Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
I гэта пад такім спякотным небам гэтай сёлетняй вясной. Суха, зямля звініць, не ўмінаецца пад нагамі. Няма следу, бы па каменні ходзім. Усё пахавалася, як y непагадзь. Такая здыхата. Не развіхнуць кветку, пражылася насенне, няспелае зерне. Ішлі аблокі, міналі сад, агарод, хату, недзе, пэўна, бокам ішоў дождж. Хмары, спяшаючыся, куляліся праз галаву: то блісне белым падбрушшам, то спіной з чорнай поўсцю. Ішла пад імі Броня з пустымі вёдрамі, паліла ўжо агарод, не спадзявалася на Бога. Марыў сон. Ледзь адзываўся далёкі гром. A выдавалася, што гэта яна шпульку нітак з пеляны ўпусціла, задрамаўшы, кацяня качае яе на падлозе, маскоча. Не памятаецца, калі гэта брала іголку ў рукі, вышывала ці ткала, хоць
і ўмела. Мацерыны посцілкі, рушнікі каля абразоў. У яе і вазоны перасталі цвісці. Што такое? Думалася аб тым, што дзеці настойваюць, каб на дзень нараджэння мужа сабраць гасцей — юбіляр, семдзесят гадоў ужо. Дзецям лёгка прыехаць, ім коні не заварочваць. A гэта ж столькі руху! Не выходзіць баляваць, якраз y той дзень пісклюкі павінны вылупіцца, трэба пільнаваць. Няма ахвоты да таго балю. Сёння сядзела пад каровай, даіла і плакала, так змарылася. Яна ўжо і есці не варыць, некалі за работай. Мікалайка злуецца. Не бяда, неяк жа з зімы выйшаў, смяецца сама сабе. Румянец вунь на твары густы, цёмны, як закалец, валасы з-пад шапкі тырчком, выпетраныя ветрам, бы трава-сенажатка на самым пагорку. Чаму ж не сесці б, пасядзець, злажыўшы рукі, як y гасцях, — усяго ў іх поўна, хлеў трашчыць ад скаціны, грошы ёсць. Даўно не збіраліся за доўгім сталом. За ім яна і замуж ішла. Каб жа ёй, як штатнай, падмену хто даў. A то: мама аддыхні, a назаўтра ў яе ў два разы болей работы будзе. У хаце, як y хляве, ледзьве дошкі віднеюцца. Іншы раз дабярэцца дачка, выпратае з большага і дзверы зачыніць — хай хоць крыху пабудзе чыста. Адна сцежка: з хаты — y хлявы, з хлявоў — y хату, некалі разувацца, модзіцца ў хатнія пантоплі. Хоць ты на вілы бяры, цягні з хаты ўтаптаныя дарожкі.
«Сто разоў на дзень нагінацца! — злуецца на дачку. — Лепш я раз y тыдзень нагнуся і памыю». — «Мама, нашто мы печ белім, ці хіба надоі ў нашых кароў павялічацца?» Маўляў, ужо табе самой парадак гэты не патрэбен стаў. Вечкаў студні храснула, адвалілася. Адстаўлены ўбок адарваныя ў веснічках дзверы. Ледачкамі на сонцы вылузгваюцца шкельцы з аконных рам... «Броня! Але ж дзверы ў жылой хаце могуць быць адарваны толькі часова!» — хочацца закрычаць на яе, не ўтрымаўшыся, як узбудзіць ад нейкага цяжкага сну. Завядзеш гаворку здалёк. Маўляў, Якубіха не гаспадыня, гэтак гразка ў хаце, y гумовых ботах не перайсці, пылам занесена, як завеяй праз выбітыя вокны. Жыве начлежніцай, ні свёнткаў, ні пёнткаў. «А ці ведаем, колькі яна за год свіней выгадуе!» запярэчыць, ухваляючы суседку.
Успаміналася, гледзячы на іх, некалі чутая прытча... Мужыку амерыканец даў работу з той умовай, каб ён не стрыгся, не мыўся і рукавом нават не адважыўся абцерціся. Толькі адна
работа. За ім будуць сачыць і ўдзень, і ўночы. Калі ён парушыць дагавор, усё ад яго адымуць. Праз кароткі час мужык разбагацеў... Даўно было парушана і маё кволае ўяўленне аб сялянскай. працы. Яшчэ летась з восені неяк, навозілі яны сушыць з далёкага сенакосу сена. Ужо яно і высахла. Назаўтра — дождж. Толькі ледзь віднелася. Броня з Мікалайкам посцілкай носяць сена ў хлеў. Твар y яе напяты, цяжкі, пот цырубалкамі — праз сілу набірае на плечы. Не гавораць адзін да аднаго, моўчкі крадуць y сябе самы сон. Яшчэ і дзень не пачынаўся, a яна так напрацавалася. Золак мне тады падаўся невясёлым, цьмяным, бы святло ў галавах цяжка хворага чалавека. I сумнелася: ці на добрае ўжо гэткая праца, ці благачынная яна, калі на згуб душы?.. Зноў я падкацілася да яе з сваімі меркамі, з сваімі парадамі: «Бронечка, глядзі, якія ёсць твае сёстры стрыечныя! Чыста апранутыя кожан дзень, з твару гладкія, аж блішча ць! — Тыя наязджаюць на лета з горада да Бронінага брата ў хату, дапамагчы ў гаспадарцы й тое-сёе спажыць, што выпадзе, з агарода, з саду, не маючы сваёй зямлі, дачы. — Ты ж іхняя равесніца, a хіба скажаш...»
