Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
I раптам самымі маразамі сузор’е цыкоры зазіхацела ў небе! Колькі хадзіла ноччу, a першы раз бачыла гэтак густа блакітных зорак якраз над былым Мядзвежыным хутарам.
— Ці верыш, пра што гавораць знакі задыяка? На гэтым тыдні мне варажылася на перамену работы. I спраўдзілася я семкамі цяпер таргую... Трэба ж жыць...
Не хавае балючых вачэй, гэта, маўляў, ужо быццам «сваё дзела». Закупіць зерне, перабраць, памыць, папражыць з але-
ем — уга колькі трудоў! Няма ганьбы, калі яно трудавое. Праўда, міліцыя ганяе. I вось жа нядоля: усе людныя месцы пазайманыя ўжо. «Я інвалідка, і жыву ў гэтым доме, тутака торгу на аднаго чалавека!..» — злуецца на яе старая з кіем. Тады Ніна стала пільнавацца: калі тая выходзіць раніцай, яна ўжо ідзе з семкамі вечарам. Побач зусім малады мужчына з паламанымі пашчэнкамі прадае крадзеную з калгасных буртоў бульбу. Яшчэ адзін алкаголік — тэлефонны апарат збывае за бутэльку. Ага, ужо ўчастковы прыйшоў, дапытваецца, дзе той браў тавар, пэўна, кватэру абрабаваў. Ая-я-яй, што робіцца! Яна стаіць, збірае людское гора, дакладае да свайго. I яно робіцца ўсё меншым, з мышку, што ўчора злавіла ў кішэні. Стаіць на марозе, на ветры, лузгае семкі — і есці меней хочацца. Галубы садзяцца зусім блізка. Тады яна высока ўзмахвае рукамі, распінаючыся пудзілам, страшыць — не крычаць жа на вуліцы.
Купіце шклянку сланечнікаў — ёй будзе весялей. Высыпце галубам, калі не любіце лузгаць.
Я сама дрэнна разбіраюся гэтай халоднай парой, не адрозніваю: дзе старыя жанчыны, дзе летуценныя птушкі...
СУХІЯ НАВАЛЬНІЦЫ
Вёска мая, чараўніца, Што сэрца ўкрала?
Цётка
Калі ж гэта яшчэ было. Зямля толькі што ўзарана, ідзе цёплая пара, бы нарэшце адчынілі вечка. Поле на пагорку, як на стале. Ціха навокал, благачынна, так бывае ў хаце на першы дзень пасля Запустаў. Торгнешся ступіць крок, не адчуваючы гэтай хвіліны, і спынішся з незразумелай дзіцячай паслухмянасцю, бы нехта побач з табой, намнога старэйшы й мудрэйшы, падымае руку да ілба — хрысціцца. Не перайсці — y вёсцы ў кожным кутку намоленае месца.
I раптам спёка. Яшчэ з вечара бачыла, як маладое сонца не ў пару сабе прымярала карону. Ззянне разыходзілася кароткімі шылаватымі зубцамі зіхаценне дарагіх халодных
каменняў. Рэдкі птушыны голас, кожны гук y паветры шчапаўся на трэску. «Сухаветрыца, як на сенакосе, — спарней за ўсіх скажа Броня на вёсцы. Ідзе па вуліцы, як заўсёды, подбегам. — Я шчаслівая, да старасці дажылася, a ніколі ні рукі, ні нагі не зламала. Птушка, тая на скрыллях і то, бывае, ударыцца ў шыбіну, не скіраваўшыся...» Прырода пільнавала ейныя таропкія крокі, бы пусціўшы сярод нас, людзей, на завод. У дзяцінстве, праўда, два пальцы ў сячкарні адрэзала. Па гэтым фальшы не мела, як і ў дзеўках хадзіла. Век рукі ў руху, y рабоце, аж y вачах мігціць, бы ў паветры, як птушка. Калі й згубіцца пёрка, не заўважыш. Ідзе, ветрае парваным падалом, няма часу зашыць, гуляюць скразнякі каля ног — халадок! Стаіць, пераймае яе Тамара, сяброўка з дзяцінства, прыехала стараваць y вёску, аддае ёй грошы за малако.
— Чаму гэтак робіш, y хату да мяне не зойдзешся? — злуецца Броня.
Ты ж якраз дарогай ідзеш... За адным разам, во...
I ты дарогай да мяне прыйдзі, не полем...
Злуецца, a сама сабе ўжо не можа рады даць, улёгшы ў работу. Не да сяброўства. «Як калі дзе пасяджу ці пастаю з кім на вуліцы, пагавару, дык мне гэтай мінуты шкода. Шкадую, бы што згубіла...» — шчыра прызнаецца. Людзі ўсё бачаць, абходзяць яе. I дзеці быццам адракаюцца. Якраз жа каля маіх вокнаў ішоў ейны зяць з сынамі, былі прыехаўшы з горада на выхадны дзень. Апошнім часам ён неспадзявана разбагацеў, займаючыся нейкім бізнесам.
