Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
— A хто жэніцца? не адыходзілася ад мяне старая.
— Не ведаю...
Не ведаеш, хто жэніцца? — узрушана, аж заружавелася, як пад кропельніцай. Тады хачу запытацца, чаму плачаш?
Старая глядзела суха, прымружыўшы вочы, так звычайна азіраюцца назад. Ну, такая непамысліца! Не хацелася ні аб чым гаварыць, нікога бачыць. Дзівачка бабуля, як можна ведаць, бы гэта адзін прыход на ўсю вясковую аколіцу? I якія б мы з ёй старыя ні былі, колькі вякоў ні мелі, ні я, ні яна не здужаем успомніць, чые яны ёсць маладая, малады, y гэтым здзічэлым гарадскім натоўпе, дзе наогул ніхто нікога не ведае?
Але нас абедзвюх ужо нешта аб’ядноўвала, нешта значнае: мы з ёй былі адзіныя сведкі той, першай пары, нас, вясковых жанчын, аб’ядноўвала таямнічая повязь, занядбаная гарадскім чалавекам.
A потым па памяці мы будзем з ёй ціснуцца да адчыненага акна, дзе гуляюць вясковае вяселле, бабуля, яшчэ, можа, y дзеўках, падыме мяне, малую, падпашкі, каб лепей бачыць. Потым жывым плыткім касяком, як y вадзе, толькі ледзьве кратаючы рукамі, бы плаўнікамі, рушыць праз гаць адчыненых дзвярэй, гадзінамі стаяць нерухома, паклаўшы адзін аднаму рукі на плечы сведчыць. Жанчыны глядзелі вачыма саміц: малады, маўляў, невялічкі, хіленькі, яму б дзеўку мажнейшую, шырэйшую ў крыжах, быццам тая маладая прывя дзецца дзіцем ей каторай y хату. I толькі калі пачнуць танчыць, касяк закратаецца, закалышацца, пырсне ў бакі — дасць круга.
— «Не калышся, асінка, y ціхім лузе стоячы...» — пяюць даўней маладой, то і замужнія плачуць, чую скрозь мроіва сваіх дзіцячых успамінаў. — Э-э-э, сукенка ў маладой, бачыш,
з кароткім рукавом — не дараіць... У нашай Ніны была харашэйшая...
Не перапытваю, развітваюся са старой, нашая таямнічая еднасць разамкнулася спяшаючыся дамоў, каб хутчэй данесці ў сабе нейкае новае непаразуменне, нешта важнае для мяне асабіста.
На трамвайным прыпынку (і здумаць няможна!) ізноў яны. тая маладая пара. Ён прытрымлівае яе за талію, нешта гаворыць, смеючыся, потым адыходзіцца, купляе «Снікерс», развіхнуў абгортку, корміць яе з рук, па-птушынаму. Ізноў я тут напроці за адзіную сведку. Падыходзіць трамвай, нумар дзесяты, чамусьці хочацца запомніць — дзесяць, дзесяць. Трамвай ад’язджае, па сённяшні дзень ён мне надзвычайным вясельным картэжам уваччу.
Нарэшце ліхаманкава вылушчваецца з усяго ўбачанага: так, менавіта так трэба выходзіць замуж! Ісці да вянца, абы ён выхапіў цябе з натоўпу на фэсце, на гулянцы ў інтэрнаце ці з жалобнай працэсіі, як запрасіў да танца — і да скону! I не пытацца, што змусіла яго назваць цябе жонкай, не сумнявацца ў сабе, y тым самым, не пераапранаючыся, не строячыся, аніякіх рахункаў, бо ёсць твая пара, ёсць твой час.
A пасля — купіць «Снікерс», сесці ў трамвай, і больш анічога!
За плячыма ў маладога быў рукзак.
Трэба нешта купіць, на полудзень, трэба «доўжыць, узвышаць сабой будзённае». Заняла чаргу, жанчына ззаду заблізка, стала цесна, не павярнуцца.
— Што вы гэтак, я аж пахіснулася...
Гэта вас вецер хістае, — зазірнула мне проста ў твар.
— Ужо, хто пад ветрам, дык гэта вы сама! — не хаваючы роспачы, кідаю ёй абразліва і... пужаюся — жанчына амаль бабуля.
Яна памкнулася бы зазлавацца і раптам рассмяялася, бы я яе здзівіла. гуляючы ў жмуркі. Мы як на гушкалках смеху: то яна на мяне гледзячы смяецца, то я на яе. Жанчына ў нечым старамодным, лядачым напроці мяне, багацейкі. Я зазірнула скрозь яе далёка, y глыбіню свайго веку: y такім узросце, y такіх строях можна гэтак лёгка смяяцца з сябе, не звяртаючы ні на што ўвагі?! Разыходзімся амаль сяброўкамі.
