Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
— Ты калі-небудзь бачыла аб’яву ў «Вячэрнім Мінску», каб шукалі згубленага дварняка? — дапытвалася ў малодшай.
Тая маўчала. Так, амаль на кожным двары ў горадзе сустрэнеш беспароднага сабаку: выбракавалі, выгналі або звычайна не дагледзелі і не вельмі турбаваліся, каб знайсці.
Надта шчыруеш... y цябе размыта граніца паміж чалавекам і... жывёлай, — спрабавалаўсміхнуцца малодшая.
Пачакай, ты не разумееш... Неяк зімой бачыла бяздомную сучку з двума шчанюкамі. Яна ішла па снезе, ні на кога не звяртаючы ўвагі, нізка апусціўшы галаву, шукала ежу, зазірала ў пусты чалавечы след... Ішла роўна, не збочваючы, яе пільнаваў, вёў на повадзе голад... Ты не памятаеш, цябе мама несла на руках, мы йшлі некуды, без напрамку, як ходзяць па свеце жабракі... галодныя... сібірскія маразы. Заначавалі, забіўшыся ў чужы хлеў, сытна пахла саломай, моцным кароўскім духам, з храп ішла пара. Я, пэўна, па-звярынаму чула пах ейных гарачых, як варыва, вантробаў... Цемра звісала адусюль космамі поўсці, быццам сядзіш пад падбрушшам... Морыць сон, бы ты ўжо і павячэраўшы... I зноў — дарога, вочы долу, унікліва, каб падняць што-небудзь з’есці. Да людзей не прасіліся, людзі ссыльных не пускалі... A як y хлеў зачынены трапілі, хіба,
па-воўчы страху дзёрлі, пачуўшы жывёльнае цяпло?.. I цяпер я ступаю ў хлеў, як y боскія сені... I цяпер люблю раптам, як прыпадак, збедніўшыся знайсці капейку... адчуць тую радасць ссыльнога дзіцяці, асалоду ахвяры... Люблю перайначыць чужыя сукенкі...
Абавязкова, каб y кветкі, празрыстыя, бляклыя, бы пялёсткі сібірскай шыпшыны... — па-змоўніцку дабавіла малодшая.
Хто гэта зразумее, акрамя выбракаванага чалавекам дварняка?..
Згортваўся ў камячок яшчэ зялёны ліст на дрэве. Птушкі не памяталі дажджу, ягоных шляхоў, ходак, будавалі гнёзды ў вадасцёкавых конаўках, выводзілі птушанят. Іх потым, малых, бездапаможных, змывала. Празрыстыя цельцы, свяцілася наскрозь блакітным загубленая душа. Насцярожвае ў лесе нават сухі трэск страказінага скрылля, усё выдаецца, ляціць угору ад вялікага вогнішча, лопаецца, пырскае дробнае сучча. Выцягнулі з ямы, некім выкапанай на дзіка, ледзь жывога вожыка. Не прыходзіць болей, казалі, на суседні хутар лось, недзе, пэўна, ужо ўлажылі ягоную прыгожую галаву, закідаўшы ад лесніка ломам. Усюды, як на тое, дурныя знакі нічогага чалавека, быццам ён, гэты чалавек, і не тутэйшы, і наогул не жылец. Сядзіць старая суседка на панадворку, лушчыць фасолю:
— A ці будзе яна мець для жызні на лета ўсё патрэбнае? — пытаецца ў Бога. — Не паравое, не набрала сабе сілы зерне...
Старэйшая, дабраўшы часу, садзілася за стол і пісала суправадзілаўкі кожнаму шчанюку, ужо былі напытаўшы людзей, якія возьмуць гадаваць. «Марцінік нарадзіўся ў 4 гадзіны раніцы 17 ліпеня»... Чым карміць, як даглядаць, лячыць, калі захварэе, характар... Каб знайсці такую паперыну аб сабе, ездзіла неяк y Сібір, падымала дакументы, — і следу няма... сярод людзей... Сама сваёй рукой (рука, ведала, лёгкая) брала шчанюка з кошыка, каб замовіць, загадаць на добры лёс, адхінуўшы малога ад дому, дзе нарадзіўся. Яшчэ ўчора:
«Марцік, слухайся, каб цябе там ніхто не біў, не наказваў...» I ў слёзы, як не ўголас, хаваючыся адна ад адной, стыдаючыся. I сёння:
«Ты едзеш... да сябе дамоў...» Сказала і адхілілася ўбок, каб не сцебанула па вачах, бы йдучы за некім ззаду па гушчары.
Каб аддаць не шкадуючы. Божа, a нялюдскае, ну якая тут жальба, добрых гаспадароў знайшлі, ды й сярод сваіх знаёмых!.
Тут не любілі адлучацца ад дому, не любілі й адлучаць. Забралі Мальту і Макуша. Аддаўшы Мірту, старэйшая хадзіла ад сцяны да сцяны, дом расхістала, быццам ірваліся путы пачуццяў, якія звязваюць з сусветам. «Як ціха навокал, ці я памерла ўжо?» падумалася.
