Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Яшчэ адзін дзень, перажыты паасобку. Ранейшае жыццё аддалялася ўсё болей і болей ад ейнага берага, як вясёлы шчаслівы параход. У адзін час, амаль аўтаматычна загараліся вокны насупраць. Гукі з вуліцы, гукі дома разладжаныя, незразумелыя, бы на чужой мове, на незнаёмым месцы. Вячэрняе святло ліхтара ці проста яшчэ не пагашанае ад учарашняга, ранішняе? Мурза не пазнавала ў горадзе голас ветру, пужалася, і нават вада з крана губляла свой прыродны гук. Варта ляпнуць вечкам ці лыжкай, уздрыгвала, ішла з кухні, напружана цікаючыся, на адных пазногцях, на дыбачках, каб той, варожы ёй дух, не заўважыў яе, не дагнаў. Цяпер, як аказалася, яны тут дзве малазнаёмыя адна адной істоты: чалавек і сабака.
Цяпер нельга сказаць, што яна жыве ў сабачай сям’і. Гаспадыня нечакана выявіла, што зусім мала размаўляла з Мурзай, і тая ўвесь час, пільнуючыся толькі маткі, цяпер жыла, бы згубіўшы павадыра. Дом апусцеў, аглох. Нясцерпная патрэба, невымоўная, як y нямка, гаварыць некаму ласкавыя словы, перш-наперш ад самага рання, звыклае на кожны дзень, як адсунуць начныя фіранкі на вокнах. Мурза не выклікала пяшчоты. Дом калеў. У ейным доме цяпер зачынены самы светлы, вясёлы пакой, дзіцячы, і згублены ключ. Марта адчувала,
куды паварочваецца сонца, абы яно яшчэ толькі абапрэцца адной пяцярнёй на падваконне, яна ўжо тут, дапільнавалася, злавіла. Ужо галаву падставіла, млосна заплюшчылася, сонечны прамень ужо ў тваіх руках, клубком, перакінутым ёю ў вясёлай гульні.
У доме павінна быць радасная боская істота, хай сабе і божая кароўка, якая раптам прачнецца сярод зімы, на раме, і адлегласць да вясны намнога робіцца карацейшай. Радасная істота найбліжэй да Бога.
Стукалася, турбавала звонкавае жыццё, нікога не пазнаць.
— Хто там? — пыталася, перасцярожліва не адчыняючы дзвярэй, горад жыў па жорсткіх крымінальных законах.
Прыйшоў выклік ад сяброў з Германіі, на выставу, дзе павінны быць і некалькі ейных карцін. Даўно аб гэтым марылася. Але цяпер яна не паедзе.
Чаму?! Што ў цябе такога здарылася? Паглядзі «Времечко», навіны, y свеце скрозь войны, забойствы, грабяжы, a ў цябе ўсёй бяды, што сабака прапаў! Гэта проста ненармальна! — дзівіліся сяброўкі.
Калі яшчэ, маўляў здарыцца такая магчымасць, такі рэдкі выпадак трэба скарыстаць. Тым больш якраз y пару ад’ехаць з дому, адхіліцца ад дробязяў. Але хіба яе, калі прыедзе з Германіі, нехта з іх забярэ ў сваю сям’ю, y шчаслівы дом, без супярэчнасцяў, да скону, як сабачая зграя? Няма куды перасяляцца, усё навокал цесна занята другімі людзьмі. I ці здольны сучасны чалавек, з вострым розумам, здзеклівы, прадпры емец, даць адзін аднаму шчаслівы прытулак нават y каханні, радавацца кожны раз, калі ты проста пераступаеш парог не толькі знадворку, a з аднаго пакоя ў другі, праходзіш побач, як гэта ўмее кожны сабака. Ёй усё роўна трэба будзе вярнуцца на гэтае пустое месца. Астыгне, зусім выдзьмецца жылы дух за час ад’езду. Ёй трэба зараз, з першай хвіліны, ад парога пачаць абжывацца нанова, раздзьмухваць вугаллё. 3 гэтага самага, з паламанага, як пасля навальніцы, сярод разбою і грабяжа, скласці цёплае гняздо. У яе толькі вось гэты кавалак зямлі пад нагамі, яго трэба ўрабляць, як сад y вёсцы.
На зжытым месцы душы не селяцца.
Званіў тэлефон. Гатова прасіцы пагаварыце са мной, распытайце мяне. У бягучай мове, як рацэ на схіле, лягчэй знайсці
выйсце, супакоіцца, разбурыць грэблю перадумак. Маўчанне сам-насам шкодзіць. Але ніхто з сяброў не ведаў, што ёй сказаць, толькі адно тое: хопіць, кінь, сабака таго не варты. Тады проста пабудзьце разам, моўчкі даўшы сваю згоду на спачуванне: плач, я тут, з табой побач, плач, я разумею. «Заходзьцеся, мне будзе весялей...» хацелася сказаць, і не было каму. Усплывалі на памяць гэтыя словы, якіх быццам і не ведала ніколі, так кажуць адна адной, труднуючы ў адзіноце, простыя вясковыя жанчыны, калі нехта дарагі сыходзіў з хаты назаўсёды.