Броня толькі назаўтра вярнулася да гэтай размовы:
— Я ўвесь час думала сабе, што ты сказала... Сёстры ж — парабчанкі тут, y брата, a я — гаспадыня! Карэлая хаджу? У мяне толькі зверху гэтак, бо работа такая, a падыспадам, глядзі, якое на мне!
Стаіць на вуліцы, адкасвае сукенку ля шыі, расшпілілася — бліснуў станік, падняла спадніцу бліснулі рэйтузы. Ва ўсім белым, ва ўсім чыстым, што найбліжэй да целы, да душы. Чыста, бялютка гэтаксама, як y старым вясновым лесе, калі зацвітаюць першыя кветкі кісліцы, анемонаў — самае танюткае, самае далікатнае — маладое споднее адзенне.
Пэўна, на Пятра нейкі бязбожнік гарадзіўся, кол глыбока загнаў аніяк дождж не распачынаецца. Зірнеш ноччу ў акно, як y кузню: цёмна, толькі сполахі гарачай бліскавіцы, y два молаты яе куюць. Раз-пораз асвецяцца збялелыя вокны суседскай хаты. A сэрца і не зварухнецца. Звыклася ўжо сухая навальніца. Гэтым днём таксама зусім не варажылася на дождж. Ластаўкі будаваліся пад страхой. Адна за адной, узмахвалі чорным рукавом, бы манашка з напёрсткам перад акном седзячы. Пярун ляскаў над самай галавой. Раптоўна падхапіўся
віхор, мёў нізка, збіраў венікам след чалавечы, след скаціны, падымаў угору. Дарога ўжо тая ішла над хатамі, вілася шэрым шляхам да лесу. Ляскаў пярун па баках сытых коней, ірвалася вупраж, далёка ззаду ўжо кацілася адламанае ад вазка кола. Пэўна, ехаў нехта багаты, хацеў паспець да дажджу нічога не шкадаваў.
- Едзьце, збірайцеся, неба дужа замурзалася! заспяшалася Броня, зносячы напакаваныя сумкі ў багажнік, дачка з зяцем была зноў прыехаўшы.
- Мама, я павязу мыць тваё пасцельнае ў горад, паласкацца тут, y халоднай рацэ надта ж нязручна, такія доўгія прасцірадлы...
- Дык жа і рака доўгая, адкажа, смеючыся.
Mae давер, як да сваёй зямлі, так і да сваёй вады.
«Няхай сабе едуць, — гаварыла сама да сябе потым. Едзьце, не замінайце, нечага час бавіць, ейную ахвоту да работы не зводзьце, не квяліце ейную больку. — Няхайяны сабе едуць...» — паўтарала. Кацілася, накочвалася даўняя крыўда, яна адганяла яе ўслых, супакойвалася. Як не пры сваёй памяці, засяваючы вялікія соткі, няўцямна спадзявалася на іхнюю дапамогу, бы й дачка і ўнукі яшчэ побач, y хаце. Яшчэ яна лашчыць іх па галаве, падымае руку вышэй і вышэй — ужо і не дастаць. Прыехаў быў неяк большы ўнук: «Вось тут, y садзе, будзе стаяць тэніс!» I паехаў. Памятае, як толькі першы раз яго былі прывёзшы ў вёску, узяла на рукі, вынесла з хаты. Нідзе не спынялася, як не затуляючы яму вочы, мінала панадворак, сад, няўцямна ішла да ракі, дзе пасвіўся конь. Каб першае, што ўбачыў, зацьменнем засланіла гарадскі свет. Яму было раней ягад з куста агрэсту, як вады напіцца, толькі з аўтобуса, адразу ў агарод. Цяпер банан аблупіць і ўвесь пачастунак. Перарвана ўжо даўно сялянскае пупаўё.
