Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
бараніліся ад бяды, быццам няволле было бараніцца. I ты цяпер век вяслуйся ў сырой хаце седзючы, патрапляючы ім...
Трэба было падняць падмурак.
Тут людзі часцей саступалі дарогу і вадзе, і птушцы, і зверу. Лясны ручай цячэ вясной y вёску, нячутны, зеленькаваты, таямнічы, як лясныя думкі, нясе лясное насенне. Пазней каля самага парога ўзыдзе яно дзікай кветкай лабазніку ці ветраніцы. У сад заляціць сойка, дрозд, салавей.
Лес загаворыць да чалавека на сваёй мове. I ты ўжо, як пабраўшыся, будзеш з ім увесь час хадзіць упоплечкі, не адчуваючы адзіноты.
Але чаму так лёгка да плачу? Быццам ейны анёл-ахоўнік за плячыма ўвесь час заліты слязьмі. Ён, пэўна, яе і зводзіць...
Цётка Анця абатрэ вехцем саломы запэцканыя цэўкі, боты, выйшаўшы з хлява, паправіць хустку і па нешта ж ідзе даяе ў двор.
— Можа, замок купіла б? — пытаецца. Цёмныя ейныя вочы пасвятлелі — сочыць, пільнуе, каб не здагадаліся, што ёй трэба збыць няўдалую рэч.
Запамятавала, яшчэ летась жалілася: купіла во, ключ ледзь паварочваецца. Моўчкі ўпрошвае і злуецца, што тая марудзіць, маўляў, што табе, багатырцы, варта купіць, a мне ўбытак. Вунь якую будоўлю распачала, плот новы паставіла, веранду, печ новая — свежы дым y хаце. Цётка Анця не надта і хавалася, узяўшы некалькі цаглін, падлажыла на рацэ пад кладку, бо не пільнуецца новая гаспадыня, не дорага, значыцца, ён ёй абходзіцца, не ўгоніш яе гэтым y кошт... Нельга не купіць, нельга даць зразумець, што заспеў, як малога ашуканца. Толькі гэты візіт крыху насцярожыў: a ці не залішне яна тут, y вёсцы, добрыцца з людзьмі, можа, варта было б хоць дзеля прыліку таргавацца з імі? Але ўдзячна давяраючы жыццю, Ядзя выбачала, забываючыся на хітрыкі старой жанчыны. Можа, толькі яшчэ больш шчыра адорвала яе гасцінцамі, вяртаючыся з горада, быццам хацела яе закалыхаць, як малое дзіця, прылашчыць.
Цётка Анця мела тую сілу, што мае глыбокае карэнне лясных нагаворных гаркавых зёлак, якіх і назву ніхто яшчэ не ведае.
Рэдка тая заходзілася ў хату, хаця ўвесь час на вачах, y акне ўвесь ейны панадворак. «А кыш вон! A кыш вон, га?» ганяе кур з лех, пытаецца, чаму не слухаюцца, карціць слова
сказаць, a ў хаце няма да каго і загаварыць — дзеці, унукі ў горадзе. Толькі на ўсю моц уключанае радыё. Штогод праз усю бульбу — ляха квяцістага маку, як дзяркаты каснік y сівых валасах. Во яна толькі яшчэ робіць пад той мак ляху. Качае граблямі зямлю, пляскае, як бы гэта цеста на стале. Узбівала, мяла грузалкі, дабаўляючы нюшок таго, нюшок гэтага, як толькі не каштуючы на смак. Не спяшаючыся, неяк па-святочнаму. Ба розны няроўныя, бакі абсыпаюцца на строй не глядзіць. 1 з языка не спускае, што цяжка, і сок ёй бярозавы вялы, смагу не праганяе, што дзеці не падскочылі, не кожны раз лучаць y пагоду пад’ехаць, памагчы.
I раптам загадвае разагнаць плугам лужок каля ракі, дабавіць зямлі. I жаліцца, і стагнаць, як y любосці, але не разлучацца. Не тое, што яна, Ядзя. Садзілі садок, прыкраўспомніць, наняты дзядзька з горада спяшаўся. «Дзе сонца ўзыходзіць? — пытаецца. Ага, ага!» Круць-верць галавой, паторкаў дрэўцы — і ў машыну. Чужы сад, ён і ёй як чужы — не запамятавала назву яблынь. Цётка Анця звычайна ў сініх штанах, запэцкае, выцягнуцца каленькі, спераду ўжо свіцяцца, тады яна, каб крыху харашэй, нацягне іх задам наперад, a можа, каб зношваліся, рваліся не да дзірак. Ніколі, каб заспяшалася, калі пойдзе дождж. Нічым не захінецца, быццам не чуе і невядома ці схавалася б пад страху, каб ночы не было на свеце.
