Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
вугле, Мышкай завуць, худзізна, уся цыгарэтамі абверчана, a не пазнаеш — нарадзілася і адразу ў торг?!. Тая, дзе мацюкамі, a дзе — на каленьках перад міліцыянерам, каб не забраў, кожнага дагоніць на вакзале, прымусіць купіць. Выручку мае зайздросную, Ніне такое і не сніцца.
Ледзь-ледзь затрымлівалася пад бяздоннем вакзальнага гвалту, бязбожжа. «Тамара, — сказала неяк сяброўцы, — давай крыжыкі надзенем на шыю, інакш — прападзём...» Гудок цягніка глушыў галасы. Яна разам з ад’язджаючымі бегла па пероне, спадзеючыся добра ўтаргаваць. На нейкі момант выдавалася, што гэта якраз ейны вагон. Здэйся, усё б кінула, села б і паехала адсюль y сваю вёску, да пляменніцы, жыла б y катушку, абы на зямлі, сярод сваіх. I адведаць хацелася б. Вось толькі шкада, што новую газавую пліту яшчэ не атрымала, абяцалі ў домаўпраўстве памяняць. Штодзённыя клопаты мелі вялікую сілу, каторы ўжо раз заміналі на дарозе да вёскі, затрымлівалі. I вазоны на вокнах без яе пасохнуць. Слаба і цвітуць, яна пачапляла на іх чырвоныя ліхтарыкі сухога фізаліса, усё ж весялей. Калі ў доме адныя свары, y ім пасяля ецца нячыстая сіла, чула па радыё. Нават умывальнік ніхто з сантэхнікай не можа адрамантаваць, слініцца вада і слініцца. Маўляў, не кватэра, a неспрыяльная зона...
Адышоў цягнік, разышліся людзі. На пустым пероне па свежаму павольна ішла нейкая старая, кіем падымала, пераварочвала скамечаную паперу, шматкі імпартных упаковак. I другая за ёй — асеннія людзі, як птушкі, па полю ўслед за віруючым жыццём.
— Ого-го-го!.. — калоціцца Ніна ад радасці, смяецца, сустрэўшыся ў калідоры. Я знайшла сёння харошую хустку на вакзале!
Глядзі, дзівіся, і людзі ішлі ўперадзе, і не заўважылі! Такая неспадзяванка! Яна заўсёды нешта знаходзіць. Мы разам з ёй не думаем аб тым, хто згубіў, хто панёс страту. Можа, каму і не вядома гэтае дзіцячае пачуццё: заціснуты босай нагой толькі што ўпушчаны некім рубель y краме. Тым больш, калі ты ад нараджэння ясі, сілкуешся не са стала, як людзі, a з зямлі, з шуметнікаў. I цяпер яшчэ поўнае валлё каменьчыкаў, жвіру ад той пары. Тая радасць заўсёднай перашкодай паміж табой і людзьмі, якія маюць што згубіць, зблоціць ці проста выкінуць.
У доме асцерагаліся Нінінай шчырасці. Перахопіць каго ў калідоры й трымае як не з паўгадзіны. Той ужо просіць змілавацца, каб карацей гаварыла. маўляў, надта спяшаецца, няма часу бавіцца.
— Не магу табе карацей! Ну, во, такі хлеба кавалачак ці так чаго адрэзаць, — паказвае на дзвярах пальцам, — a гэта ж разгавор, як адрэжаш?.. Во, здумала, што мяса ейнае з балкона ўкралі! A там балкон — толькі кату перайсці! — злавіла яшчэ гарачую плётку адной старой суседкі на другую, кінула аб зямлю, і болып няма чаго гаварыць.
Вось яна ўжо некаму і злосніца! Спяшаліся абысці, калі яна, стоячы ў калідоры, жалілася ўсім спарадку на свайго Андрука: зноў, маўляў, напіўся, падлай абазваў:
— Я трыц-цаць гадоў толькі гэта чую!
Слёзы раптоўныя, з сухіх вачэй, быццам гэта ўпершыню чутае — першым дажджом пасля спёкі на сухую дарогу, людзям пад ногі. Рукі да твару, уся сцінецца, плача ціхенька, па-сіроцку, бы дзіця ў кутку чужога дому. Нехта з маладых суседак раіць ёй зрабіць завіўку, падмодзіцца, маўляў, можа б мужчына палепшаў да яе.
— Аніколі! Ён не бабнік! — злуецца Ніна. — Мая завіўка, мая ўся харашба, гэта тое, што я яму смачна ежу строю!