— Бацька, паедзем адсюль, паставім y лесе палатку, вогнішча раскладзем, га? Хоць адпачнем, — ціха, па-змоўніцку на стойваў старэйшы.
Mae раптам падхапіліся, нешта ўспомніўшы, і паехалі, нейкая ў іх пільнасць... Запрасілі сала, цыбулі, хлеба... што да чаго... — тлумачыла Броня потым мужу Мікалаю мімаходзь.
Не, не здагадваецца. A мне шчыміць іхняя таямніца, бы ў маёй хаце нейкая няўдача. Ці то хлеб y печы ад моцнай гарачыні разламаўся на дзве паловы, на два акрайцы, пашчапаўся — і абодва сырцом, комам. Ці то... і здумаць няможна, што яшчэ благое. Яшчэ стаіць Броня сярод двара, прыбраўшыся, усклала на сябе, як толькі зяць прыехаў, сівы сарафан. I рубцы відаюцца на ім, як быў зложаны ў шафе, не адвісеўся яшчэ на
ёй. Паправіла новую хустку, абвяла рукой па самым брыжыку, акрэсліўшы рэдкую на вёсцы прыгажосць: вытанчаныя рысы твару, бы за мроівам стагоддзяў. Так старэюць святыя жанчыны на вясковых абразах. Мікалай y новай блакітнай кашулі. Быццам і ў іх ужо другая жызня за багатым зяцем. Сарафан шарсцяыы, горача, твар гарачы, позірк аж кіпіць, але ж дзеля дачкі, тая стала сварыцца, што бацькі ходзяць y карэлым, як заключонікі. Толькі — блісь на мужа вачыма, маўляў, наробіць ён мыцця, вось і ўсё! Трэба ісці пераапранацца, раз ад’ехалі.
I дагэтуль, па-ейнаму, зяцёк не вельмі ляпіўся за работу, ведама, мужык гарадскога заводу. Во, нясе салому! Глядзі! Мала ўзяў, мне не хопіць! У цялушкі капыт задраўся, кроў цячэ. Падлога ў хлеве гнілая, можа, цвік загнала, трэба ёй падаслаць. Глянь, колькі ўзяў! Гультай! Ці ў цябе сілы няма?.. Паробіць паўгадзіны якой і кладзецца спаць! A трэба ж рабіць!.. Выгаворвала яму здалёк, y вочы не адважвалася. Нечага было дзівіць, ён працаваў недзе ў будаўніцтве, хапала, пэўна, клопатаў. Гэта не конь, што ўсё ў грыву і ў грыву, чалавеку трэба і аддыхнуць. Але ж трэба, прыехаўшы, і адрабляць цешчы за харч, адбываць павіннасць, як умее, без ейнай дапамогі дзя цей цяжка гадаваць. Не хапала ў зяцька звычкі працаваць без аддухі ўвесь тыдзень запар. У цешчы зусім іншы дзень, іншы год. Часам збяруцца з хаты раней, чым меркаваліся быць, і паехалі дамоў, не дабыўшы да вечара.
— Няхай сабе едуць... Бачу, як ён усё ўкладаецца і ўкладаецца... Дашчэнту, бачыш, спрацаваўся ў канторы седзячы, — махне ўслед рукой, маўляў, такая з іх дапамога, яны ёй болей заміналі.
Затое цяпер, спадзяваліся маладыя, пажывуць па-людску — справы ў бізнесе ішлі вельмі паспяхова. I дачка стала прасіцца:
— Мама, я ўсё магу купіць і сабе, і табе. Паспагадай, мне хочацца, прыехаўшы, каля рэчкі пасядзець, a я свету не бачу за работай... 3 табой некалі пагаварыць.
Ведала Броня ейную гаворку: една тое, мама, трэба меней трымаць скаціны, толькі калі трохі дзеля сябе, ім ужо дапамога непатрэбна.
— A што я загадаю рабіць, калі не буду занятая? Вазьму аднаго гусачка на рукі да грудзей і буду лашчыць?! Што я з гэтага
буду мець?.. Трэба дзеля спажывы трымаць, a не дзеля строю ці ўцехі! — бараніла сваю вялікую гаспадарку.
