Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Прыязджаў такі-сякі госць. Убачыўшы сабак, прасіў даць лапу. Аніводная не разумела, чаго ад яе патрабуюць. Марта паслухмяна разглядаецца, шукае гэтую самую лапу вакол сябе, потым гарэзліва падскоквае, цалуе госця і ўцякае. Ніколі не паспееш адхінуцца, запярэчыць ейнай ласцы, y адно імгненне ветрам раптоўным сарваны яблыневы цвет проста ў твар, — ледзь чутны дотык. Ніхто з іх не падаваў пантофлі ў вітальні ці газету, чым звычайна ганарацца гаспадары сабак. Кожны з гэтых сабак выбіраў сабе тыя звычкі, якія
больш падабаліся, аніякай дрэсуры. Госць хадзіў па садзе, захапляўся кветкамі, усякі раз нанова пытаўся іх назву, блытаўся: дэльфініум? Душыца? Зуброўка? I зноў вяртаўся да размовы аб палітыцы, пра вайну ў Чачні, грабяжы і разбоі, пра гібель тысяч людзей, як статыстычны факт, голасна, на ўвесь сад. Прасіў нарваць кветак і забываўся забраць букет. Госці прыязджалі заўсёды з незразумелага ёй, варожага асяродка.
Не аб тым хацелася гаварыць, не аб тым. Такая дасада бярэ, бы апаў запэцкаўся падкасаны рукаў, a ў цябе ўсе рукі ў зямлі. Нахілялася паправіць падвязаны куст кіпрскай вяргіні, хавала твар. Кветка невялічкая, як y нашых зімовых, тугая, пэўна, каб здужаць, не спячыся на паўднёвым сонцы. Не звярнуў бы ўвагі, каб не колер, густы, глыбокі, вабіў позірк, доўга не адпускаў і чалавека і пчалу, колер прагі завязаць насенне, не вырадзіцца.
Госць ад’язджаў. Яна гаварыла яму, што шкадуе аб ягоным ад’ездзе, яшчэ аб нечым, узрушана, палка. Яна яшчэ спадзявалася неяк наблізіцца ду шой, прыхінуцца ў самы апошні момант, на парозе. Вінаваціла сябе, спрабавала згладзіць сваю невясёласць, тады яшчэ не здагадваючыся, што згладжвала, хавала свой адыход ад людзей. Гэта былі развітальныя сустрэчы.
Госці, як прышэльцы, пакідалі трывогу.
Падзывала да сябе Марту, Мурзу, ішлі ў поле ці ў лес. Раптам вылеціць з-пад ног арлан, драпежная, злая птушка. Як рукой адпіхнуць, так блізка. Галавой уніз, высока падняты плечы, выразны малюнак пер’я на нерухомых шэрых скрыллях, як высечаны на камяні. Павісае прыгожай пагрозай, уступае сваё месца нехаця, сціскае кіпцюры, нарэшце адлягаючы. I адразу лягчэй, бы гэта ён дратаваў душу.
Яна жыла ў краіне сваёй душы, дзе час не супадаў з часам сённяшняга веку.
Любіла рыхтаваць ежу на жывым агні. Языкі патухаючага полымя на вуголлі — юлёвымі гіяцынтамі. Танюткая ножка вырастае на вачах, успыхвае дзікая кветка, трапечуцца празрыстыя пялёсткі ад гарачага подыху, кветка без лісця, на адно імгненне, калі зацвітае камень дзе-небудзь y Міжземнамор’і, напоены з птушынай дзюбы. Не любіла сустракаць былых сяброў, асабліва сяброў дзяцінства, былых каханых. Пачуцці маюць свой тэрмін, сваю адлегласць. Ніхто не павінен,
калі раптам пад нагамі адно сухое рэчышча на месцы кароткай веснавой ручаіны. I нечага прыходзіць сюды, вяртацца, як бы ты ні быў знепрытомлены ад смагі. Любіла чытаць толькі што напісаныя ад рукі вершы, неапрацаваныя, як асабістыя да цябе лісты — ёй іх прывозіў дзеля парады малады паэт. У іх яшчэ адчуваецца свежае дыханне, напісана спехам, парывіста, пад дыктоўку з нябёсаў — і тут жа адасланае. Любіла старыя дрэвы, высока, магутна разгаліноўваюцца над галавой вякі, шум лісця водгуллем, ты быццам сведка іх доўгага жыцця. I як жа марудна падымаецца, расце пасаджаны табой дуб. «Я памру маладой...» — весела падумаецца адносна ягонага бясконцага века.