Хтосьці пужаўся за ейны розум, хтосьці саромеўся аб ейнай бядзе гаварыць, каб не выглядаць дзіваком. Яна раптам адчула адзіноту, як y дзяцінстве, калі тваё гора для дарослых проста дробязь. Маўляў, жыццё яшчэ не наследавала табе, не пакінула горкага вопыту, забаўляйся пакуль, чым маеш. Самі дарослыя ўжо прызвычаіліся да бед. Мэнкі іхнія, пакуты — сапраўдны тэатр, дзе ёсць жалобныя песні, смутак выражаецца ў танцы. Можна апрануць рытуальнае чорнае адзенне — і тады кожны жывы чалавек пачціва дасць табе дарогу, каб не ўгнявіць вышняга.
Дзеці ў бядзе безабаронныя, яны не «ўмеюць» пакутаваць, — нічога акрамя адчаю.
Цяпер яна ні з кім пра Марту болей не загаворвала, адварочвалася, плячыма захінаючы свой свет, даўно забыты, занядбаны людзьмі. Цяпер ёй успомнілася, як пры сустрэчы, ці прыйшоўшы ў госці, шаснаццацігадовая дачка сяброўкі купляла ёй шакаладку: ты, маўляў, y нас дзяўчынка, смяялася.
Зазірала ў вочы набожная суседка:
— Засталася была свянцоная вада, калі non адпяваў майго бацьку. Глядзіце, наказваў, не дайце яе сабаку, каб ён і канаў ад смагі, лепш кветкі паліце...
Няволле, казала, плакаць па сабаку, перажываць, грэх гэта, бо чалавек найвышэй за ўсіх звяроў, ён павінен над усімі панаваць... Ужо ўсе роўныя, пярэчыла яна суседчынаму Богу, бо ўсе ў небяспецы, пад пагрозай, — атручана зямля, вада, — усе, як на Ноевым каўчэгу. Усіх шкада, хто гіне, і можа, найбольш бязгрэшнага звера. У чалавека ёсць радня, блізкія, яго абараняюць законы, ён мае розум, мову. Звер безабаронны. Бяздомны сабака не віе сабе гнязда, не рые нару, спіць холадам y горадзе
на незамярзаючым вечку вадасцёкавай трубы, бы гэтая ягоная бяздомнасць часовая. Абы неяк перабыць, неяк перачакаць, пакуль чалавек нарэшце злітуецца, забярэ яго да сябе. A чалавеку дварняк як ганьба, «новы беларус», упадабаўшы моднага шчанюка, праз некаторы час прывязе яго ў ветлячэбніцу ўсыпіць, маўляў, псуе абіўку дарагой машыны або не падыходзіць да яе па колеру... Частка інтэр’еру, не болей.
Пасля размовы з суседкай яшчэ тужэй сціналася кола адзіноты.
Кім жа Марта была раней? A яна сама? Хіба магчыма прывязацца гэтак адзін да аднаго на працягу кароткага жыцця?
Дрэвы за вокнамі стаялі ўначы высокімі чорнымі кандэлябрамі да самых зорак, трашчалі агаркі. Вецер яшчэ раз завядзе рукавом і раніца. Сляды халоднага полымя на шкле віхрамі. Усё прыгожае ў прыродзе цяпер выклікала сум. Як не можаш y поўнай меры, сэрцам, цешыцца прыгажосцю дзяўчынкі-калекі. Ніколі не любіла зіму, цяпер ёй гэтая злавесная белата скрозь рассыпанай атрутай. Вокны не завешвала. Агні таксовак на тым баку сквера па-вясковаму нізкія, падслепаватыя, як y лазні. Штовечар да самай раніцы спыняўся пад вокнамі аўтобус, гразкі, змораны, y кабіне спаў чалавек. I ёй ужо весялей, бы нехта ўлёгся ў нагах, праводзячы з ёй разам бяздомную ноч. Батарэі грэлі слаба, дом прамярзаў на трэску, выдавалася, мароз хадзіў па падлозе, перабіраў масніцы.
Нечакана згасла святло. Свечку не запальвала, цемра ахінала як забыццё, супакойвала. Засынала на хаду, седзячы, звесіўшы галаву, бы на вечку вадасцёкавай трубы, увесь час пільнуючыся, каб ніхто не наступіў, не ўз’ехаў. Гэтаксама раптоўна і прачыналася сярод начы, y хустцы крыж-накрыж, завязанай падпахі. Мурза стаяла на парозе ў ейны пакой. Пераступала з лапы на лапу, вытарашчыла вочы, бы дзіця ў начной кашулі, разбуджанае знянацку. Вось-вось не пазнае, дзе яна ёсць спрасонку, і заплача. Яна сама толькі што крыху агледзелася. Трапіў на вочы, сам выйшаўшы з цемры, плецены падножны табурэцік каля крэсла, вугал пляцёнага куфэрка на кухні, дзе хавала сухія зёлкі. У люстэрку насупраць — секцыя з кнігамі. У той дзень пасля Марты была сплюшчылася на ейных вачах на пустую пушку ад сярнікоў y сціснутай руцэ. Усё паасобку, бы толькі завезенае ў дом.