Нарэшце, волю далі — скаціны трымай колькі адужаеш, зямлі выкупленай поўна, аж да ракі. Дачка, шкадуючы матку, з граблямі ішла на сена. Зяць, насупіўшыся, з дзецьмі — y грыбы, маўляў, ён ужо зарабіў на ўсіх, можа і адпачыць. Ішлі ў розныя бакі, бы з розных хат, з розных сем’яў. Дачка не кажа ў банку, дзе працуе, што яна з вёскі, што кожную суботу едзе туды сеяць ці сенаваць. Каб не ганьбавалі ёю «новыя» беларусы. У нядзелю ўжо вёска не святкавала. Амаль да ўсіх дзеці прыязджалі з горада толькі на выхадныя. Як упусціць такую дапамогу? Не было калі чалавеку спыніцца, не труднаваць дзеля зямнога, a падумаць аб сваёй душы. Адмяняліся і гадавыя святы. Прыехалі былі дачка з зяцем на Тройцу — і зноў няўпраўка. «Якубіха сказала, што можна работу рабіць», — з палёгкай абвясціла Броня. Маўляў, старая суседка ў царкву ходзіць, яна бліжэй да Бога, лепей ведае. Сама ж бывае ў храме толькі калі як выпадае вяселле ці хаўтуры. Убачыла ў лесе неяк, па нешта ж хадзіла, цвіце жменька ветраніцы дуброўнай, курганком, і дрэўца побач, якраз як y галавах магілкі дзіцячай. Войкнула, спужаўшыся — гэта ж скора Радаўніца! A яна і запамятавала — трэба ж да бацькоў схадзіць на кладоўе. Адмяніла старая Якубіха Тройцу надоўга, a можа, і назаўсёды. Адлучыла і сваё пакаленне ад Бога, якраз жа і даяе прыехалі дзеці. Не заламаўся ў лесе бярозавы май, голыя бэлькі ў хаце, голая брамка. Свя та ўжо не заходзілася ў вёску. Стаялі пасвянцоныя за даўнім часам старыя хаты, бы закінутыя пастуховы буданы на стойбішчы. I зямля не аддыхнула.
Два вяслы ў вясковага чалавека: работа і малітва — казаў нехта. Толькі, пэўна, цяпер дні карацейшыя, калі пасталелі. «Ці я перабораю, ці яно мяне», скажа Броня з адчаем Якубісе пры сустрэчы. «Пра што ты?» — перапытае тая. «Ну ці захварэю і памру ад такой работы, ці вазьму ў рукі й яно пойдзе ў мяне ладам...» «Як зіма мінулася, дык і не памятаю. Каб не карова, не свіння, я памерла б, a так... ветрык мяне абвее на агародзе і мне лягчэй. Так бы я зляжалася, як гнілая салома ў полі...» — спяшаецца ўлучыць y шчырую размову Якубіха.
Вядома, не толькі дзеля дзяцей y горадзе распачата вялікая гаспадарка, але і дзеля саміх сябе, адчуваючы спрадвечную
магнасць да зямлі. Запозна ўволю яна ім дасталася. Якубіха ўжо і мужа пахавала, дзеці ў горадзе.
Было голасу па вёсцы, калі зяць купіў адну імпартную машыну, потым другую. Ужо меў вялікую ўласную кватэру, будаваў маёнтак і дзецям. Броня быццам і не чула, што дачка разбагацела. Няўцямна замоўчвала пра іхнія даходы, як не гавораць услых аб нечым недазволеным. Адкуль яно, багацце? Нечыё ж было. Не трудом, a хітрыкай, лічыла, дасталося. A калі не ўдасца схітраваць другі раз?!. Зноў гаворку заводзяць, каб цялушку збывала, не пускала ў зіму другую карову. Адпіхвалі яе ад гаспадаркі, шкадавалі ейную старасць. Яна, як сляпы за поручні, хапалася за граблі, за вілы, за лапату. Не забыцца ўжо ёй на тое, як прыехала была аднойчы дачка-багацейка: «Мама, y мяне ні капейкі... падкінь што-небудзь...» Сала і раней ніколі не бралі, калі жылі, як прыйдзецца, a цяпер узяла. Трэба ехаць купляць y Ракаў, y яе самой адзін радок y кубле, да новага году не хопіць. Стары Мікалай, калі ўжо і машыну завялі, нёс наўздагон y руцэ, зняўшы з гнязда, і покладзь. Надточваў канцы, бы з гэтага дачка толькі й жыла. Дзіва што малая ўнучка, ледзь навучыўшыся гаварыць, казала: «I я буду бізнесменам». A што гэта такое, запыталіся. «Гэта рулетка такая, круці й грошы будуць», — адказала. Маўляў, як удасца. «Во каб усе так жылі!..» — хітала галавой Броня, пабыўшы неяк y дачкі ў гасцях. Цяпер ужо не падзяляла іхняе багацце на ўсіх, як раней. «Каб яны ўсягды так жылі...» — бедавала, маўляў, нічога пэўнага, нічога і завіднага, часовае яно. Не, Броня лічыла, ейная гаспадарка больш надзейная за іхнюю.
КНІГІ ОНЛАЙН