Цэлы дзень вецер. Увечары сцішылася, дзе-нідзе раскіданы шматкі аблокаў, цёмнымі кавалкамі на чыстым небе, як
на вадзе пасля вялікага крушэння. Кожны вечар над белым домам кружлялі гарадскія птахі, вароны. Цэлай зграяй, кружалкамі, роем, пільнуючыся адна адной, гілялі ўніз матком, утомна спушчаным з рук, то ізноў падхопленым на рукі, каб нарэшце знайсці той канец — любоўныя сеці. Ноччу тапелец з багром блытаўся амаль y мяне пад нагамі мы ўжо разам з ім углядаліся ў дно. «Жанчына павойная расліна», «шкельцы, шкельцы... вар’яцтва ад гарадскога жыцця...», не, пані Забужка і Наталка Бабіна, задужа начыталася я вас, хопіць! я хачу вярнуцца да змыслаў, не трапіўшы ў Навінкі. Я збіраю рэчы, самае неабходнае, а, можа, менавіта толькі вось так, толькі гэтулькі і патрэбна чалавеку можна ўзяць y дзве рукі, як y час навальніцы, звязаць вандзэлкі. Сядаю ў старую «Шкоду», што па аб’яве напытаў мне муж. A пэўней, — бягу праз... лес, апоўначы, разам са старэйшай сястрой — яна ўцякае ад свайго мужа, вараўнога чалавека. Я яшчэ зусім малая, я за ёй не паспяваю, чапляюся за карэнне, падаю, страх, што ўзаб’юся на гадыню, падымае на ногі. Мы бяжым напрасткі дамоў (я ў яе гасціла). Раптам сястра вяртаецца назад згубіла грэбень з галавы. I мы шукаем яго, шукаем свой след, ідучы па месяцы, па ягоных светлых лумінах.
Нас ніхто не даганяў, тады чаму ж так спяшаліся? Сястра баялася, я цяпер зразумела, упусціць тую рашучую хвіліну — ёсць свая пара ісці замуж і ёсць свая пара разыходзіцца.
Я сядаю ў старую «Шкоду», пакідаю белы дом — еду жыць y вёску.
Я не разбіваюся ў дарозе, хаця дарога дамоў заўсёды лесам, заўсёды напрасткі.
Згубленым срэбным грэбенем зіхаціць месяц...
МЫ 3 АДНАГО ПОЛЯ
Прадчуванне радавога гнязда, вёскі Грыдзек, нарастае навальніцай: бунтуецца кроў, з дзікай сілай пераплятае ногі крутабярозка, мышыны гарошак клубамі аж да паясніцы, як y маленстве, калі мяне заспела бура ў полі. I цяпер,
успамінаючы, няможна адрозніць, ці гэта кветкі, трава вакол былі пасінелі ад хмары, ці гэта акрайчык навальніцы агаркам быў зваліўшыся на зямлю. Але ніколі не ўспамінаюцца грымоты ці пошум ветру — навальніца ў полі ідзе звычайна пехатой, сапучы, сціхаюць нават конікі — гучней за ўсё шуміць кроў увушшу. Прадчуванне радавога гнязда нарастае плёскатам халодных ручаёў, спрадвечным пытаннем: a ці разліліся? A ці сышлі? Пільнуешся, бо трэ будзе пераходзіць, скінуўшы абутак, — вада са скрылямі лёду, ногі чырвонымі дракамі на снезе.
Сляды маленства свецяцца і ў цемры, мы ходзім па іх, злізваючы слёзы, усё жыццё.
Збочваю з гасцінца, іду напрасткі.
— Куды ідзеш? — пытаецца, сустрэўшыся, малады мужчына з сякерай пэўна, вяртаецца з далёкага лесу.
-Дамоў! адгукнулася з тае скрухі, што век бадзяешся па чужым завуголлі, з тае весялосці й палёгкі, што першы раз магу сказаць гэтае слова ўзапраўду дамоў!
Ён стаіць, ня можа даўмецца: калі ў Соўкі, дык трэба па гасцінцы. калі ў Ваўкі, дык налева, a я паказваю ў чыстае поле, анідзе ні дамоў, ні агнёў. Ён зусім малады, ён ня ведае, што вунь там, на пагорку, дом стаяў Цяпер нават камяні з падмурку сцягнулі ў лагчыну. Ужо я сама не намацаю зарослага ганку, дзвярэй, прайду скрозь сцены, як y даўнім сваім сне... У хаце прыбрана свежай рукой, святло ня з вокнаў і не ад лямпы, усё праменіцца само на сябе, кароткім святлом, як старое асінавае дрэва ў цемры. Раптам заўважаю рабую котку на ўслоне, добра памятаецца, што ў доме ўжо даўно анікога хрышчуся на абразы, але прывіды не знікаюць. I поўны катух прарослай бульбы ля парогу, юлёвыя храсткі аж да столі.
