Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Якое доўгае жыццё... I нятленнае, падумалася, і толькі гэта. Як нехта здымае з пляча ейную ношку, каб аслабаніць. Нехта кладзе на плячо белае крыло адзення першых хрысціян, яго павінны былі насіць пасля хрышчэння цэлы тыдзень — знак чысціні. I перад ёй ужо не манах, a ксёндз Ян з прыгожым аскетычным тварам, як з фільмаў шведа Бергмана. Хлопчык y белай комжы падносіць пад падбароддзе срэбны сподак. Падаюць y яго хрусталёвыя кроплі свянцонай вады.
Яна хоча ўзяць другое імя Францішка... кажа нехта.
Цяпер y цябе, Хрысціна-Францішка, яшчэ адзін апякун, — тлумачыць ксёндз.
Нікога не было побач, a тут — вакол цэлы натоўп радасных людзей, усе абдымалі яе, віншуючы...
Вядома, што сон, але які праўдзівы.
У ейных скрэплых руках ляжаў чорны францішканскі ружанец, бы ўкладзены некім ёй, памерлай, y труну.
У двары выў сабака. Мароз, позні вечар, і ходзяць людзі. Ён засяроджана, нічога не бачачы, падымае ўгору галаву і нават ледзь-ледзь ківаецца ўбакі, упаўшы ў экстаз, вые. Сёння ягоны гаспадар, бачыла на свае вочы, пераехаў y дом са знесенага жытла. Знесена і сабачча будка. Прыйшоў ён сюды за гаспадаром, пэўна, сам. Але ў гарадскую кватэру яго не збіраліся браць. Голас сабачы нязвыклы, лясны пасярод горада, якраз бы з ейнага лесу каля ейнага дома вокнамі ў сад... I надзіва не сумна было слухаць яго, не на бяду ён вые.
Няхай галосіць, абы хоць хто-небудзь з двух, чалавек ці сабака, яшчэ не згубіў прывязанасці, любові адзін да аднаго...
Раніцай прыляцелі пад акно сініцы ў вясёлых навагодніх масках. Пэўна, адваліўся мароз...
«КОЛА»
СВЕДКА
Цяпер тут, y цэнтры, мой час толькі той, калі ў горадзе пануе кароткая вясковая відніца.
Каля ракі анікога. I раптам наперадзе — хлопец з парасонам, парасон непамерна вялікі, старамодны, і ён сам хлыстка гойдаўся ў паветры ўсім лядашчым целам. Парасон падымаўся вышэй і вышэй, чалавек знікаў, як на шкле, апошняй цурубалкай.
Дождж перастаў. Яшчэ вельмі рана, яшчэ не зніклі начныя прывіды.
Дзве маладыя дзяўчыны, адна ў капелюшы, абедзве ў цёмных нетутэйшых строях, ішлі па вузкім парапеце ракі адна за адной, па-дзіцячы лавіруючы рукамі. Вяртаюцца з нейкага дзівоснага касцюміраванага балю?! I раптам заўважаеш, як туга сцягнуты пад самым падбароддзем матузы капелюша, гэта калі паміраюць заўчасна... з крыкам... ужо не маючы жывога часу самому сцяць вусны. Не падымаючы вачэй, моўчкі, то набліжаючыся адна да адной, то аддаляючыся, быццам і не разам, як выпадковыя птушкі ў небе. I недзе высока ў небе быў пазначаны іхні шлях...
Спахопліваешся кожны раз, распавядаючы: можа, няволле і ўспамінаць пра тое, што бачылася.
Ты яшчэ адна, ты, вядома, зусім адна тут, на ўзбярэжжы. Крыху пазней будзе сядзець на камені, нага за нагу, малады бомж і мяшаць лыжкай y кубку, — можа, і каву, чаму не? Ідзеш каля яго і няёмка павярнуць галаву, паглядзець y твар, як y чужое адчыненае акно ці наскрозь зашклёную веранду. I наогул, перад ім унізе рака, ціша, дрэвы яшчэ спяць белым квяцістым сном (тут якраз некалькі старых яблынь), a ты швэндаеш з са бакам па ягоных уладаннях.
Горад за раніцу пераходзіць з рук y рукі некалькі разоў.
Бомж, упэўнена чамусьці, з дому насупраць, цераз вуліцу; дом на рамонце, y суботу і нядзелю, калі яго пакідаюць будаўнікі, загараецца, украдаючыся, адно акно, загараецца амаль апоўначы, калі ў дамах побач ужо кладуцца спаць. Акно далёкім пакінутым вогнішчам дзе-небудзь каля лесу, куды я спяшаюся амаль кожны раз перад сном. Гэтая невыводная вясковая звычка ўпэўніцца, што кладзешся не апошні, што нехта яшчэ застаецца вартаваць ноч, хай сабе агонь або зорка ў небе. Калі дом насупраць заселіцца, вокны будуць загарацца без аніякай маёй увагі.
