі тыя белыя Птушкі... A ўжо стаіць рускі танк за плотам чачэнскай станіцы. Такі звычайны, знаёмы паркан вакол агарода, як і ў тваіх вёсках, загарадка ад чужой курыцы, ад скаціны, ад свавольных дзяцей.
Такі самы паркан, які кожны з нас маляваў y дзяцінстве вакол хаты: некалькі калкоў, перацягнутых паскам. 0, якая гарачая свара бушавала паміж суседзямі, калі пераляціць курыца праз плот, здратуе лехі! I мова вояў ужо знаёмая, руская, бы з таго канца тваёй вёскі... Над усімі войнамі, руінамі, вогнішчамі хат успамінаецца цяпер, вымаўляецца як не ўголас, некалі выпадкова пачутае ў вёсцы ад старога суседа-гаспадара: «Я дзіўлюся на цябе, як гэта ты дазваляеш сваім дзецям самім яблыкі ў садзе ірваць?!. Я дык сцярпець не магу, калі хто і траву
патопча, не тое што!..» Такая звычайная, такая патрэбная чалавеку мера дазволу, каб пазначыць непарушнасць сваіх звычаяў, сваіх правоў, сваіх трудоў y садзе. Што да мяне самой, то я не навучылася маляваць і стаўшы дарослай: і на палях канспектаў, дзённікаў ці так, бавячы час, марудзячы, абы аловак y руцэ, адразу дом, паркан, сад. I нязменна, амаль набожна лічу, што нават калі чалавек проста пераязджае з месца на месца, ён павінен забраць з сабой не тое, што скаціну, сабаку, катка, але і сад. Усё, што дзічэе без гаспадара.
Каб не парушыўся чалавечы код.
Зноў «Навіны». Зноў расейскія танкі падмінаюць пад сябе ўсё жывое. Тым часам каля ног блытаецца, гуляе сын, чуе стрэлы, выхоплівае цацачны пісталет і спрабуе цэліць y люст~ ру. Ужо зброя і ў тваім доме. A тым часам немалады чачэнец, выправіўшы сям’ю ў надзейнае месца, застаецца пільнаваць сваё жытло, не разумеючы, як тая птушка, небяспекі: «Я за скацінай гляджу... A загарыцца дом, ён чакаць мяне не будзе, пакуль вярнуся, трэба будзе гасіць...» Яго забіла асколкам снарада, бядуе рэпарцёр, наведаўшы знаёмую сядзібу. Скрозь выбухі гармат выразна чуўся спеў пеўня. Пэўна, дух гаспадара ўсё яшчэ абараняў дом, хлявы, сад... Чачэнка з плачам кідаецца, тлумачыць, што не можа бегчы ад сваёй хаты, ратавацца — на руках y яе дачка-калека: «Пакуль я дабягу з ёю, мяне дзесяць разоў заб’юць!..»
Гарыць Грозны. У шпіталях не хапае лекаў, ніхто не ведае дакладна, колькі салдат загінула, хто трапіў y палон. Адныя мацеркі, галосячы, кладуцца на рэйкі ў Сібіры, каб не пусціць цягнік y Чачню з салдатамі асенняга прызыву. Мацеркі едуць забіраць з палону, выкрадаюць сыноў з войска. Кожная — сам-насам з горам, бы маці-адзіночка. Не чувалася, каб хто-каторы з мужчын спыніў завод, шахту, a хоць бы й сячкарню ў паветцы, пратэстуючы супраць распачатай вайны, як гэта неаднойчы рабілася проста дзеля павелічэння заробкаў. Хоць на момант не спыніўся будзённы рух на зямлі, каб прымусіць кожнага скалануцца ад навіны: пайшло на гарады й вёскі войска зусім маладых мужчын, акурат банда, сваім одумам, сярод белага дня. Няўжо ніводзін царкоўны служка наўсяночную перад Калядамі, стоячы найбліжэй за нас ля калыскі Хрыста, не сарваў з сябе ў роспачы багатую святочную
рызу, не запатрабаваў хаваць кожнага салдата гэтай вайны не па-хрысціянскаму звычаю, a — за агароджай могілак, як самагубца ці цяжкага злачынца без адпявання?!. Хіба не яго-каторага справа рабіць веру вобразам жыцця? Ці, можа, для нас гэтае свята проста як прыход y наш дом чужога дзіцяці, якога абавязкова трэба пачаставаць, аказаць увагу, ласку і праводзіць з хаты? Віншаванні, падарункі, радасць на Каляды абрад і больш нічога?