Дзень на дзень нагрувашчваўся гурбамі. Якраз насупраць чарнела пустое варонне гняздо. Пазірала на яго, як y акно свайго пустога дома. Яна магла б жыць і ў птушынай зграі, самага нізкага птушынага сану, абы сям’я. Пакідала на балконе зерне, але вялікімі маразамі сініцы не даляталі да ейнага паверха — зусім гублялася сувязь з сусветам. Голас згас, нічога не магло ўзбудзіць гаварыць да некага, нечым захапляцца, мова перасыхала. Горача рукам, бы вось толькі што спусціла хворую Марту на падлогу. Выходзячы з дому па такой-сякой патрэбе, спяшалася вярнуцца, каб заспець яшчэ тое, што толькі тут, y ейных сценах. Хутчэй вярнуцца на тое месца, дзе разышліся. Іншы раз туга, адчувальная на дотык, з абодвух бакоў, ад Марты.
Гэта калі ведаеш, што нехта ў дарозе дадому і дарога тая здоўжылася абедзвюм. Тады йдзеш адчыняць загадзя засувень y сенях, не закладаеш клямку нанач. Або выходзіш насустрач, каб забіць дарогу таму, хто да цябе ідзе, карацейшай. A можа, проста сесці, склаўшы рукі, і толькі — чакаць... Мурза таксама, варта было спытацца, дзе Марта, бегла на акно, глядзела на вуліцу, яхкала. Пачуўшы яе, бяздомныя сабакі спыняліся, глядзелі на яе, задраўшы галаву, утрапёна, аж на трэці паверх, як на каменнага бажка.
Яшчэ яны не разлучаны, пакуль паміж імі смутак.
Перажывала прагна, як нешта апошняе, падараванае пры жыцці пазнанне. Ніколі раней не думаючы пра смерць, адчула сябе на апошнім схіле круга — цвяроза, жорстка, без шкадавання. Смерць, наведаўшыся ў ейны дом, закранула і яе самую, высвеціўшы сівыя валасы, крыху згорбленую постаць далёка немаладой жанчыны. Зачынены дзіцячы пакой y ейным доме, y якім хацелася заўсёды смяяцца, радавацца, весяліцца, летуценна схавацца ад лёсу, ад людзей, якія нават y вочы лічылі яе няшчаснай. Зажылася яна сярод дарослых. Быццам зазірнула ў радавое скляпенне — усе сваякі даўно там і нікога з жывых побач, хто б яе разумеў. Рвала, нішчыла паштоўкі, лісты, фотаздымкі, якія берагла, даражыла, прыбіралася ў доме, як пасля нечыяй чужой смерці, калі табе самой ягонага нічога не трэба на памяць хавала ад зняважлівых вачэй. Марта цяпер выдавалася далёкім мроівам. Як галюцынацыя ад скрыжавання промняў святла, вясёлкавае, радаснае да слёз — не ўтрымаць рукамі, не ўберагчы.
Прычына знікнення ў ёй самой змяніўся зрок, надышла старасць.
Жыццё кароткае і тленнае.
У сне ці яўна звязвала ўсё нажытае ў невялічкую вязку, каб толькі ў адну руку, звала да сябе ўсіх сабак і бегла з імі да той прорвы, што паміж людзьмі й звяр’ём, вяртаючы іх назад. I сама хацела яе пераскочыць. Нехта паблажліва ўсміхаўся, нехта здзекліва, a каторы й баяўся сустрэцца вачыма, як з вар’яткай. «Маеш, што заслужыла, мілачка! Молішся мала!» — крычала ўслед багамольная суседка з помслівым захапленнем. Ейная праўда, не турбавала Бога просьбамі, узяўшы сабе найменшае, тое, што не надта людзям абходзіць. Толькі, во, y першую хвіліну, калі не стала Марты, прасіла перад абразамі: «Вазьмі яе, Божа, сабе ў ахову... Паклапаціся, упусці яе ў дом вокнамі ў сад...» Бегла. Ніхто не затрымліваў. Як раптам на ейнай дарозе стаў манах y беднай рабіце, стомлены ад доўгай пешай хады. Незнаёмец ушчувальна ўсміхаўся, ля ягоных ног ляжаў уціхаміраны воўк. Дзікія галубы сядзелі на плячах манаха, пырхне каторы, пад ягоных, цёмным скрыллем, як пад габітай, асвеціцца чыстае танюткае пер’е. Яна яго дагэтуль не ведала, вось толькі што, пэўна, перад сном перагарнула нейкую кніжку. Каталіцкі святы Францыск Асізскі? Які чытаў пропаведзь «сёстрам ластаўкам і братам кветкам», адухаўляў прыроду? Якое стагоддзе? Пачатак трынаццатага. Які доўгі ягоны шлях...
КНІГІ ОНЛАЙН
