Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
— Каб мне не наследавала, няхай падлога высахне! — ляцела Зіна насустрач, варта мне было скрануцца з месца. — У аднаго банкіра ў залецці я прыглядала за ягонай дачай. Д ык прыедуць на якую хвіліну з гасцямі, насмецяць і паехалі! A ты зноў прыбірай! Што? У ваду нашатырнага спірту, каб шкло блішчала? Не-не! Я крэпка разбіраюся ў гэтым дзеле!
Апошняе яна паўтарала кожны раз, як толькі я збіралася запярэчыць ці параіць. Хутка я ведала пра Зіну амаль усё. Муж ейны, цясляр і сантэхнік, узяў яе яшчэ да арміі, гадамі ў вайсковым хадзіў, пакуль штаны не купіў. Робіць без аддухі, каб грошы не зводзіліся. Што, маўляў, цяпер чалавек без грошай. Усё каб як y людзей было. A што як y людзей? Каб і кватэра, і машына, і дача! Здыме целагрэйку, прыйшоўшы з работы, кажа, на! пасушы, a яна пытаецца: хіба там дождж быў?! Адзежа ад поту мокрая. Хто дык краў, a яму ўсё трэба было зарабіць. Зіна спачатку смяялася з гэтах дач. Людзям давалі на балоце, скрозь лаза сядзіць, a яны тут дом ставяць. Аж далі й ім кавалак, паехалі глядзець. Зірк — грыб сядзіць, падасінавік, ступілі яшчэ — баравік! Не, тут далёка і хадзіць не трэба, падабалася месца. Усё цяпер ёсць, хопіць, але вось скарацілі яе на складзе, дзе працавала, вымушана была даць аб’яву ў газеце, маўляў, выконвае розныя паслугі, мые вокны, прыбірае. Часцяком выпадае наймацца разам з мужам. Але ён як раб божы, выслугоўваецца, кожнай гаспадыні хоча патрапіць, злуецца Зіна. Яна не любіць двудушнасці, маўляў, якая ёсць, такая і добра. У людзях ён такі культурны, такі памяркоўны, што гаспадар ні скажа, усё моўчкі выконвае, і абутак здыме ў чужым доме без напамінку, і попел з цыгарэты не страсе на падлогу, бронь божа! «Дык ён жа за грошы працуе, не за ласку, трэба і гадзіць...» — моўчкі пярэчу сваёй служанцы, як сябе называе Зіна, баючыся, каб гэтая бура ненарокам і пер’е з падушак не пусціла па ветры.
Дагэтуль я наймалася ў адной бізнесменшы. I гатавала ёй ежу, і сама купляла прадукты, вымяркоўвала, як сабе, каб дзешавей было. Вядома, гэта сапсуецца, тое скісне. тады яна: «Я сама варона на кухні, нашто мне яшчэ адна такая самая?..» I разышліся. Зараз y тым доме служанка з дамешкам вышэйшай адукацыі, смяялася Зіна. A мне ж гэтае ўменне служыць па людзях перайшло, можна сказаць, y спадчыну, ад мамы, каб ты ведала. Яна вярнулася з Германіі, немец быў звёзшы ў вайну. Ні хаты, ні бацькоў жывых. A тут і я знайшлася, ужо ёй ганьба. Узяла яе да сябе на гаспадарку дакторка Стэфанія, палячка, сама гарбаценькая, некрасівая. A муж ейны напроці надта пекны, намнога быў маладзейшы, з простых, пэўна, паквапіўся, што добра жыла, пані. Штоноч па
бабах гойсаў. Дзяцей y іх не было. Стэфанія, як цяпер бачу, возьме мяне да сябе ў ложак, я прачнуся сярод начы ўся мокрая ад ейных слёз. Гэтак кахала таго бадзіню. Людзі не спагадалі, маўляў, брыдка сохнуць немаладой бабе, якая там ужо ў яе любоў... Скора і памерла. A перад смерцю: «Гэльця, на маму, ты дом мой не кідай, яго не кідай, ён, маўляў, толькі дзеля забавы, за яго чужая жанчына не пойдзе, спіўся, разбадзяўся. Ты яго дагледзь», прасіла. Апошняя ейная воля... I мама не аслухалася... Распісалася... Але ж ніколі да сябе не пусціла, добра ведаю...
Гудзела галава ад нязвыкла голаснай гаворкі, Зіна гукала па пакоях, як y лесе. Спаслаўшыся на тэрміновую працу над кандыдацкай, я схавалася ў кабінеце. Як ужо яна парадкавала побач:
Хачу бліжэй быць, каб пагаварыць...