A тут прыязджае Ларыса, афіцэрава жонка, яны з мужам будуюць сабе напроці цёткі Анці дачу.
—Вой, як Ларыса была прыбраўшыся! Як яе па бацьку? Сукенка ў кветкі, a строю-ю-ю: тут зашчапы на грудзях, тут фальбонка! I спадніца такая шырокая, можа, і сонца-клёш! Ну якраз па мне была яна змодзілася! і рукамі, пакручанымі ад работы пальцамі, перабірае на сабе, як труднуе ад жадання ўскласці такую сукенку, надта ўспадабаўшы.
I ў будзен дзень! Ярка, светла ёй уваччу, глядзіць прыжмурыўшыся з далёкага пагорка сваёй маладосці. Як Ларысу па бацьку? — во ўшанавала! Ядзя міжволі сумелася: старасць, гразкая работа не закітавала старой жанчыне вочы, a ты тут ходзіш абы ў чым, па-простаму, цягаючы на сабе і дошкі, і цэглу, і зямлю лапатай урабляючы толькі каб не выдзяляцца!
Што ўжо тычыцца афіцэрыхі, то, на першы погляд, і не заўважыш: прыгожая яна ці не. Яе быццам трэба некаторы час
рэстаўраваць y сваёй памяці. успамінаць, як згублены, зашораны дзе-небудзь на жыццёвым гарышчы дарагі партрэт. Быццам ціхая і непрыкметная, яна магла б быць і белашвачкай, марудная, пагляд даўгі, як за пяльцамі ці за дробным шыццём дзе-небудзь y акне дзевятнаццатага стагоддзя. Каб не густыя рыжыя, пафарбаваныя хной валасы, што цяжкім царскім турбаном велічна ўздымалі галаву. Яркі макіяж напроці сонца надзіва не вульгарны. Жывапісалася нешта нетутэйшае, неспадзяванае, знаёмае толькі па паданнях гарачых паўднёвых краін. Ну праўдзівая Клеапатра! Не, Клеапатру нельга браць да работы. Аднаго разу толькі ўдалося ёй, бачыла, пераносіць з мужам шыфер, пацяклі густыя малёўкі, на скронях ад напружання выступілі вены. Не, гэты шэдэўр жывапісу, думалася амаль здзекліва, патрабуе шаноўнага абыходжання, пэўнай тэмпературы, як y музеі.
Атрымаў афіцэр пляц на чыста чырвонай гліне, a жадалася пасадзіць дзецям хоць агурок. Цётка Анця, калі папрасілі, вымеркавала ім ляху ў сваім агародзе.
— A можа, яны мне мяшок мукі дастануць! — і стук кулачком па лаве, на якой сядзела. — A можа, прадсядацель — яны з ім добра жыта выпіша!.. A можа, так што-якое маюць даць! — стук, стук, стук.
Зямлю шкадавала, a тут адважылася на пазыку, як y рулетку згуляць захацелася. Ужо яна тутака, маўляў, не прагадае, усё абдумала. Сам-насам абрадзіла. Але не засцераглася Клеапатра ад бабінага гневу. Тая, не хаваючыся, што брыдзіцца, пазначыла шклянку на малако, каб цётка Анця не пераблытала і ў сваю карэлую не наліла. I грошы пакінула наперад, не дагадзіўшыся, -не ў рукі, a праз унучку ейную.
Што яна мне, як на вочы ўскінула! я торт куплю ў горадзе — і ўсе ейныя грошы! Жарт! A я ўсё летца буду за іх y кабале душыцца на гэтае малако! — бліснула на Ядзю вачыма.
Ядзя, праўда, разумела старую: ёй звыкла зарабляць па рубяльку, дакладаючы капейку да капейкі. I каб душа была на волі, не заходзячы ні ў які доўг.
У тую ноч нарваў-такі вецер навальніцу. Грымоты каціліся з аднаго канца ў другі. Выдавалася праз сон, што гэта цётка Анця мые падлогу перад вялікім гадавым святам. Ідзе, не разгібаючыся па хаце, падол y зубах, перасоўвае з карэлай
палавіны на чыстае, шоргае лавы, шафа паехала, ужо баба ў сенях, на ганку, ужо вурыць на панадворку, вось і калёсы піхнула на памост y хату, аглоблі забарабанілі на чыстых дошках y розныя бакі, як кляшні ў рака. Назаўтра, сустрэўшыся, кінула праз плячо быццам незнарок, грымнула так блізка, шаравой маланкай аглушыла — і зямля ці адцягне:
— Аднясі каменне, што брала... Сын казаў — яму самому яны патрэбныя...