Нас вабяць адзінокія агні і адзінокія дзеці.
Ісці і ісці ўздоўж ракі, знайсці незамураваны бераг, нізкі, скрылёк намытага пяску, пена як y несцішонай гаворцы хваль праз усю ноч. Чайкі над табой бы гойдаючыся на неспакойнай цяжкой вадзе.
J горад не тое што прачынаўся, a быццам стойма стаяў усю ноч на заправачнай станцыі і драмаў, не выпускаючы з рук руля: торгнецца, скранецца з месца, — дасць газы.
Вернешся ў кватэру, будзеш «узвышаць сабой зямное»: збіраць па вялікай, як поле, кватэры шкарпэткі, кашулі мужавы ад учарашняга, збіраць сняданак, падаваць «сотавы» ў ванну, калі ён прымае душ, выпраўляць на ягоную фірму. Нарэшце зачыніць дзверы і некаторы час пастаяць, распяўшыся, каб не прамарудзіць — ён можа вярнуцца па што-небудзь, — быць напагатове. Прыслухацца да прыёмніка муж пакінуў уключаным — і з жахам пачуць па радыёпасрэдніку ягоны голас — ён даваў абвестку: «Мне патрэбна патрыманая машына, для жонкі, бо новую янаўсё роўна разаб’е. Сам маю шасцісоты «Мерсэдэс»...
Уключаю тэлевізар напярэймы ўспамінам: памятаецца, рыхтаваліся да роспісу, купілі сукенку, лодачкі. «Неяк тут, каля шыі, пуста, патрэбен шалік, вось гэты», сказала. «Я не магу патраціць столькі грошай y адзін дзень, купім пасля...» — адвярнуўся. Колькі ж год мінула з таго часу?!
Уключыць тэлевізар і ўбачыць па рэкламе свой белы дом каля ракі з прапановай наведаць краму «Мэбля». I кожны раз, пачуўшы, так ніякавата, бы сама даю свой адрас кожнаму чалавеку ў свеце. Але ніхто не напіша.
Прыходзілі сяброўкі паглядзець нядаўна прыдбаную кватэру, еўрарамонт. «Ну як? Што казалі?» — дапытваўся
ўвечары муж. Што казалі? Адна з іх амаль канвульсіўна ўчапіўшыся за фіранку ў зале, быццам траціла прытомнасць, нешта казала, здаецца, пра тканіну: не моцная фарба, выгарыць на сонцы, маўляў, сонечны бок нешта ж трэба было казаць. Другая з парога: «А ў Якубовічаў дык во як!» 1 гадзіну распавядала ў захапленні пра наведванне знаёмага бізнесмена, адводзячы вочы, адводзячы гаворку ў другі, чужы бок, чужы дом. Трэцяя прынесла з кілою сланечнікаў y падарунак, казала, такія во буйныя трапіліся, такія спелыя, бы яна іх збірала недзе сама, па-птушынаму, y чыстым полі, па зернюку, сухаветрыцай несла іх на тваю нішчымніцу. «У цябе ўсё ёсць, табе больш нічога не трэба», — абрабавана глядзела ў вочы, абрабаваная, канечне, мною.
Яныразвітваліся,выносячыздомунештасамаекаштоўнае, яны мяне пакідалі.
Адымалі тое, што належала толькі мне самой: майму густу, уменню падабраць колер, расставіць утульна рэчы. Той самы «італьянец» y гасцёўні суседскай стаіць гэтаксама, як на продажы, y мэблевай краме. Яна мне каторая ўжо не сяброўка і не проста добрая знаёмая — яна мне быццам сястрыца, якая не атрымала сваёй долі, калі быў бацькоўскі раздзел маёмасці, спадчыны — усё, бачыш, засталося адной мне. Яны выходзілі, вярталіся ў свае хрушчоўкі пагарэльцамі, мне чуўся голас каторай з іх голасам сварлівай Сцепучыхі (з роднай вёскі), калі загарэўся ейны хляўчук: «А-а-а, гэта ты нам гора прывезла! Усё было добра, пакуль ты да нас не дасталася!» — крычала на пажары ў вочы заможнай суседцы, тая, прыехаўшы з забітай Чарнобылем вёскі, разжылася сваёй працай за адзін год.
Яны не здагадваліся, што цэнтр горада не можа быць Домам, немагчыма прысвоіць сабе месца — плошчу з натоўпам, дзе кожную хвіліну свежы чалавек побач.