«Радуйся зямля — Сын Божы нарадзіўся...» У скверы, якраз напроці вокан, дзеці кідаюць y вогнішча бутэлькі з вадкасцю, чуюцца выбухі, кідаюць моўчкі, метадычна, з нейкай памслівай асалодай вярэдзячы ціхае наваколле. I няма ў дарослых сёння бацькоўскага права забараніць ім гуляць y вайну... Мароз маскоча па голай зямлі. Каб хоць жменю снегу на скроні. Няможна даць рады сваёй галаве. Адзіным паратункам — успомніць, бы паклікаць да сябе на бяседу, на чэсць, Зосю з вёскі Барок. Ветрам, як слабае полымя свечак, павярнула тады ў наш бок пагляды старых жанчын, ейных таварышак, хліпкае святло ці то бабскай спагады, ці то знявагі.
— Хай бы ты да мяне зайшлася, я хоць бы сваё гора табе расказала, га? — пераймала яна мяне на вуліцы іншы раз.
Спыніцца на момант, усміхаецца, глядзіць табе ў твар, нахіліўшы галаву, як да малога дзіцяці, якога ёй не хацелася б нечым прывеціць, як толькі па кішэнях сябе не лапае, але нічога не мае, вось толькі гора.
— Трэба пагаварыць, але, во, часу няма, — крычыць ужо здалёк, адыходзячыся. Можа, прыйдзеш, калі дождж будзе? Га?..
«Якое ў Зосі гора? Што здарылася, ці чулі?» пытаюся ў баб.
«Аніякай навіны! На вайну з немцам усё яшчэ хварэе!..» адказваюць абыякава. A Зося ўжо далёка, ейныя сцежкі ні з кім не перакрыжоўваюцца, зжывае свой век на восьмым дзесятку адна, y дзявоцтве. Кажуць, сваталіся да яе, a як жа, але ні за кога не пайшла. Чаму?!. I цёткай ніхто ў вёсцы яе не называе.
Блісне ейная постаць то ў полі, то на ферму ляціць калавурыць, то каля ракі з касой. Першы пракос, бы валасы ў сталай дзеўкі на прабор, прамы, разважлівы. Але хутка зняможыцца і дзяўбе траву, абы рукамі не ірваць, спяшаецца,
добра ведаючы: калі не ўхопіш сёння, то заўтра, калі не дождж, мужык чужы скосіць. Не бяда, што да касы не хапае клінка, a ў граблях — некалькі зубоў. Спыніцца, узбіўшыся на чалавека, загаворыць амаль шэптам, усё цішэй і цішэй, ужо, выдаецца, адныя вусны кратаюцца. Слоў не распазнаеш, a стаіш і слухаеш, бы над вадой бягучай, сцюдзёнай, па дробных каменнях. I ты ўжо бачыш y ёй свой адбітак. «Табе, — кажа, — каб свежыя кветкі, краскі ў хаце кожны дзень, a мне, край меры, каб — буракі былі чыстыя! Край меры, каб — салома з поля звезена!.. Ты — дачніца...» A шчаслівая хвіліна ёй тая, калі натрапіцца сын суседскі, паможа з канём — яму меней гарэлкі трэба, чым ягонаму бацьку.
Слабка азіраешся па баках і раптам чуеш шчэбет, хоры птушыныя, бы яны таксама з ейных вуснаў. Глядзіць услед, сама ва ўсім цёмным, хустка на галаве чыстая паверх учарашняй адзін рог з-пад аднаго, як на ахвярным крыжы пры дарозе. Вецер сіні павее надвячоркам, нахіляцца каласы травы ў адзін бок, блісне маладзік, нізка, як з-пад ног, з ейных рук упушчаны. Тады яна ляціць дахаты, хвалюецца, ці не забылася суседка карову пераняць, хлеў зачыніць. Адважыцца і ўкосіць посцілку на калгасным белым полі. Цвіце дзяцельніца, нізенькая, кучаравая, маладзенькая. Поле прыбрана, як на хрэсьбінах, дзе-нідзе купінамі пракінуліся незабудкі — галубовымі матузкамі паверх карункавай коўдры. Укосіць і не надта ўкрадаецца, бо з цёмным выйшла з хаты, з цёмным і вярнулася, захінуўшыся начным покрывам ад вачэй. Неяк была пажалілася: «Гарох з бабамі сушылі на складзе, дамоў, бачыла, кожная сабе ў вядро ўзяла, a мне сказалі: «Высып, бо пападзешся!» Гэтак я пакрыўдзілася! На той дзень каліва пры людзях не вазьму, баюся, што ўдадуць начальству, аднымачкай, калі што якое надарыцца — укасіць ці бульбы сабраць пераворанай. I ў грыбы ходзіць адна, адшчапенцам.