Ужо чакала праца ў садзе, штодня, чакала і напятае на падрамнік палатно даўно задуманай карціны. Але паміж мастацтвам і жыццём брала ў яе перавагу жыццё. Трэба было ратаваць яблыні. Надта блізка па каранях ішлі халодныя падземныя воды, дрэвы хварэлі на чорны рак. У вёсцы не было амаль ніводнага салодкага яблыка. Ёсць летнія, але іх ядуць толькі дзеці, стары чалавек не ўкусіць, не ўесць. Прыходзіла да яе на Спаса старая жанчына, суседка, па чырвоны сапкі яблык, каб адправіць унукаў да споведзі, да прычасця. Перад гэтым памые іх, прычэша, просяць дзеці адзін y аднаго прабачэння, мірацца паміж сабой. Потым — y бабулі, y маці. I толькі пасля — y Бога.
Бы па сходках, усё вышэй і вышэй падымаюцца, несучы ў руках галінку мірта.
Найбліжэй да яе бязгрэшныя звяры, дзеці. I старыя людзі, няўжо толькі таму, што яны ўжо слабыя, бездапаможныя — не маюць сіл зрабіць шкоду ці злачынства?!.
Кожную вясну хто-небудзь з вяскоўцаў зноў і зноў прасіў адкапаць корч зімовых кветак геленіума ці перэтрума, жалячыся, што ў яго слаба нешта прыжываюцца. I ёй раіў, маўляў, пасадзіла б ты лепей болей ягадніку, кветку ж не з’ясі. Ніцелі ў чужых глухіх садах ейныя зёлкі, прападалі, даеш катораму, як на звод, на згуб сваёй душы. Раскашуе толькі бульба з буракамі, квітнее адным паганскім цветам. I дзіця неразумнае яго ў букет не збярэ.
Ейны сад квітнеў да позняй восені. Сад — любой парой сад. Ён яшчэ такі малады, што не чуваць шуму лістоты, вецце яшчэ
не развілося. I птушкі яшчэ не селяцца, толькі прылятаюць залётнікам. Як няма мовы. Хай сабе і позняя восень. Такая пара, калі вячэрняя зара не разліваецца млосна па ўсім наваколлі. як летам, святло падае фіранкамі, бліжэй і бліжэй, на самыя вочы. Стаіш, як пад вянцом, капае ружовы воск на рукаво. Ледзь абазначыцца поўня срэбным пярсцёнкам. На дрэвах ніводнага ліста, галлё ахутана адным ружовым святлом, бы цвіце абрыкос. Зара гасне, ужо толькі свеціцца вузенькі авал на гарызонце. Лясная птушка на тым, далёкім дрэве, відаецца наскрозь, графічна выведзеная тонкім пэндзалем на самым краі нябеснага блюда.
Часта наязджалі найбліжэйшыя сяброўкі, мастачкі. Гледзячы на гаспадыню, не ўседзіш, таксама працавалі ў садзе. Неяк перад самым ад’ездам y горад адна з іх раптам сказала:
— Буду ўспамінаць аб тваім садзе, як аб катарзе. Мне ўсё думалася, што некалі ж гэта твая шараварка ды скончыцца, прыедзем, будзем гуляць па лесе, маляваць, чытаць. A як аказалася, гэты сад не для цябе, a дзеля яго самога?!. Кветкі самазадаволена-злыя істоты, яны адабралі тваю прыгажосць, змарнавалі! Трэба нешта рабіць, ратавацца!
Хрысціна адчула неспадзяваную небяспеку: сяброўка рашучая, упарыстая, шкадуючы яе, вось зараз возьме высеча дрэвы, заарэ кветнікі, затопча! «Хутчэй бы да аўтобуса, a я тут... неяк жа яно будзе...» і рукой, выдаецца, паказала ў той бок, да горада, далёка адсюль, каб не вісела над садам пагроза хмарай з градам. Лёгка, як ніколі, бегала, збірала ў дарогу, адводзіла ад свайго гнязда. Усё навокал сцішылася, маўчала, быццам таксама пільнуючыся, калі ж ад’едуць. Адзін толькі голас скрозь чэзлыя сады, ледзь чутны, зняможаны, як над вадой, з другога далёкага берага ракі. Ці то спявала, ушчувала сябе, ужаліўшыся, родная па маці цётка Марыля, яна садзіла ружачку пад адзіным акном сляпой хаты, ёй кветкі, што сонца. A можа, адзывалася баба Настуля? Ніколі не бачыліся, але ведае ад людзей: яна разводзіла настуркі нават ля сваёй студні, з якой браў ваду ўвесь канец... Стаяць уваччу жанчыны ейнага сялянскага роду, ні зямлі, ні вады, адным словам — палянцы. Вось і маці, твар не памятае, толькі вось гэта.дастае скрэплымі на ссыльных вятрах рукамі з-за пазухі (хадзіла ў горы па дровы) сон-траву, a жадалася толькі аднаго — скарынку
хлеба. Расхінаецца ў цяпле касматае апярэнне, точыцца цёмна-юлёвая дзюбка кветкі-птушаняці. Капае са столі зямлянкі, упаў пад ногі адталы ком гліны. Раптам ён скрануўся з месца, выпрастаўся, скочыў y лужыну — ажыла жаба? Заходзіцца ад здзіўлення душа. I цяпер, убачыўшы пад ейным хаднічком ля парога жабу, суседка брыдзіцца: «Ты б яе прагнала, гэтую паскудніцу!» Хрысціна патаемна ўсміхаецца.
