Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
твайго цела, — то клубком y прыполе, то ўздоўж спіны. Ляжыш, бы на цёплай, нагрэтай за дзень скале, не адчуваючы сцен, клямак, запораў, — абмежаваны ўсе разам, увесь востраў, толькі блізкімі берагамі мора. Я чую праз сон, як, можа, за вярсту ад мяне жаліцца Гуніла: дом, які яна калісьці набыла на востраве, доўга яе не прымаў: ламала на сходках ногі, збівала локці, пакуль не знайшла ў падполку вялікую іголку, якой былы гаспадар рамантаваў рыбацкі невад. Эльза яшчэ днём паказвала, y якім баку жыве ейная сям’я. Паварочваюся туды тварам. Хто з іх расказваў: «Я прачынаюся іншы раз y захапленні, але анічога не памятаю, гэтага нельга ўспомніць, бо такога не бывае...» Можа, y сне яна каторая адчувала бязмоўнае шчасце цвітучай архідэі, іх тут на востраве трыццаць тры віды. Няўжо ўсё сапраўднае адбываецца з намі ў сне?
Мы ніколі не гаворым пра сваіх мужчын.
Кладзешся спаць толькі дзеля таго, каб устаць, узысці разам з сонцам, a то і раней. Мокрыя вуліцы, жвір, пясок, як свежыя, бы толькі што занесеныя хваляй, — можа, мора заходзіць ноччу ў горад, ціха, сонна, адным грабеньчыкам? Горад Сярэднявечча, другая даўгата жыцця, усё, што ні робіш, набывае значны сэнс, нават веліч, рухі міжволі запавольваюцца, бы нехта хоча зафіксваць звесткі аб табе. Людзі тут, пэўна, не паміраюць, a адміраюць, як галіны на спрадвечным дрэве. На вуліцах лёгка зблудзіць, дамы натоўпам, цесным натоўпам, які ўвесь час рухаецца, перамяшчаецца, і каб знайсці знаёмы дом, трэба яго шукаць ужо на новым месцы. I аніякай упэўненасці, што трапіш. Тут, пэўна, трэба ведаць гаспадароў, быць тутэйшым.
3 чужынцам горад гуляе ў хованкі.
Вуліцы быццам будаваліся адвольна, без агульнага плана. I толькі пазней заўважыш, як яны ўсе сцякаюць ручаямі, вадаспадамі па сходках уніз, да мора. I самаўвесь час, дашчэнту сцёгаўшыся, выходзіш да мора.
Рака ўнутры нас, мора нас абдымае, як сказаў паэт.
Чуеш за спіной шоргат, паварочваеш ад мора блажэнны твар: едзе на веласіпедзе старая рыбачка, прывіталася, паглядзела пільна, бы я ўсміхалася ейнаму мужу, a дакладней — адразу пазнаўшы іншаземку, бо тут нязвыкла выказваць свае эмоцыі. Самае жаданае і нязбыўнае: узяць з дому веласіпед
з поўным кашом рыбы, прымацаваным да сядла, і выехаць ёй насустрач і павітацца першай, добра засвоіўшы: ты павінна абнадзейваць сваёй ветласцю ўсіх вакол сябе.
Вяртаешся дамоў, y гатэль, як той казаў, па зорах, пільнуючыся высокай готыкі царквы Дзевы Марыі — яна над усім. I як жыхар вострава недзе ў Інданезіі, таксама прымаеш Млечны Шлях за нябесную раку і нават чуеш ейны шум, калі маўчыць само мора.
Вада, камень, ветракі, старыя сцены — пейзаж, y якім нешта абсалютнае, і дом чалавечы, захаваны некалькі вякоў ужо як правобраз храма.
Іншы раз, ідучы па начным горадзе, адчуваеш сябе... прывідам. Палохаюць нават створкі адчыненага вакна. Вярнуўшыся, няўцямна разуваешся адразу ля парога, y агульным калідоры, парасон — на поручні лесвіцы, плашч. Раздваіцца, растраіцца, распаўсюдзіцца па ўсіх кутках старога дома, пакінуць аб сабе знакі, каб цябе не зачыніла, не замуравала выпадкова сярэднявечча плітой y тваім пакоі нумар сем. Суцяшае толькі тое, што лічба гэта біблейская.
Дамы на востраве жывуць асобным ад чалавека жыццём.
Адчыніла вакно — вецер сарваў сухі ліст герані.
