Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Той потым толькі сядзіць узапечку, счапіўшы галаву рукамі, маленькі, вушы тырчаць, сіні ад гарэлкі, як лятучая мыш. Прастаўляюць яму за кабылу дармавізна! Хіба зарачэшся ад дармавога, хоць яна яму надта шкодзіць. Зямля цяжкая, прыводзілі ўвечары кабылу, сама бачыла, мокрую да сподніцы, віўкае, злуецца на Ляльку, калі тая прагна, балюча ўлепіцца за пустое вымя. «Паспрабуй ты не даць катораму каня! Ого! A як на лета не мне самому даручаць кабылу даглядаць, то ўжо не дапросішся, не-не», апраўдваўся звычайна Юзючок. I ўся ягоная палітыка.
Цяпер, калі ветурач, наведаўшыся, сказаў, што позна, жарэбка загіне, Ганна адчувала сябе ў гэтай вясковай суполцы раўнёй, амаль сужыцелькай падвозчыка Бабра, як тая дачніца. Толькі што не каля ейнай брамы начуе ягоны жарабец з калясьмі, скінуўшы пад ногі палюбоўніцы п’янага гаспадара. Не, яна не вытрывае болей, кіне школу, з’едзе адсюль — і не ўспомніць...
Як ніводзін год раскашавалі гусі, вады хапала, вёска якраз на злому ракі плыла птушыным востравам, засланым белым пер’ем. Раз-пораз гусі заляталі праз плот y сад па яблыкі. Днём змрочна, як увечары на шэрай гадзіне. Сонца не відалася, але ледзь улоўна ружавелі белыя крылы. Невідушча, аберуч гарнула яно іх да сваіх румяных шчок, лашчыла, клікала ў далёкі вырай, як на вячэру. Нізка над хатай лятуць дзікія гусі, чамусьці выходзіш за веснічкі, каб праводзіць, бы яны адлятаюць з твайго дому, з твайго саду.
Дзень y дзень хадзіла да жарэбкі яе, нарэшце, Юзючок пусціў y хлеў, натурыста цягала кашамі траву, карміла з рук усім чым. Слабая была ўжо і тая трава, і ў садзе пуста, дзе-нідзе па яблыку, як на сірочы новы год. Ветурач больш не прыходзіў, сама старалася лекаў, сама змазвала рану (пухліну прарвала-такі), доўга, каб хто бачыў, як варажбітка, глядзела на балючае месца, бы дапамагаючы яго выбалець. Млечны шлях якраз над галавой выдаваўся пустым гасцінцам, глухі асенні гром — цяжкім тупатам позніх коней. Занадта блізка гарызонт пад лясістым пагоркам, зоркі скрозь дрэвы блукаюць воўчымі вачыма. I кабыла ноччу так храпла, некага чуючы, што хоць ты бяры бляху ў рукі й бі ў яе, баронячы хворую жарэбку. Ізноў дождж, раніцай намомант пераціхне, збяжыць
з мокрай страхі ў вадасцёкавую трубу тонкі струмень, цягучай слінай падберыцца ўверх спрасонку і зноў аслабне. Дождж і дождж, халодны, ужо асенні. A то выдасца і цёплы дзень, аж яшчэ з раніцы, лежачы ў ложку, пачуеш яго — дыхае хата, зусім накшы дух. Выскачыць суседскі ўнук y адной кашульцы, стане на высокіх сходках і цымбурыць уніз. Не азіраецца, ці хто бачыць, не стыдаецца, стаіць нерухома, цнотна, рыхтык фантан y гарадскім садзе дождж дажджом. Адзін раз расхінулася надвечар неба, якраз напроці ейных вокан, ружовы з пазалачаным праём, вузкі, высокі, бы адчыніліся дзверы. I нехта, пэўна, выйшаў нябачны, бо якраз y гэтым месцы прывідам узнік стромкі пагорак — Ганна яго раней і не заўважала ён, бы трап падагнаны ці сходкі пад чыесьці ступні, каб сысці на зямлю. Плечы, душу агарнула, сціснула тая неспадзяваная хвіліна, калі ўтрапёна спыняешся перад абразом, раптам адчуваючы, што і сам стаіш на святым месцы.