Вёска невялікая, старая, кароў нямнога, часта даводзіцца радоўку адбываць. Ці непагадзь, ці так якая золь, ідзе на пасту ў тым самым, быццам і дадому ўсе дні не заходзілася, быццам і не тутэйшая, здалёку людзіна. Паша за лесам. Разыходзяцца выбітыя скацінай дзень y дзень сцежкі, вяроўкамі віюцца, за рогі закінулася каторай, самай панаўзлівай, каб y жыта не ўбілася, шкоды не нарабіла. Карэнне старых ялін павыбівалася
з зямлі, лягло пругка, моцнымі цэўкамі. Выдаецца, сашчапілі бабы рукі, парамі пабраўшыся ўздоўж сцежкі, ідзе па іх Зося дзяўчынкай y вянку, нечапанай мужчынам, ідзе да поля, каб яно багата радзіла. Правіцца даўнейшая варажба на багатае каласаванне збажыны...
I што гэта іншы раз надарыцца? Зморыць неспадзяваная аддуха, ногі самлеюць, ці сонца распесціцца ў ейнай пеляне, галава да галавы — і засне на хвіліну — не ўпільнуецца, пагубляе кароў. Ці раззыгуюцца ўпаўдні — не ўтрымаеш адной пугай. Ходзіць тады да паўначы, ліхтар запаліўшы. Выйдзе з лесу да вёскі, хістаючыся, куляецца, узбіўшыся на дарогу з цемры, як па галбанах. Ногі калкамі, жыватом уперад, бы яе нехта ззаду з лесу папіхае. Выдавалася іншы раз, як падумаеш, што і не вернецца Зося, сыдзе ад людзей, нікому з мужчын не даўшы даверу, не пусціўшы дзіця ў племя. Сыдзе з гэтай вёскі, жорсткай, непрыхілкай да наезджых. Зося пасялілася тут пасля вайны — ды яшчэ з ганьбай, маўляў, замужам не была, дзявуе. Ведама, лясныя людзі. Неяк распавядала, ездзіў сюды некалі ейны дзядзька карову сабе купляць. A каб капыты не пазбівала, не спяклася на сонцы, вёў яе дарогамі глухімі, па лясных вёсках. Ішоў гэтак, ішоў, карова змаглася, сам змарыўся, стаў прасіцца, ніхто не пускае ўнаначкі. «Ідзі адсюль, — кажуць y адзін голас, — мы цябе не ведаем і знаць не хочам, нам бяды не трэба». I даёнкі не далі, здаіў малако ў пыл, карова палягчэла... Сабралася ехаць сюды, хату напытаўшы, дзядзька дуба стаў: «Не едзь y лясы, там людзі нядобрыя!..» Ноч, туман сунецца з гары, бы табун блудных белых авечак з апушчанымі галовамі ў час перагону. Каля ракі, каля агародаў збунтуюцца, па лягуць да раніцы. Ідзе Зося з туманом, басанож, невідушчым крокам, што ноч, што дзень, y руках ахапак калгаснага турнэпсу.
I сабакі не чуюць, калі што ўдасца ўкрасці.
Вось і дажджы пайшлі, самая тая пара наведацца да Зосі. Яна ўхапіла з плоту сноп буракоў з насеннем, кінула на голую падлогу сярод хаты, як на зямлю, абы суха. На стале лустачкі сала, хлеб, самагонка ў алюмініевым кубку — сусед прывозіў дровы, частаваўся. Дзверцы ў шафе рассохліся, адлушчыліся стручком, шпалеры пакруціліся габлюшкамі, усё тут абвалілася, абламалася, як позняй восенню пад небам y агародзе, y полі,
на лугах. Фіранка на акне на панадворак крыху адсунута, бо нечага брэша сабака, трэба паглядаць — мужыкі, як восы, чуюць, абы корак y бутэльцы адторкнуў.
Зося, ці ты дома? A ці прыйшла твая карова? пытаецца суседка праз дзверы.
— Я карову здала, a ты не ведала, га? — крычыць услед. — Не, не плачу па ёй. Яна ўжо мне і малако не аддавала, старая. 3 хлебам свянцоным развіталіся з ёй. I купляла з хлебам. Памятаецца, заве-е-я, узялі хлеба, гарэлкі, сала, як y сваты, ехалі па карову.
КНІГІ ОНЛАЙН