Зіна расказвала пра сябе без асаблівага даверу, так палошчыцца на нашай рацэ каторыя баба: твар, ногі пасля бялізны толькі памочыць — і лёгенька ёй, вернецца дамоў, бы ўся скупянулася.
Толькі, на жаль, Зіна мала што памятала пра Стэфанію. Нешта ўнутры мяне дапытвалася ўвесь час, хацелася яшчэ і яшчэ раз бясконца слухаць пра яе, як чароўнае паданне, як сумную, страшную казку ў дзяцінстве на ноч... y якой y змрочным палацы і ўдзень не адвешваліся вокны, каб сонца не ўбачыла непрыгожую гаспадыню, не паказала яе людзям. Употайкі ад усіх плакала яна па сваім каханні, купала ў слязах чужое дзіця. Казку, y якой служанкам давяралі не тое, што дом, гаспадарку, але і мужа-каханка... Пэўна, ейны патрывожаны ўспамінамі дух вітаў недзе блізка. Адшліфаванае зламанае грабавідла ў садзе выдалася кіем Стэфаніі, ейнымі парушанымі астанкамі. Бліскавіцы дзвюх стыхій чалавечай прыгажосці й выродства раз-пораз водбліскамі адсвечваліся на Зініным твары, y ейным прываблівым позірку.
Але што гэта ёсць? Едуць каля хаты мужчыны ў дровы, як паверне каторы галаву ў наш двор, дык хоць ты багром адварочвай, глядзіць, пакуль не схаваецца за вуглом фурманка. Сусед, стары дзяцюк, адлучыўшы кабылу ад жарабя, мяркуецца запрэгчы. Тая кідаецца, не даецца, высока задраўшы галаву, водзіць яго па вуліцы ўзад-уперад, як y карагодзе. Сусед звычайна ходзіць, сцяўшы пашчэнкі, вочы ў зямлю, ужо такі пячурнік,
a то, бачу, кінуўшы кабылу, пайшоў дахаты, рукі слабка вісяць, усміхаецца, як вырабіўшыся нарэшце з палону, гладзіць свайго сабаку, a можа, сам лашчыцца. У таго ўжо і поўсць халодная, як перад смерцю, такі здзічэлы. Нязвыкла, аж баішся глядзець, каб не спудзіць такую кароткую хвіліну даверу гэтаму свету. Хведар заганяе цяля, яно тузаецца на вяроўцы, брыкаецца, дурэючы, a ён смяецца. Ніколі быццам і сяброўства вялікага не мелі, a тут зайшоўся і раз, і другі, хваліцца Зіне, што надта ажына ў ягоным садзе сартавая. «Хлопчык ты мой, дзе ж ты гэтак укрыпаўся!» — здымае яна з ягонага пляча старое павучынне. Ужо яна трымае ў руках маладыя парасткі, павязе да сябе на дачу, якраз тыя, што быў дакляраваўшы нам.
I цяпер яшчэ леснікова жонка Лідзя не выпалала тыя атожылкі ажыны начыста. Вышэй плоту, вышэй коміна ўзняліся тады над ейнай старой хатай, пад ейным бабскім зацішкам тыя сакавітыя, юлёвыя ягады надта сартавога заводу.
Зіна лётала з хаты ў двор, з двара ў хату. Ужо мяла вуліцу насупраць. Буйныя кучары на плячах, глыбокае дэкальтэ, спадніца вышэй калена. Зіна не маладзёнак. Але гэта не той апошні ўбор, не той апошні шанец, калі жанчына ва ўзросце, раптам спахапіўшыся, апранае вясной адкрытую сукенку, адчайна здымае панчохі пасля зімы, раней за маладых, самай першай. Ужо зусім не прыкрытая сарамлівасцю, ловіць на сабе мужчынскі пагляд, каб упэўніцца: яшчэ яна жанчына, яшчэ яна мае час. Высвеціцца каторая ўся на вачах, як зямля на пагорку, першай і зазелянее. Зіна апраналася так, ні на кога і ні на што не шманаючы. Яна хадзіла каля мужчын, як ідуць да чужых рук свойскія, цікаўныя да ўсяго дзеці. Аніякай позы. Вось падбегла да маёй дачкі, ідзе з ёй побач, нізка нахіляецца, патрапляючы ейнаму малому росту, дробным крокам, нешта шчабеча. Пасадзіла на руку, другой паказвае, цягнецца, бы хоча памацаць, дастаць да птушкі на галіне яблыні, кратае пальцамі — вунь сарока, a вунь — пятух! I зноў перабірае нябачныя канцы, звязваючы вузельчыкам дзіцячую свядомасць з птушкай, з дрэвам. I дачка, дзіўлюся, не кідаецца ў плач y чужой цёткі.