Усё навокал: вёска, людзі падалося адзіным кутком на ўсёй зямлі, ціхім, блаславёным, як накут y хаце, абхінуты блакітным рушніком ракі. Тут займаюцца праведнай працай, усё рукамі, навобмацкі: якое сена сырое, якое сухое. Нясе каторая баба ўзапечкі з вечара дровы ў печ, перацятыя мужавай дзягай, сагнецца, як пад крыжам несканчоных марных клопатаў. Тут y паўдні, y спёку гавораць, дзівячыся, пра тое, якая цяперака халодная зямля, басанож не ступіш, забываючыся, што гэта проста падціскае холадам старасць. Тут п’яны конюх з суседняга калгаса, ідучы ў вёску па самагонку, раптам рэкнуў, шчыра зажалеўшы жарэбку: «Такое дзяцятка...». Надта глыбока ў душы, падыме са дна толькі сівы хмель, носяць людзі жальбу па калісьці ўласных конях. Тут толькі адна бярозкаў светлым парафіянкай. Тут амаль без сцябла, бы донцам стаіць на зямлі, царкоўнымі чашамі цвіце ў ейным садзе сіні познацвет...
Ганна доўга пасля не магла аслабаніцца, пазбавіцца ад пачуцця, што перад ёй y гэтым зацішку ўвесь час расчынены малітвеннік, a ёй некалі пацеры мовіць трэба бегчы да коней.
Каля хлявоў яе пераняла Настася.
- Ты ж капусты не маеш... і кладзе ў ейнае вядро белыя качаны.
- Колькі я вам за іх павінна?
— Бронь, Божа! Мы ж з табой дружым, — бароыіцца Настася і ўсміхаецца, слабка так, бы толькі што замарозка адышла.
«Дружым?!.» ледзь не ўсхліпнула расчуленая Ганна. Значыць, нарэшце-такі прыняла Настася і ейную дапамогу калгаснай жарэбцы, як сваёй уласнай, прыняла і яе, гараджанку. I ейныя нязвыклыя адносіны да чужых на гэтай зямлі коней.
- A куды, баба Стэпка, маркоўнік зносіце? пытаецца праз плот, спадзеючыся выпрасіць Ляльцы, бо трава ўжо слабая.
- Жарэбцы, адказвае старая, і сама панесла.
Нехта скінуў каля хлявоў посцілку бурачніку. Настася хлеба булку раскроіла, морквы накрышыла.
— Хай сабе, я жарэбцы, як той казаў, чужая, дык жа, жарт, ніхто са сваякоў, з калхознага начальства, не прыйдзе, не папытаецца, не выпіша мукі! — сварылася яна, паварочваючы твар y бок цэнтральнай сядзібы.
Вёска, нарэшце, субожылася, і вяскоўцы, як дзеці, забываліся на сваю віну, непамятліва шукалі адзін перад адным прычыну, быццам толькі зараз, гледзячы, як жыляецца гараджанка, усвядомілі тое, што здарылася. Лёгка вінавацілі адзін аднаго. I салома была звезена, і бульба выкапана, і сена ўжо хопіць, можна пачынаць зімаваць. Другая пара на двары, другі клопат. Дажджамі змыла той летні саланаваты пот, тую горыч, аж памяць адбірала, калі выпадала каня папасці... Адзін п’яны Бабёр цвяроза прыпамінаў кожнаму, каго сустракаў на вуліцы, пільнуючы свайго маладога жарабца, якога яму далі замест кабылы:
— Людзі! Ого, людзі! Абы, дай каня на дзень, то ўжо і канец! Даў Алёшку лес на лазню вывезці, дык праз дзень капыты паляцелі! Ён жа ішоў — я любаваўся! A цяпер, як цэлка, толькі тэп тэп-тэп! Я ж за ім гляджу: важу буракі — і яму даю бурак, бульбу яму бульбу, зерне — дык зерне. A ў людзей дзень галодны!.. Мой жарабец бяшчоту харошы! Ехаў нядаўна, зваліўся ў лесе, ён мяне не кінуў, стаяў, пакуль я не працверазіўся...
Мала прыслухоўваліся да яго. Казалі ў вочы: ён, Бабёр, болей за ўсіх вінаваты. Ён першым парушыў запавет сялянскі, калі пільнаваў жарэбную кабылу, каб забіць ейнае дзіця, ён, маўляў, увёў y грэх. Скачаны, збіты на горкі яблык, Бабёр не бараніўся, болып выдаючы на пакутніка, чым на злодзея. Піў, гуляў, і не
было весялосці ў ягоных гулях. Ніколі ые зманіў, ні з чым не схаваўся, пэўна, ведаў, што ходзіць увесь час на боскіх вачах...
Раніцай, ледзь развіднелася, прыбегла Настася, каб наказаць: Ляльку выпраўляюць на канюшню, a потым, вядомая справа ў такіх выпадках, і не вымавіць, куды павязуць... Трымцела ў голасе. Выхадзіць жарэбку то выхадзілі, жывой галавы, як той казаў, не згубілі. Але ж гэта не чалавек. Жыць будзе, толькі які з яе рабочы конь. На нагу Лялька так і не стала, адным словам, пакаёўка, не давала надзеі на лепшае... Ганна як не сваімі рукамі схапіла пакет, сабрала ўвесь хлеб, які быў на той час. I Настася потым дабавіць акраец. I стары Ляксей вынясе з хаты кавалак, укіне. Хто яе астатнія дні там на канюшні будзе песціць? A жарэбка, во, са сваім хлебам, як з роднага дому.