Дзівіцца толькі, як не запамінаюцца ў твар нават людзі з аднаго пад’езда. Чаму?! Чалавечая шэрая плынь цэнтра адбівалася і на іх, нараджала падабенства? Людзі ніцавокія, каб ні з кім не сустрэцца поглядам і таксама анікога не запомніць? Да белага дома, да ракі прыходзілі адусюль гуляць, на шпацыр. Апоўначы збіраліся маладзёны, на чыстае месца, як да стала, разыходзячыся, сцягвалі сметніцы ў ваду, пераварочвалі лаўкі помсцілі цэнтру, што трэба вяртацца ў Малінаўку ці
Зялёны Луг. Цэнтр не можа быць Домам, як і звычайны гарадскі блок, дзе б ён ні знаходзіўся. «У блоку ў розных кватэрах на адной пляцоўцы адначасова, y адзін дзень, могуць быць і слёзы, і гора, і радасць, і шчасце. У сапраўдным Доме гэта немагчыма», — успомніліся нечыя развагі ў «Нашай Ніве». Сапраўды, гора, шчасце займаюць вакол сябе вялікую прастору, як паводка, іх нельга абмежаваць адным пакоем, кватэрай, пераборкамі. Ці не адсюль адчужанасць гараджан паміж сабой, каб захінуцца, схаваць галаву, зрабіць выгляд, што жывеш далёка адзін ад аднаго, не бачыш суседа, не ведаеш? Чалавек будуе блок, не звяртаючы ўвагі на месца, на характар зямлі пад нагой, — ейную сілу, ейную прыгажосць, не абмінаючы дрэва, раўчука, пагорка.
Нават папалуднаваць на сенакосе ці проста адпачыць на некалькі хвілін вясковец садзіцца, як сонца: павольна, урачыста, прыглядаецца, выбірае месца, куды, y які бок тварам, да чаго спіной, пад вецер ці ў цяньку, каб засяродзіцца, каб паўсвядома супасці з рытмамі мясцовасці, a не хадзіць уборкі.
Усё навокал y прыродзе да мяне аблюбавана, пазначана, прызвычаена даўно і для звера, і для птушкі.
У акне, бачу, якраз насупраць, збіраюцца на вадзе чайкі, зімой па снезе, бы нехта іх сюды кліча, нечым частуе. Тутака яны паводзяць сябе зусім інакш. Звычайна крыклівыя без меры, тут птушкі цішэюць, асядаюць цесна, пакалыхваюцца галубовым востравам, хвалістае скрылле стулена, пэўна, пераляцелі нейкі нябачны чалавеку парог, парог празрыстага Дому. Гэтаксама, як нядаўна бачыла ўсю ў рыштаваннях новую дачу. Яшчэ без вокан і дзвярэй, лесвіцы ўверх-уніз і бэлькі крыж-накрыж, вісіць столь, дах яшчэ без шыферу, абы пазначыць свае межы ў небе. Ужо немаладыя гаспадар з гаспадыняй, наведаўшыся на будоўлю, хадзілі па лесвіцах, пабраўшыся за рукі, уверх-уніз, уверх-уніз.
Пэўна, так выглядае і гатовы дом празрысты, увесь наскрозь, калі людзі шчаслівыя. Дом шчасця.
A як бы выглядаў Дом бяды?!
I гэты белы, на беразе ракі, мне таксама яшчэ зусім нядаўна здаваўся празрыстым. 0, пяць пакояў! Ведаеш, адзін з іх я зраблю па-вясковаму: ложак з падзорам, падушкі вялікія адна на адну да столі, вышытыя, маміны, макаткі на сценах!
Дзесяты паверх! Раніца! Амаль побач ружовыя аблокі па ўсім небе! Быццам прачнуўся ў вялікай спальні, упоперак ложка, як y дзяцінстве, калі сон раскідаў цела! Менавіта ў дзяцінстве, калі не важна куды прачнуцца галавой! На стале ахапак півоняў рэдкага колеру — ледзь дакрануўшыся ружовым да белага!.. Пакой па-вясковаму? Ты смяешся?! — адказваў муж. Ён смяяўся.
Першыя дні хадзіла вакол белага дома, па вуліцах: о! тут хацелася б нарадзіцца! Тут шмат да чаго можна прывязацца! Была зіма, кожны раз, выгульваючы Мурзу, карцела трапіць туды, дзе вецер дыхаў жывым дымам цеплілі ў сінагозе. Усходні малюнак сціплай будовы, бы рэдкая брошка на звычайным гарадскім адзенні. Пахі пякарні, пах падгарэлай скарыначкі, карціць адчыніць засланку, узяўшы чапялу, пакратаць бохан, павярнуць другім бокам — а! многа духу ў печы, сёння ў горадзе хлеб-закалец! Побач царква святой Магдаліны, з якога боку ні наблізішся да яе, заўсёды яна адасоблена, зрок не заўважае будынкаў побач, бы ўваччу засвечваюцца, знікаюць, як на сапсаванай фотастужцы. Ты будзеш ужо адрозніваць ейны голас са званіцы сярод другіх, ён, дальбог, весялейшы за іншыя. Але душа не заўсёды гатовая да споведзі да царквы раіла б ісці доўга, доўга рыхтавацца.
КНІГІ ОНЛАЙН