I бярэцца тачыць нож аб прыступку лесвіцы. Не памятае, каб яна калі была свайму Андруку за жонку. 0, мужчына пад чаркай! Дзікім хмелем завіваюцца ягоныя кучары. Які ён вольны й вясёлы, як блізка, увесь час наўмя, ягоныя моцныя жаданні! Хмелевай лазой выцінаецца побач... Такога Ніна не зведала. Андрук чайнік з кіпенем на пліце забудзецца выключыць, спаліць дашчэнту, затое ўспомніць ёй п’яны найдрабнейшую нікчымніцу, абы толькі пасварыцца. Цела ейнае асядала пустой, халоднай мураванкай, адныя блакітныя вочы блішчэлі нясцерпна чыста, ніколі не хаваліся за аканіцамі, бы сонца навылёт ад усходу да захаду.
Пустазеллем цвіла навокал ясная цыкора, ёй таксама невыносны цень...
Не злучана яна з Андруком, не ейная гэта палавіна, да крыку даходзіць, гвалтам крычыць y калідоры, аж на вуліцы. Ідуць людзі, азіраюцца, стыдаючыся. A яна знаходзіць усё новыя і новыя доказы супраць мужчыны, быццам ён злодзеем
праз акно залез y ейнае жыццё. I яна сама не ў сваю долю трапіла. Ратуйце, лавіце яго! Не прызнае Ніна гэтыя гарадскія сцены, гэтыя дзверы, скрозь праходзіць ейнае асабістае, жаночае. A калі ў вас і ціха, нічога не чуваецца, то гэта вы проста стаіліся са сваёй нядоляй. «I ты няшчасная...» — скажа суседцы знянацку, спачуваючы ёй, як сабе. Тая потым далёка будзе яе абыходзіць, баючыся адназначнасці. Чалавек звычайна падумае так аб сваёй долі толькі ў горкую гадзіну, y гадзіну адчаю. A не штодня.
Чулі? Чыталі? Паліцыянт забіў учора дзяўчынку з аўчаркай! пераймае.
Навошта, Ніна, увесь час пра благое ды яшчэ з самай раніцы? Век y брыдоце, адкажа, колькі жыве. Ёй, маўляў, лягчэй, калі й іншыя ў горы, y няшчасці. Ёй тады свайго жыцця не так шкада, калі разам з усімі. Як y вайну ўсё роўна.
Шчаслівых яна не бачыла.
Хоць ты запытайся: ці заўважаўхто з суседзей, што ходзяць каля ейнай кватэры надзіва лёгка, не адчуваючы адчужанасці? Быццам увесь час адчынены ейныя вокны, дзверы, y пакоях заўсёды чыста, і толькі скразняк гойдае фіранкі, як y той песні. Выкрычыцца, выплачацца, справіць абедню па ўсіх, хто курчыцца ў адзіноце. I мы, сустрэўшыся ў калідоры, лягчэй загаворваем адзін да аднаго. Не пра сябе, вядома, — пра Ніну: зноў, маўляў, напіўся ейны. Але ж хоць гаворым, хоць вітаемся. Іншы раз выдаецца, што яна ўвесь час на парозе. Здалёк пачуўшы Ніну, ужо ў калідоры быццам скідаеш з сябе цяжкую барму. Як бывае, калі йдзеш з аўтобуса да сваёй вёскі. За ліпамі ў лагу заплача кнігаўка. Адразу падумаецца: вось ты й дома.
Сумная птушка пры тваёй дарозе.
Але няма ёй куды зайсціся, перасядзець, пакуль Андрук заціхне, абасне. Тады яна аднойчы ўзяла ў рукі сумачку, паклала бутэльку гарэлкі і на вакзал. I ўжо ёй быццам прычына: і работа, і капейка. Абы сысці. Цяпер яна сама хавалася ад людзей, бо набыла тое, што лічыла найбрыдчэй за ўсё на свеце. «Маўчы! Маўчы!..» — скажа, пужаючыся самой сябе, варта толькі запытальна паглядзець ёй y вочы.
Вернецца з вакзала звычайна паўначой, y доме ціха — якая пара, адныя павукі начным страхам кратаюцца на дне ванны, спусціўшыся па ваду.
Піў мужык заўсёды, але цяпер не хапала ейнай пенсіі на закусь, на ежу. Праўда, п’яны быццам меней есць і што толькі трапіцца на вочы, і бульбай y мундзірах не пагрэбуе. Абляціць Ніна ўсе крамы, прыцэніцца, каб выгадаць капейку. На двары бура, завея, a Ніна ідзе дамоў вясёлая, коцяцца слёзы на твары ад марозу. 0! У непагадзь, маўляў, людзей на кірмашы меней, можна дзешавей купіць тое-сёе. I дзеля самой сябе стараецца. Не, яна апошняе не з’есць, лепей хай прападзе, сапсуецца і выкіне, але каб было, каб y людзей не прасіць.