Са сваёй торбай y цяжкую дарогу. У дарогу на бойню, па якой каровы, дык тыя ўпіраюцца, равуць. Свінні пішчом пішчаць, адзін аднаго з ног валяць, кідаюцца ўбакі. Коні ж ідуць памаленьку, моўчкі...
«Не кажыце мне пра коней...» — папросіць Ганна сяброў аднойчы ў бяседзе так, бы размова ішла пра кагосьці ёй вельмі блізкага, па кім яна носіць жалобу. Ніколі ўжо не магла любавацца іхнім хараством. Пасля Лялькі кожны конь ёй бы кінуты, бяздомны сабака. Толькі калі пашкадаваць і... адвярнуцца...
НА ПЛЫВУНЕ
Яшчэ дзень такі зімовы, з марозам. блішчыць, лопаецца пад нагамі, бы спдкаваны, загорнуты ў фольгу. A ёй ужо нехта даў знак на цяпло. Прыйшла ўся ў белым, лёгка па-вясноваму, і з кветкамі. 3 кветкамі Ірына прыходзіць да Чэсі заўсёды, нават калі няма ў краме зрэзаных, ёй наламаюць з вазонаў на вокнах, крохкія дудачкі, кволыя кветкі-пакаёўкі. На нейкі момант не падымаючы вачэй, Чэся пужаецца, што так нізка, цесна абступае іх змрочнае скляпенне прыхожай, што сама апранута так звычайна, быццам усю зіму не распраналася на калавуры. I наогул, яна ўжо спазнілася туды, дзе вельмі было пільна быць усім жанчынам на свеце. Ледзь дазваліся,
дабудзіліся яе людзі, птушкі. Лепей сказаць, як вясковая баба, задрамаўшы на пастве ў полі, раптам падхапілася — сонца высока, скаціна сышла ў шкоду! A яна выцірае салодкую сліньку з вуснаў — і не разумее, якая цяпер пара!
Няўжо вясна?
Я табе дзіўлюся ты дома і дома, не любіш збораў. A мне выйсці на людзі — адзін момант! Што кубак чаю выпіць... я да цябе на хвіліну, потым — y басейн. Жэня павінен туды падысці... Чамусьці выдаецца заўсёды, што ён спозніцца ці зусім не прыйдзе...
— Чаму?..
Чэся звычайна не распытвала пра Ірынінага каханка, пра тое, як ім удаецца так часта бачыцца. Ірына была намнога маладзейшая, высокая, прыгожая, з лёгкім характарам, яна стаяла наводдаль ад іншых жанчын, пэўней сказаць, навідавоку. I розныя любоўныя гісторыі, заляцанкі, палкія прызнанні былі гэткім жа звычайным антуражам, як біжутэрыя, яе Ірына мяняла амаль кожны дзень. Толькі мастак Жэнечка маляваў яе заўсёды чамусьці з адным і тым жа ўпрыгожваннем — кулон з цёмна-юлёвым каменем на грудзях. I жаліўся, што ніяк не ўдаецца падабраць фон на партрэце, змушаны распінаць плюшавае прасцірадла, як y дарагім футляры.
Сёння хацелася спыніць Ірыну, пагаварыць, распытацца. Як y Венеры Мілоскай: ці не шкодзяць ёй чужыя пагляды? Ці не баіцца яна, што жонка Жэнечкі плісне варам y твар? A дзеці? У самой Ірыны — двойня.
Нешта ляснула ў суседнім пакоі. Не, ніхто не прыйшоў, дом стаіць на высокім месцы, гуляюць скразнякі. Чэся ўстала, каб упэўніцца. Не, гэта фортка. Такім часам іншы раз прыходзіў дадому муж, разы тры-чатыры на тыдзень. Аб тым, што ён болей жыве ў другой жанчыны, Чэся нікому яшчэ не гаварыла. Часта вецер уздымаўся нанач, грукаў, будзіў, яна ўставала і спрасонку ішла... да дзвярэй. Схамянуўшыся, падыходзіла да акна. Далёка ўнізе бакенамі свяціліся рэдкія агні горада, глыбокай плыняй чарнела Кальварыя, буяла цемра могілак. Неба нізка нахілялася, як над вадой. Выдавалася, няма куды саступіць нагой, ніколі не сысці з гэтай стромкай вышыні.
КНІГІ ОНЛАЙН