— Хопіць, я зачыняю гэты дзетпрыёмнік! Ханна Мурза застаецца!
Як ты будзеш весціся з імі па горадзе кожны ў розныя бакі?!. A выгульваць? Адныя мэнкі!.. Людзі падумаюць: ідзеш раніцай з начной варты!.. A ездзіць сюды ў набітым аўтобусе? y нас жа няма машыны!.. — спужалася малодшая, і было чаго, халадамі яны жылі ў гарадской хрушчоўцы, наведвалі вёску толькі па суботах.
Супакойцеся! Гэта проста... паталогія... трымаць двух сабак! — не разгубіўшыся, зазначыла знаёмая ўрач з суседняга хутара.
Каб не пасварыцца, старэйшая звычайна выходзіла з дому, ішла да ракі. Вада загусла ад гарачыні, рака быццам не давала сабе ходу, стаяла на месцы. Пасадзілі былі на тым голым беразе вярбу не ўседзела, выцягнулі, заламалі на дубцы. праганяючы кароў на выган. Мільгануў y траве нехта ў галубовым калыхалася, уратаваўшыся каля самай вады, высокая сінюха. Побач y кустах круцілі ручку прыёмніка. Зноў пра тэракты ў Ізраілі, y Таджыкістане, y Гаграх. Ваююць, змагаюцца... за што? Няма на свеце такой прычыны, каб хадзіць узакладкі з жыццём. Усё гэта ёй было падобна на жахлівую азартную гульню маладых мужчын, як карыда ці гонкі на аўтамабілях. Як толькі жанчына адважваецца пусціць на свет сваё дзіця?.. I яна павінна слухаць гэтых людзей, раіцца з імі пускаць шчанюка ці не?!. Сарвала ў садзе яблык, скура на ім нязвыкла цвёрдая. Усё жывое баранілася, хавалася ад пагібелі. Нават Ханна Мурза. Дзікая прывабная сіла заўсёды затрымлівала на ёй позірк даўжэй, чым на іншых.
Цела пруткае, не прытуліш да сябе, надта не прылашчыш. I вышыні не разумее, страху не баіцца, пырхне з рук неспадзявана, ледзь зловіш ужо ў паветры. Як з караня ўсё есь.
Ханна Мурза засталася. Сёстры дзівіліся самі сабе, што завуць яе, лашчаць тымі ж словамі, што і Марту. «Няўжо, нават сабаку магу любіць толькі аднаго?» — смяялася сама сабе старэйшая.
Яны абедзве былі адналюбамі.
Парадзеў дым, недзе спыніўся агонь. Пэўна, ластаўка без памяці нізка нахілілася над зямлёй, растапырыўшы скрылле каромыслам, насіла з ракі ваду.
Пэўна, спраўдзілася тое, што нават пярун не запаліць ТВОЙ ДОМ, калі побач пад страхой лесу жывуць галубы...
НА ЗЯЛЁНЫМ ЧАЎНЕ ХАРОНА
Хіба шчаслівае жыццё павінна канчацца смерцю?
Л. Галубовіч
Яшчэ, памятаецца, пазалетась ці што, трапіўшы на гэтую сцежку, Данута ўбачыла чалавечы след, здзівілася — чалавек тут хадзіў звярыным крокам. Вытаптана дзень y дзень, але бы за першым разам, нанова, і не думаючы вяртацца назад. Перак карчы, багністыя луміны, галлё нізкае па твары з расой, з дажджом, і ніводнага скранутага з месца сука, ніводнай заламанай ці адхінутай галіны — чутка, старожка ходзіць. Сцежка сырая, каля самай вады. Хіба што сцягвала чалавека плынь вады, як топельніка, на глыбейшае. «Дурны Імполік?!.» — і злякацца не паспела. Ледзь заўважыла, шэрым ценем ад дрэва зварухнуўся на ветры. Зімовая шапка сярод лета, y паліто. «Мяне нешта, во, сцюжа бярэ...» сказаў, бы перапрошваючы за недарэчнасць свайго адзення. Адно імгнен не — і зноў, як заўсёды, вочы без пагляду, невідушчыя, бы адкрытыя ў сне. I пайшоў, як па паветры, высока падымаючы ногі, адчуваючы перашкоду аднымі ступнямі. Як можна зноў патрапіць на ранейшае месца, калі не трымаеш y галаве аніякай здумкі, мэты.
Тады здагадаўшыся, што гэта Імполікава сцежка, ледзь не войкнула, бы ўступіўшы на гадыню. Трохі вышэй, па сушэй-
шым беразе сярод чорных ствалоў, хадзіла яна сама ейны ўлюбёны шпацыр y часы адзіноты.
Але хіба сцежкі вар’ята і мастака не ідуць побач?..