Я сама стаю, як збяднелы кутнік.
— Не, мне не такі мужык патрэбен, як мой муж! — ужо крычыць да мяне Зіна на ўвесь агарод.
A трапляла, пэўна, y вушы й лесніку Хведару, і суседу перастарку. I кожны падцінаўся, як на агледзінах, ідучы па вуліцы каля нашай хаты, чуючы вольны бабскі дух.
Веснавы вецер гуляў па вёсцы, сыпаліся пялёсткі ў садзе і ўсё пад ногі лесніковай Лідзе. Сцюдзёныя сцежкі, бы йдзеш па снезе, як напамінак, што вось-вось вясна скончыцца, a ты й не пераапранулася ў лёгенькае за работай. Назаўтра Лідзя ішла ў белай блюзцы. Запозненым цветам блішчэла хустка з ружовым шлячком, якраз як на нашай старой яблыні, якая ўжо не радзіла: толькі некалькі кветак на адной галіне. Блюзка туга і каля шыі, і ў рукавах, пэўна, яшчэ дзявоцкая. Няўжо ўжо малая, зусім жа новая... I валасы закасміліся, як пасля лазні, грэбень не ўсадзіш, век бы мачонік y дзежцы, пот градам. I мужчына ў хаце даўно проста бацька ды бацька, ад той пары, калі дзеці пайшлі. Ідзе ўжо з ім Лідзя побач, як па асеннім садзе. Ён падыме яблык, закусіць адзін — кіне, другі, трэці, пакуль на смачны не ўзаб’ецца. Гучна цягне спелы сок. I яна патрэ яблык аб швэдру і таксама грызе, які трапіцца. Няма калі каб гэта спыніцца, сабраць кошык на стол. Як ягадзіну ў лесе, — усё на хаду. I ўсё іхняе каханне. 3 аднаго яблыка даўно ўжо не ядуць...
Ці ведаеш, y тваёй служанкі, бабы кажуць, пэўна... шаленства маткі, даверліва шэпча мне Лідзя.
Спрабую ёй нешта тлумачыць, разупэўніваць, але зірнуўшы ў ейны змарнелы, разгарачаны твар, палохаюся таго, што тут нарабілася пасля Зінінага прыезду.
— Не хацелася гаварыць, але скажу: тэлефон ейны знайшла ў Хведара...
Я і з твару сышла. Бягу дамоў і раптам бачу: хата быццам адмянілася. На вокнах ад вуліцы стаялі вазоны, на кожным па пары, Зіна іх занесла з веранды, цюлевая фіранка сарамліва запінала свет. Ну проста маладое дзявочае акно ў вэлюме! Мы ж усе ў сям’і любілі, каб сонца слалася на падлогу, каб пасля горада не ўпусціць ніводнага імгнення за акном, на зямлі й на небе.
— Зіна! я ж прасіла нічога не перастаўляць, не перарабляць па-сваему! — злуюся канчаткова.
— Дзе калі ні ішла, дзе калі ні ехала ва ўсіх людзей так вокны прыбраныя, — адказвае нявінна. — Я табе параю: паса-
дзі ты каля ганка на высадкі бурака ў вазу! Гэтак пахне, як цвіце, ну справядловы мёд!
Усё, хопіць! Трэба развітвацца, пакуль бабы тыя вокны шлюбныя не пабілі. Што ты ёй паправіш? Ні яна мяне слухаецца, ні яна сама прыглядаецца да нашага ладу ў доме. Усё робіць, як ёй выдаецца, усё нацягвае на свой капыл. 3 такім чалавекам дурняў поўная хата.
Зіна ад’ехала. Тыдзень не меней — трэба было ўсё перастаўляць на сваё ранейшае месца, адшукваць патрэбныя рэчы, перамываць, як пасля якой непагадзі. Вясновая бура не пераціхала і ў хаце лесніка. Хведар не раз ішоў на работу не паснедаўшы. Але маўчаў. Лідзя ляпала дзвярыма, засланкай, лыжкамі. Не-не дый спынялася, ідучы каля сваіх вокан, углядалася ў цёмную шыбіну, бы ў люстэрка, папраўляла хустку. Дык гэта ён яшчэ будзе яе, матку, сарамаціць перад дзецьмі?!. Намуляла яму шыю сямейная вупраж! Вартаўнейшую знай шоў, маладую?!. Гэтак усё жыццё цаляла яму! Каб жа яна калі да каго з мужыкоў засмяялася? Гэтак пільнавалася сям’і! Стары ж ужо чалавек!
КНІГІ ОНЛАЙН