Тут мне дом, можа, толькі дзеля таго, каб змяніць вопратку, і зноў уніз, да мора, — рака ўнутры нас. Здалёк сёння яно надзвычай сіняе, пэўна, шчоўкнулі створкі, як y кішэнным гадзінніку, расчыніліся на нейкі момант на дне самыя сінія ракавіны. Ізноў ляснуў зашчап. Ходзіш па самым беразе, каб быць найбліжэй за ўсё, ходзіш, нахіліўшыся, нешта шукаючы, але што?! Раскрываеш далонь з назбіранымі каменьчыкамі і дзівішся колер бляклы, малюнкі зніклі, кідаеш назад, y ваду — мора вяртае іх сабе, абы толькі высахла вільгаць. Ходзіш бясконца, па-птушынаму азіраешся, каб цябе не ўбачыў, не спудзіў чалавек.
Ля мора можна быць толькі птушкай ці дзіцем.
Ціхая затока цёплай, бы талай вады. Блікі сонца па мелкім дне, ідзеш, як з цацачным ліхтаром. Далей і далей, a потым азірнуцца, каб убачыць, ці далёка бераг, і зноў ісці вадой. Тут зямля спускае цябе з рук, з падолу і сочыць за тваімі дуронымі крокамі — вяртае назад. Тут пазнаеш самотную ад людзей ласку, пяшчоту немаўляці.
Магчыма, ты трапіў y завадзі боскай любові.
Магчыма, сюды выраем злятаюцца душы.
Няўжо даравана пражыць тут, на востраве, яшчэ адно кароткае жыццё і з’ехаць адсюль назаўсёды, як памерці?! Ад’ехаць? Толькі навучышся хадзіць на нізкіх абцасах, y апранасе, абы не сцюдзёна, і каб аніводнага маруднага гузіка ці апліка. Тут давяраешся сабе, свайму целу, не пільнуеш, углядаючыся ў незнаёмыя твары, як цябе ўспрымаюць, ці добра выглядаеш, ці дарэчы ўсё на табе. Ад’ехаць, толькі навучыўшыся абыходзіцца без мовы?! Крычу Гуніле, Эльзе: «Іх бін гойтэ орднунг», a болей жэстыкулюю, малюнак скупы, як на скале. Але хіба магчыма перакласці, перавесці на мову, што хочаш сказаць?! Мы паведамляем адно аднаму моўчкі больш і дакладней. Чалавек неперакладальны. Колер вачэй, колер валасоў, рухі, позірк, ад нас ідзе інфармацыя бясконца і счытаць яе магчыма толькі наўзроўні падсвядомасці.
Скульптура чалавека таксама маўчыць, але да яе прыходзяць, як прыходзяць да маўклівага мора, гор, лесу.
Гётэ лічыў, што аналізаваць колер вясёлкі шкодзіць «сэрцу прыроды».
Ці не таму мы болей маўчым, лёгка маўчым з блізкімі нам людзьмі, з каханымі.
Эльза дастае з кішэні ключы, каб адчыніць дзверы старадаўняй паўразбуранай царквы, нешта тлумачыць, падымае руку, крыху наводдаль ад сябе, далонь чашай, быццам трымае ў ёй тое, аб чым гаворыць. I так зразумела: тут старанна пільнуюць кожны рух, нават шоргат стомленага каменя ў сцяне, каб падтрымаць, замацаваць, даць рады, але ж храмы пачатку вякоў, камень рассыпаецца жвірам. У Эльзы аніводнага ненатуральнага руху, яна як y сне. Цяжкое паліто бы толькі ўскінута чужой рукой, плечы ўвесь час выслізгваюць, яна раз-пораз папраўляе яго, адчуўшы дотык халоднага ветру. Перапыняю, прашу ў яе ключ, каб самой адчыніць дзверы.
I ў гэты момант, пэўна, перадалася боская воля: хачу ісці да пагашаных храмаў, ставіць запаленыя свечкі.
Ад аднаго да другога, па пустых вуліцах, паглядаючы толькі на шпіль Святой Марыі, каб не зблудзіць канчаткова. Вунь ужо і дзве дзяўчыны звярнулі да храма, убачыўшы
наш агеньчык. Твае першыя прыхаджане. Яшчэ і яшчэ храмы, паўразбураныя часам, храмы-калекі, з пустымі цёмнымі вачніцамі, з ненакрытымі дахамі. Кружацяць і кружацяць сярод іх, як y шпіталі, чуючы слабыя галасы і не ведаючы, да каго трэба найперш. 0, свечка! Таксама нехта запаліў! Падыходзіш бліжэй і раптам пазнаеш, што гэта твая, ты сама, зблудзіўшы, вярнулася сюды ўжо прыхаджанкай — y дзеючы храм.
Так, Эльза казала, што гэта руская царква, праваслаўная.
I ноч былаякраз перад Вялікаднем.