Людзі казалі, сталася з ім, адняло розум пасля смерці маладой жонкі. Казалі, была звычайная жанчына, аніякай харашбы, дробненькая з твару, такіх, як гароху ў гарохаўі, жаніся другі раз, і трэці, маўляў, няма прычыны, от блазната, не болей. Ніхто не заўважаў іхняй вялікай любосці. Ніхто надта не суцяшаў, ніхто, хай сабе і моўчкі, не выслухаў, не выгарнуў з яго да сябе абедзьвума рукамі пад ногі ягоны сум, як жар, як пякотку. Не вывеў за руку з таго смяротнага шляху. Чалавек іншы раз не можа сам сысці з яго, збочыць. Імполік і ўдзень і ўночы, і год і два ўсё ішоў за жончынай труной, ззаду, дапытваючыся: навошта... куды дзелася... як без яе жыць... Старое паліто на ім — пала за палу, без кашулі, на голае цела, выгнілі гузікі. «Здраства і толькі вам...» — скажа пры сустрэчы. Натрапіцца якраз, ідзе праз вуліцу з агарода з рыдлёўкай y руцэ, крок падламаны, хісткі, паглядзіш услед — пуста вакол яго, ні людзей, ні скаціны, і паветра быццам няма. Шкляная пераборка, чалавек кратаўся за ёй злоўленай істотай, тая пустэльня навокал, y якой ужо не зробіш ад знямогі аніводнага пэўнага руху. Трапіўшы ў ягоную паветраную яму, сэрца на момант праваліцца, адчуўшы накшую вагу свайго цела. Разрэджаная прастора, зжыта вакол усё чалавечае, але надзіва не крануты, не скажоны вар’яцтвам твар: прыгожы, смуглявы не ад сонца, смуга і ў вачах, кучары густым сівым дымам. Казалі, бабка ягоная шляхцянка. Пэўна, y ім іграла перад зводам ейная апошняя кропля крыві, ашчадна захоўвалася фамільнае падабенства. Яшчэ вісела распяццем на сцяне бацькава скрыпка.
Паўзла праз парог трава ў хату.
Чалавек зламаўся, слабы, не пераадолеў страту, не адужаў, зганьбілі людзі. A што, калі яны самі проста не заходзяць да глыбіні ўсведамлення смерці, не пасцігаючы ўсяго жалю расстання. Спыняюцца, лечачыся часам, суцяшаюць сябе вечным жыццём, дзе яны яшчэ змогуць сустрэцца з роднай душой, убачыцца, пакорліва ссылаюцца на боскую волю. Абы толькі заціснуць рану, загаіць нясцерпнае. I з палёгкай вярнуцца да ранейшага жыцця, як з цяжкай дарогі: выпратаць y хаце, схаваць ад напамінку тое-сёе, плакаць няволле, бо пакойніку
будзе там мокра ляжаць... I жыць далей. Сама Данута нічым гэтым не ратавалася, пахаваўшы адзіную дарослую дачку.
Па нешта трэба было падняцца ў верхні пакой. Адчыніла дзверы — дыхнула сцятым паветрам, тым духам ад самага пачатку здарэння, калі бяда ўвайшла ў дом. Спынілася ў нерашучасці. Бы заспела тут згараванага чалавека, які седзячы задрамаў y крэсле, і прачнуўся, калі рыпнулі дзверы. I слёзы ягоныя яшчэ не высахлі. A яна глядзіць на гэты пакой, на чалавека ў крэсле неяк, бы збоку, — і адчула сваю здраду. Няўжо стала забывацца? Тут яшчэ не стаяць свежыя кветкі, яна прыносіць іх y пакоі без радасці, як пад прымусам. I наогул жыла па нечай чужой звычцы. Нешта перастаўляла, перабірала на пісьмовым стале, забыўшыся, па што сюды прыйшла. Траплялі на вочы запісы на кожны дзень. «Падняць з падполку драбіну, прасушыць ад зімы на сонцы... адрамантаваць вароцейкі ў лес». A вось рэцэпт: «...кожны агурок загарнуць y смуродзінавы ліст, усё перасыпаць астрагонам...» Такія будзённыя знакі, цяпер як улікі апазнання, што тут дагэтуль, да нядаўняга часу жыла зусім другая жанчына. Амаль бянтэжачыся, бы чужое без дазволу, разгарнула свой дзённік. «Хмарная раніца, і так да вечара, не згадаць, якая пара. I раптам на самым захадзе — сонца! Блізка пырхнула і знікла. Не пайдзі я гуляць з сабакам на пагорак, не знайшла б сённяшні дзень, маленькі, асенні, злоўленай жоўтай птушкай з маёй кішэні...» Шмат шчаслівых запісаў, без колераў смутку, без аднастайнасці будзённага. Почырк то дрыготкі, рабаціннем па вадзе, то буйны, круглявы, вінаградзінамі ад прыліву пачуццяў. У куфэрку рознакаляровыя стужкі, матузкі, рабыя каменьчыкі, пёрка птушынае — усё прыхавана любоўна, як нацельны амулет пад далоняй ад чужога вока.
КНІГІ ОНЛАЙН