Сон ня гасне, набывае новую рэальнасць — тая прарослая бульба потым рупіць мне ўвесь час. Мне ў горадзе сніцца нашае неўзаранае поле, асот з малачаем, як пачучынне на вакне. I нараніцу пачуццё невытлумачальнага разладу, няўпраўкі. Калі ўдалося гэтак моцна заснавацца, жыла ж y вёсцы ўсяго некалькі гадоў? Па слядах маленства ляту, лезу цераз плот і... узбіваюся босай нагой на адкінутую дагары шылаватым зуб’ём барану. Дзядзька Стах запрагае каня, якраз сабраўся баранаваць, кладзе мне лейцы ў рукі, каб ня плакала. Конь лёгка ходзіць, хто хоч патрапіць ззаду за ім. Лейцы слабка ў руках,
перабіраеш, як аснову, седзячы за матчынымі кроснамі, пасма да пасмы, ззаду цябе пільнуюцца птушкі, уплятаючыся ў малюнак. Пах разгорнутай, паруючай зямлі казыча храпы і каню, і чалавеку, яго чуе, пэўна, і прарослая бульба ў катуху. Дыхаеш, амаль усхліпваючы, і не ад болю — умомант загойваецца балючая пята. Не заўважаеш, як дзядзька Стах даганяе, лагодна адымае лейцы. «Досыць, — кажа, — табе досыць», — каб не захлынулася.
Ён ведае сілу духаў зямлі.
Вымурзаўшыся, прыняўшы сялянскае прычасце, як той казаў, ляту ў лазню. I толькі распранаешся: «Выходзь! Выходзь! Воўк ідзе!» і ўсе, хто мыецца, і дзеўкі, і дзеці (акрамя старых, ім, маўляў, ужо анічога не зашкодзіць) — усе вон. Бо ў дзвярах стаіць баба, y яе наход на бялізне, яна павінна ўвайсці ў пустую лазню, каб анікога голага, іначай перакінецца табе ейнае кругамі, рабаціннем на твар. Выслізгваеш на холад прылазніка, саступаючы дарогу сталай бабе. I зноў трэба выходзіць: прыйшла Глікера. Нядаўна скінула, не хацела дзіцяці, наўмысля скочыла з высокага возу. Аж прысела да зямлі, казалі бабы, казалі сцішана, не перамываючы дужа ейнага парожняга, грэшнага цела. Злосная Глікера, і ня з нашай вёскі прыйшла замуж. Урачыста размінаемся з ёй y парозе, і ніхто ані слова дакору, ані касога вока на яе. Сталыя жанчыны баранілі нас, малых дзяўчат, і ад знявагі, грэблівасці, пагарды грэшным чалавекам, ня тое што... Пэўна, улада цемры над ейнай душою ўжо і ёсць прысуд. Толькі потым прыціскаеш блізка да сябе ўсё жыццё адну таямнічую навуку: «крыві не павінна быць відна».
Лазня, Чысты Чацвер, Вялікдзень, прыбраная хата — прывіды ўнутранага свету. Святло ад тонкага палатна ручнікоў, настольнікаў, як ад плашчаніцы. I вызваленне рук, рухі павольныя: доўга, не спяшаючыся, выціраць талерку, церніцу, здымаць парушынкі, каб аж блішчала, і раптам пачуць з вуліцы: «Сонца грае! глядзіце, людцы, сонца грае!» На сёння ўся работа паробленая, нават хату месці няволле. 1 ўсё, што нацерушылася за святочны дзень, ужо не прыбіраецца і не замінае воку, быццам гэта пажухлыя пялёсткі ў садзе, — сад адцвітае пад вечар. Пахне прасам на вугалях, прасавацца можна, гэта, маўляў, не работа, гэта як твар яйкам памыць ці косы расчасаць...
«Куды ідзеш?» — пытаецца чалавек на дарозе. Ён мяне быццам пабудзіў — гэта пароль людзей з нашай вёскі. Чаго? да каго? што? дзе? як жывеш? — y каго хоч могуць запытацца, гэта быццам голас іншых сфер напроці ўсяго чалавецтва. Вось і ў мяне проста на дарозе запыталіся, але я спадзяюся, што маладзён пазнаў мяне, незнаёмку, па нейкіх выхілках, характэрных толькі для нашых бабаў. I наогул, мы з ім «з аднаго поля», як y нас кажуць, і радняцца паміж сабой толькі во з гэтае нагоды. I нават калі іншы раз іду па чужой, незнаёмай вёсцы, мне, як y маленстве, хаты выдаюцца вялікімі, дрэвы высокімі, дол апускаецца, я спадаю са сваіх ног, са сваіх гадоў Нешта змушае разглядацца, паварочвацца да вокнаў, круціць галавой, як сярод знаёмых, хай сабе на вуліцы анікога. I як мне лёгка прывітацца! Бы ступіўшы на вясковую вуліцу, ступаеш на тую дарогу, якая вядзе ў Грыдзькі.
КНІГІ ОНЛАЙН