Рыкала калгасная карова за ракой. Два дні й дзве ночы не сыходзіць з месца, дзе была прывёўшы цяля. Яго адразу забралі, a яна аніяк не зразумее, дзе яно магло ад яе дзецца, жывое, цёплае, толькі, во, паспела пысу яму аблізаць. Набракала вымя, цякло па нагах малодзіва. Каровы збіраліся вакол яе, рылі капытамі: чуючы пах крыві, пах пасцелі з улоння, трубілі, склаўшы галовы. Дзікі ваяўнічы рык ахопліваў вёску. Труднуючы грудзьмі, Броня бегла да яе і раз, і другі, каб хаця на
зямлю крыху здаіць, малако перагарыць. Пайшлі б дажджы, змылі б тое месца... «Няхай сабе едуць...» I на гэты раз не ўзяла ад дачкі грошы, скаціне — на муку, курам на крупы. Ніколі не брала, атумысла. A калі яна сама занядужыць, і ёй прыйдзецца за дзецьмі стараваць? Запасіла, складаючы ім y сумкі масла, сыры, гародніну, на сваю будучую доўгую зіму. Гэтак сама як збірае ўсё лета, гатуе надалей варэнне, ніколі не ўзяўшы ў рот свежай ягадзіны. Няхай будзе чысты ўклад, нечапаны, як y банку. Няма ў яе надзеі на гэты свет: невядома, ці надоўга гэты дазвол трымаць скаціны колькі хочаш, урабляць сваю зямлю. Трэба спяшацца, трэба запасіцца: «Будзем рабіць, пакуль ногі не скінем».
Дождж пайшоў буйны, нізкі, бы з куста ў лесе стрэсены на плечы. Але ніколі не бывае доўгага дажджу, калі гром. Гусі Броніны пасталі на вуліцы, высока падняўшы галовы насустрач струменям, толькі што лапкамі не вяслуюць супраць цячэння. Гэтай ноччу Броня не паспела ўжо і ў хлеў іх зачыніць. A хваліцца, што лёгка іх глядзець, маўляў, пусціў на траву і ўсё. Гусі навобмацак пераходзілі з месца на месца, качаліся да раніцы па вуліцы белымі клубкамі дзікай чарадой, што, высіліўшыся, асела на зямлю пераначаваць. Неяк рана заспявалі салаўі, далучыўшыся да дзённых птушак. Выходзіш на вуліцу, як на тое свята. Малыя жабы з-пад ног — празрыстымі зеленкаватымі пацеркамі з тваёй шыі.
I Броня якраз ідзе насустрач, карова захварэла, пэўна, прыпасвала яе каля лесу. Вяроўку ўскінула ёй на спіну, маўляў, ідзі сама дамоў, дай хоць рукам аддуху. Круп шырокі, на ім вяроўка -як на лаве. Броню пазнаеш здалёк, постаць прыкметная ад усіх баб. Людзі толькі ў поле яна ўжо там, усе дамоў, a ёй — хоць бы што. Галаву заўсёды трымае высока, пагляд з прыкідам на дзень, на год, на ўвесь наш цьмяны век.
Я не ейная сяброўка Тамара, што ўжо і ў хату не заходзіцца, баючыся трапіць y гарачую, як вар, пільніцу. Варта ўбачыць яе на вуліцы ці на другім полі, абы трапілася на вочы, — іду, бягу да яе, замінаю, пад ногі, пад рукі, перадкуюся спатыкачом. Не ўсё разумеючы ў ейным жыцці, нешта асуджаючы, дзівячыся і брыдзячыся іншы раз, стараюся лучыць y ейны спорны крок, прайсці побач, стаўшы на ейную несканчоную спрадвечную сцежку. Ляту на голас. Каб скрозь тусоўкі, войны, бязбожжа,
безуладдзе пачуць адзіны пэўны покліч, як да непаслухмяных дзяцей, што чула яшчэ ў дзяцінстве: «Да работы!» Ратуюся, заблытаўшыся ў чалавечым тлуме, спаталяю асабістую бяду, як y мацярынскім зацішку...
Толькі шум дажджу з пераходамі, бы на старым млыне часу.
САД НЯВІННАСЦІ
Весткі з гор, як вятры, выхаладалі дом. Тэлевізар глядзіш толькі тады, калі перадаюць «Навіны»... Асцюкамі тырчаць сцены разбураных хат, яшчэ нечая печ курыцца, умомант здзічэў сад. I раптам: ідуць дадому белыя качкі. Павольна, важка, пэўна, добра пажыраваўшы, тым жа, як заўсёды, парадкам, пільнуючыся, адна за адной, на зямлі. Ні двара, ні хлева, ні табе дзе чалавек, няма дзе спыніцца, як y небе. I гэта ўжо мне велічныя птушкі, боскім знакам, з моцнай памяццю, з непарушным пачуццём спакою, гнязда, вечара, калі патрэбна вярнуцца з ракі, з лугоў пад страху — не збадзяцца...
КНІГІ ОНЛАЙН