Хіба не цуд?! Усяночная... Галасамі дзікіх галубоў мяне пазвала да сябе мая грыдзькаўская радня, галасамі глухімі, таямнічымі нават, можа, для самога Бога. Цяпер толькі б лодачкі ў рукі і па матчыных сцежках з Пастаў да вёскі, кіламетраў з дзесятак, несучы перад сабой свянцоныя яйкі, булкі хрэсным ходам. A ўся вёска, прачнуўшыся, чакае цябе, не снедае, каб пранашчыцца свячоным. Або яшчэ дзеўчынёхай выглядаць дзевак, баб з Усяночнай, каб памыцца, паклаўшы ў ваду яйка — тады будзеш круглявая ў твары, харошая...
Быў момант, калі хацелася раптам кінуць-рынуць усё і як стой — ходу, дамоў, ледзьве не галосячы: a ў людцаў парадак і ў будзень, і ў свята, a ў маёй хаце век гармідар, мая ты родзінка, чаму такая горкая, такая ніякая... Дамоў! Да работы! Успомнілася, як мая сяброўка жалілася свекрыві, прыйшоўшы ад багатых суседзяў: «Мама, y іх так прыгожа, так хораша ўсё!» — «А ты не хадзі туды, дзе лепей, чым y нас», — адказала тая. Ці не галоўная прычына людзей з маёй стараны: мы не разглядаемся, не вучымся ў другіх, нам абы каня дастаць і бульбу пасадзіць, a потым уздыхнуць з палёгкай, што пасаджана і на гэтым усё свята. Дратаваць зямлю без аддухі — хай сабе чаго і нясмачнага, але каб многа. Нам скрозь вінавайцы: то маразы палі на цвет, то сонца выпаліла. A тут y людзей той зямлі сярод камення як y вазонах усё роўна, вільгаці як міра на святых абразах, і — парадак...
Хопіць! y мяне ўжо ўвайшоў Дух Вострава, дух адзіноты і самадастатковасці.
Салёны вецер адусюль, дзе б ні знахозіўся, увесь час жывеш, бы вандруеш на вялікім чаўне. На плыткім месцы зноў і зноў шукаеш цікавыя каменьчыкі патаемныя пісьмёны з марскога дна, звесткі, і толькі паспееш угледзецца — пісьмо
знікае, камень мярцвее без вады, як вырваны з каранём. Гойдаюцца абапал пялёсткамі скамянелыя рапаны. Шум мора чуецца нават на могілках, але тут y кожнага яно сваё, асабістае: y галовах ля помнікаў раструбай уніз ляжаць вялікія ракавіны.
Жывыя і мёртвыя, мы вандруем y адзіноце.
У шторм мора падымаецца вышэй зямлі, не ўстаяць на месцы, здаецца, ляціш ад аднаго берага да другога. I аніяк не можаш, апранаючыся, трапіць y рукаво. Ліхаманкава б’ецца сэрца, y поцемках памяці адзін напамінак, што ты ўсяго наземная істота, калісьці выкінутая на бераг, — губляеш розум. Жаданне высільвацца, хістаючыся на самым ветры, каб цябе выпластала, здзёрла старую кару, нарасты, яшчаркай легчы потым на каменне, на сонцы, і адчуць жыватом, здавалася, ужо немагчымае: я... люблю... жыць...
Зноў счытваеш прыродны код сваякоў з вёскі Грыдзькі, людзей надзіва шчырых да слёз і да смеху, да злосці і да дабраты.
Танцуючая Гуніла, ейная танюткая зграбная постаць не спыняецца на месцы, рухі лятучыя, галавой уперад, плашч ззаду, увесь час супраць ветру, выдае, што і нагамі не перабірае проста нізка ляціць. Абедзве з’яўляюцца нечакана, кормяць госцю амаль з рук, як цяжкахворага, які нарэшце ачуньвае. 3 імі не сысціся ў дарозе, але струмень паветра зацягвае, і ўжо лёгка ляціш ззаду, a то і дурона перадкуеш, ніхто ні ад кога не залежыць, як y маленькім выраі.
Сталыя жанчыны?! Мы старэем толькі на вачах мужчын, аб іх мы не ўспамінаем, быццам нічога пра іх і не ведаем.
Горад кожны раз непазнавальны, новы. Можа, таму, што нехта амаль кожны дзень на вокнах выстаўляе і выстаўляе новыя цацкі: лялька, фарфоравы дракон, авечка, яшчэ лялька — наіўным дзіцячым парадкам, каб усё табе з вуліцы відалася, каб запрасіць цябе ў свой дзіцячы свет. A сам гаспадар, выдае, сядзіць на падлозе, як любяць сядзець дзеці, і моўчкі чакае, калі ты прыйдзеш да яго забаўляцца. 3 веку ў век новыя цацкі. На змроку запальваюцца свечкі, на змроку дамы паварочваюцца да мора, кожная свечка — маленькім маяком. Вокны не завешваюцца. Прастора дома бязмежна пашыраецца. Зоркі, поўня праз вакно, бы ў суседнім пакоі. Незнаёмец на вуліцы праплывае лятучым галандцам.
КНІГІ ОНЛАЙН