«Нядобра, калі зязюля кукуе пасля захаду сонца», — тут жа ўспомніліся ейныя ўчарашнія словы. Надта скора спраўдзіліся...
Ядзя ўжо не чула, як за плячыма плакаў уголас анёлахоўнік. Аднесці каменне?! A хіба гэта пазыка?! Гэта як выгнанне. Пасля чаго чалавек павінен сабрацца і пайсці ад людзей. Так зганяе з абжытага месца пярун, калі паліць дом...
Яшчэ і тыдня не прайшло, як цётка Анця сказала: бяры, ляжаць камяні, замінаюць, уросшы ў траву... Чаму аднесці? Не было паміж імі ні свары, ні прычыны. Добра, што хоць яшчэ не залілападмурак пад прыстройку... ЦяперЯдзя хадзіла, быццам збілася з дарогі на зямлі, згубіла час, пару. Увечары перад ноччу няўцямна падышла да ложка і стала складаць толькі што пасланую пасцелю. «А што гэта я раблю?» — спахапілася. Уначы брахаў глухі бабін сабака Букет, цяжкім безгалосным брэхам, нешта трывожыла яго па старой памяці, яго ўжо ў вёсцы, суверыўшыся, ніхто не падтрымліваў, адзін лес адзываўся, але сабака і яго не чуў — ён даўно ў адзіноце.
Уставала на досвітку, ішла ў лес. Быццам і не пужалі свежыя разоры дзікоў, незнаёмыя галасы ранішніх птушак. A тут, ужо вяртаючыся, раптам нештавыдалася: азірнулася наўскрайку ад дарогі стаяла... здань. Малое дзяўчо, якое зарана пабудзілі, ногі нягнуткія, тырчком, гэткі спатыкач спрасонку. Ці то ў старым адзенні, ці то пакрыта карой. У мурзатай руцэ, пэўна, ад учарашняга заціснуты зялёныя арэхі. Пакуль паспелі вочы ўбачыць — страх ужо скочыў на плечы, пэўна, ён пільнаваў яе ў лесе ўвесь час. Здань пагражальна знерухомела, каб счакаць, калі, нарэшце, пакіне чалавек лес.
«Аднясі каменне!..»
Вярнулася, y хаце ўжо былі ўсе ўстаўшы і муж, і дарослыя дзеці, рыхтуюць сняданак, смяюцца, шуткуюць. Ядзя стаяла ў парозе ўся мокрая ад расы. Ніхто не звярнуў на гэта
ўвагі, не сказаў, каб хутчэй пераапранулася ў сухое. Мы, думала пра сябе Ядзя, інтэлігенты сельскія, народжаныя пад дажджом, пад снегам, на зямлі. Сапраўднаму гараджаніну тут лягчэй прызвычаіцца, яму патрэбен пляц і больш нічога. Яму звыкла жыць, як на лесвічнай пляцоўцы, абасоблена, адчужана, абы было дзе купіць малако, гідліва пазначыўшы свой посуд, як Клеапатра. Бо ён не зведаў шчаслівых вярыгаў вясковай сямейнасці. Яна ж будзе няўцямна шукаць тут сваю пакінутую калісьці, згубленую радзіму, будзе жадаць вярнуцца ў вясковую сям’ю. Але ж ці прымуць?..
Душа лёгка ашукваецца, абы заляцела пад страху хаты...
Неўзабаве пачаўся першы сенакос. Яшчэ адно ейнае лета зажата. Такая ўлюбёная пара, a цяпер... Цяпер яна паўсюдна шукала адказы на свае пытанні, бачыла ўсё перад сабой без замілавання, жорстка. I можа, праўдзівей, увесь час адчуваючы, як муляе каромысел, шыю не павярнуць, на якім старыя жанчыны носяць ваду з ракі, бульбу-паранку. Увесь дзень, бы замкнёнае ярмо на рабочых валах. Галавой наперад, крок павольны, шырокі, пагойдваюцца ўбакі ўсім целам — цяглавая хада. Здыме баба каромысел, посцілку пушчэйшую сцягне з ложка, пусціць на горшае — носіць на сабе ўзаплечкі траву, ахрап’е свінням, сена. Во, як казала неяк цётка Анця, косткі павыпіраліся на нагах, перак становяцца, не можа знайсці абутку, y крыжы баліць, «палец на руцэ з начы не магу адхінуць, паглядзі, верхніх зубоў няма». Стаіць. лыжкай агурок выкалупвае, жалубае, есць семя, бы салодкі кавун. A трэба спяшацца сена ўхапіць — пагода ж стаіць, чакаць не будзе, пакуль аддыхнеш.
КНІГІ ОНЛАЙН