— Калі халадзільнік няпоўны, тады ў мяне во тутака пачынае балець, — паказвае на галаву, на самое цемя. — Я ў вайну так галадавала, уся спухшы была, пальцам не поркнеш — скура на мне лопалася...
Глядзіць на маладых суседак вачыма бежанкі, якая ўвесь свой век y дарозе, уцякаючы ад ваеннага голаду.
Гэтак любіла штодня, каб бутэрброд з’есці: масла, сыр і соллю пасыпаць, каб солька ў роце чувалася так ёй смачна. Ад вайны цярпець не можа ні крапівы, ні лебяды, ні бурака. Цяперашнім часам не да выгодаў. Але ж нехта, во, смажыць катлеты, пэўна, з дарагога любовага мяса. Так смачна пахне! Высока падымае грудзі, убіраючы паветра, слабка смяецца, бы не ў калідоры, a пад квітнеючым бэзам стоячы. Спахопіцца — і пабегла здаваць то слоікі, то бутэлькі. У мужа знойдзе пад ложкам пустую пляшку, усцешыцца, бы на вуліцы ёй пашэнціла. I спужаецца сваёй радасці. Абы не спыніцца, дзень пусты, калі няма набытай капейкі. Так-сяк рухае жыццё, усё бліжэй ссоўвае яго да краю. Ёй жа, як яна кажа, і пахавацца на могілках самой трэба. Дзяцей не нажылі, яна ж адна, і на гэты выпадак нешта ўжо запасіцца. A хавацца хоць пад гармонік, але каб усім чутно было — іншы чалавек хоць і не спыніцца каля ейнай труны, але хоць азірнецца на яе, ідучы па сваіх справах.
Забывалася на крыжык нацельны.
Выдавалася, няма на свеце нічога, што магло б змяніць накірунак ейных пошукаў здабытку, няхай сабе і проста на дарозе, за людзьмі йдучы, ейных думак, як дзешавей пражыць. Праўда, неяк узялася чытаць Біблію, пэўна, вакзал усё болей змушаў ісці да Бога, шукаць суцяшэння. I вярнулася на паўдарозе. Чытала, чытала, a там усё кругамі: і зноў аб тым самым, і зноў новы круг, аніякага ёй сэнсу. Быццам пісаў, дзівілася,
малапісьменны чалавек. Ці, можа, яшчэ горш — па п’янцы?!. Але ж даўней быццам і п’яніц не было, спахоплівалася, разважаючы. Дык жа можна было да гэтай пары ўжо і паправіць, перапісаць! Колькі ж, маўляў часу прайшло! Гэтак сама, калі перадаюць па радыё сімфанічную музыку. Жах! У яе ціск падымаецца, y галаве шуміць. Сімфонію ідуць слухаць y тэатр, лічыць упэўнена, каму дома не спіцца, як на гіпноз. Сама бачыла па тэлевізары: сядзяць, вочы заплюснуўшы. I Біблія, і музы~ ка — казкі! Яна ж разумее толькі канкрэтна тое, што бачыць на свае вочы: дзверы, дык дзверы, талерка, дык талерка. Жыццё жорсткае, грубае, не любіць выдумляць таго, чаго няма.
Пэўна, вера ў Бога не можа існаваць без веры ў чалавека...
Бясстрашна вырашала жыць толькі ў сваім маленькім свеце рэальных рэчаў сварак. Маўляў, яна не двуручная: ёй калі маліцца, дык маліцца, калі мацюкацца, дык мацюкацца. Старой цыганкай хавалася ў цемры начэй. Так і мроіцца ейны асцярожны крок вакол нашага дому быццам і не па зямлі — па багне: прапасці, трапіць y міліцыю, забіцца, але каб толькі не папасціся на вочы суседзяў. «Змарылася я... Як я змарылася...» — пажаліцца. I ніхто не паверыць, не ведаючы ейных нач ных ходак.
Чаму ж не, раней людзям пенсіі хапала на пражыццё. I ёй марылася сціпла, a пра што як яшчэ можа думаць, уяўляць сабе адпачынак (так Ніна сама кажа) ішак, які ўсё жыццё на заводзе, на канвейеры ды яшчэ і ўдарніца? За грыбамі будзе ездзіць y лес, y кіно хадзіць, гэтаксама, як недзе ў свеце людзі жывуць. Начную кашулю хацелася пашыць сабе прыгожую. Корпалася б, сядзела, шыла. Яна так змарылася. Шкада, не вучылася пруткамі рабіць, маладая была поўная, баялася сядзець доўга на адным месцы, каб не растаўсцець. Думалася сціпла, але і гэта не збылося. Жыве цяпер чалавек недавяркам.
КНІГІ ОНЛАЙН