Хто там адвярнуў камень, не чапайце, пад ім разам з жабінай ці з мышынай і мая нара...
Вернешся ад ракі — на руцэ сядзіць слімак, вінаградніца. Няўжо так доўга бавілася, абвіваючы любоўнай лазой увесь белы свет... Людзі хіба што не ведаюць: жыццё на зямлі суцэльнае, як вытканы святочны габелен: аніводнага спушчанага вочка, аніводнай брыдкай шэрай ніці.
Ад’язджалі сяброўкі. Ніколі яшчэ так не развітваліся, a гэтак чакалася сустрэчы. Як трывожны сон y дарозе: няўжо задрамала, няўжо гэта саснілася? Цяпер яна перад людзьмі такая, якая яна ёсць. Зараз пазаве да сябе сабак. Трэба жыць, трэба зрушыць ейны «каўчэг» пасярод маркотнага разводдзя бульбоўніка, уратаваць кожную зёлку, салодкую яблыню дзеля Спаса, кожны зярнюк заводнай кветкі.
Хіба не чулі, што Бог пасе коней апакаліпсіса там, дзе раскашуе дзікая трава...
Позні вечар, трэба мыць лапы. Марта, як заўсёды, недзе бавіцца. Пачуўшы незадаволены голас гаспадыні, кідаецца лашчыцца, просіць прабачэння, каб аніводнай хвіліны ў разладзе, y няміласці. Мурза, тая доўга штукуецца, не любіць вады. Хітруючы, агінае кусты, кветнікі, ідзе завулкамі, абы не напрасткі, каб неяк адцягнуць надалей непамыслае купанне. «Мы ніколі не разлучымся... Будзем жыць разам доўга-доўга, пакуль не надакучыць...» — гаварыла да іх, супакойвалася. Шчасліва блытала тэрміны іхняга і свайго жыцця.
Будзем жыць доўга. Гэта колькі?
...Марты не стала зімой, калі былі пераехаўшы з дачы ў горад, ноччу.
Знікла, аніводнага гуку, ні стогну, толькі ціха выбірала сабе месца, асцерагаючыся настрашыць, бы ў доме на ейны час адныя малыя дзеці. I першае імгненне, калі толькі адышла ад яе, ужо нерухомай, заплюшчыла вочы, адчула ледзь улоўны
дотык — ветрам сарваны яблыневы цвет пацалункамі проста ў твар, на рукі. Яна скрозь сон пакорліва ўсведамляла: гэта развітваецца Марта. Сёння яна сама разамкнула іхняе шчаслівае кулечка. Раней, чым гэта быў вырашыў сам Бог. Дашчэнту стомленая бяссоннымі начамі, сёння ноччу перастала верыць, што ўратуе, перастала пільнаваць ейнае кволае жыццё. Бы дала згоду. Далучылася да ўсіх знявераных, ужо народжаных стомленымі, не здатных зберагчы побач з сабой дрэва, птушку, звера, — адзін інстынкт самаабароны. Спаць, толькі адно — спаць... Стаміліся, паснулі, пэўна, усе німфы. Ці можа, перад зімой яны разам з птушкамі адлятаюць y цёплыя краіны?
Ноч якраз перад каталіцкімі Калядамі. Калі перад вялікім святам памірае чалавек, з яго здымаюцца ўсе грэхі. A калі бязгрэшная істота? Падносіла да газавай гарэлкі сернік і забывалася, што хацела рабіць, агонь гас. У акне, бы ад ейнай запалкі, успыхваў кароткі зімовы захад і таксама хутка гас. Чорны сярнік яшчэ ў руцэ. Няўжо ўжо вечар? Толькі што бачыла раніцай свежы снег, толькі што нанова была пераслана зямля.
КНІГІ ОНЛАЙН
