Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Яшчэ нехта не дачакаўся, як і я сама, пакуль адрамантуюць дзверы ў пад’ездзе, пакуль уключаць лямпачку, не падмятуць сквер перад домам, дзе не ступіць нагой — усюды смецце, друз разбітых бутэлек.
Пойдзем на вуліцу, пагуляем, запросіць хто-небудзь з сябровак. Ніколі не магла выслабаніць свае рукі ад чужой
работы, бы гэта ў маёй хаце ляда стаіць — не пераступіць, якія тут гулі на шуметніку? Карцела закасаць рукавы — век сярод чужых недаробкаў y гэтым горадзе. Усе вуліцы твае, як казаў паэт, — адзін вялікі тупік.
Паеду на гатовае! На гэтай ускраіне горада не бачыш, a там тэатры, выставы, нарэшце, чыста цэнтр. I Свіслач пад самымі вокнамі.
Бабця Тася, бабця Тася, я пераязджаю...
Яна паварочваецца да мяне тварам, падымае рукі, лап-лап па паветры, бы па вадзе, на глыбокім месцы:
Дзе ты ёсць? я ж... аслепла... I святло ўжо не запальваю, нашто? Скора і я... дамоў...
Мы абедзве ў поцемках ад такой навізны.
Ні страху, ні адчаю ў голасе. Дзядзька Міша, той самы, кажа, прыходзіць, a як жа, газ запаліць, чай паставіць. Дай табе вазон падарую, герань, чырвоную? пытаецца. Вось гэтая будзе чырвоным цвісці! Вазонаў процьма, адно зялёнае лісце, як здагадваецца? Яшчэ тут кожная рэч на памяці, сама ідзе ў рукі гаспадыні, толькі нічога не перастаўляйце, не рушце, не заблытайце іхнюю сувязь! Няма, бядуе, маслёнкі, чэшскае шкло, усім падабалася, пэўна, нехта з унукаў цішком забраў. Але ж яшчэ тут ніхто не памёр, каб пачынаць разбіраць, выносіць рэчы!
Яшчэ тут можна было б жыць, але паміраць... Хоць наастатку спэўніць тое, патаемнае, прыроднае, што не адбы лося — аслабаніцца ад усяго зманлівага, чужога — вярнуцца ў вёску. Смерць справядлівейшая за жыццё.
Парушылася, прарвала плаціну, узровень чыстай вады, рэчышча чыстай мовы мялее на вагах. У сляпой Тасінай цемры бабці мае пярэваратнямі: то старымі бабрыхамі няўцямна гацяць запруду, каб не высмагла днішча, то берагавымі ластаўкамі зноў уюць сваё гняздо на ўскраіне.
Хачу выйсці са старога дома на гары — і вяртаюся, але па што?
— Я сённяка ўсенька парабіла, пліту вычысціла, аж галубовая! I ляльцы сукенку памыла, — загарадзіла дарогу Ніна.
Стаю, цешуся з яе найчысцейшай уцехай, як з дзіцяці, бавімся разам. Хачу зачыніць за сабой дзверы, a яны лёгка плывуць ад мяне ўбок: на адным гапліку, ветраюць туды-сюды, аніяк не злавіць.
— A я думаю сабе, і хто гэта мяне сёння пераседзеў y Тасі, — смяецца Змітраўна, гойдаючыся на паламаных дзвярах дуронай дзяўчынкай...
Аднойчы зімой па нейкай патрэбе наведаўшыся ў свой былы раён, захацелася ўбачыць стары дом. Снег, вея, падымаю вочы... a ён стаіць на пагорку... увесь ружовы. I не ад фарбы садзілася, заходзіла тут МАЁ СОНЦА...
Новы дом не хінуўся да мяне, увесь час сядзіш настроіўшыся, прыбраўшы ўсё чыста, быццам нехта зараз прыйдзе правяраць дакументы, як на мытні ўсё роўна, ператрасаць рэчы. Не чуваць, каб хто гаварыў на роднай мове, хай бы сабе хоць і «з жабай y роце». Быццам выехаў не з ускраіны, a з краіны. Хоць ты бяры і тэрмінова тэлефануй, як, не раўнуючы, ваенным часам: цэнтр горада ўжо заняты чужынцамі! Хто гэтыя людзі, багата апранутыя, з іншамаркамі, можа, і паважаныя, і культурныя?!
Але не нашым габэлькам габляваныя... бабця Змітраўна і тут ёсць.
Найдабрэйшы сфінкс, нічога благога не маючы да людзей, адкінула маіх суседзяў, перабраўшы, быццам з кастрой каторы. Ці, можа, я сама дакладаюся гэтак, яе пасачыўшы?
Тэлефонны званок ці ўжо ў дзверы?
Тэлефанавала з вёскі Таня, пляменніца з Пастаў, распытвала. Я завучана гаварыла ёй аб прэстыжнасці новага дома, аб цэнтры горада, дзе выставы і тэатры, аб шырокіх чыстых вуліцах з ліхтарамі. A яна: a ці прывыкла ж ты?! Як не чуючы мяне, — аб самым галоўным, аб тым, што прывязвае душу, не маючы аніякай знешняй фактуры. A мая ж ты родзінка! хоць ты загаласі. I не сустракаемся, і не перапісваемся як здагадалася? На момант адчула моц нашага роду, шчыльнасць, дакладней, — магутнасць як y пушчавянскіх дрэў, якія магчыма прарэдзіць толькі бурай, выпаліць каторае толькі маланкай. На маім галлі сядзяць таямнічыя совы, поўнямі высвечваючы цемру (Соўчынам называлася нашая сяліба).
Павеяла гэткім палянскім ветрам, з усіх бакоў, спавівальным, бы стаіш увесь час на гары, на самым высокім месцы, і да цябе не даляцяць мітуслівыя, будзённыя гукі, чужая мова.
Данесліся званы з зарэчнай царквы ці касцёла. Хацелася спыніцца, павярнуцца на гукі тварам, бы нехта паклікаў цябе ўслед, назваў тваё імя.
Сустрэчны вецер пакрыў раку рабізною, яна развярнулася на вачах, сама пайшла да мяне, мелкімі хвалямі, y мой бок, дробнымі крокамі.
Назаўтра яна вынесла да берага тапельніка. Яго выцягнулі, паклалі на каменны брыж, як на вясковы ўслон, — бы ўжо памыўшы і прыбраўшы, чакалі машыну. I няўцямная трывога, невыразная віна, бы гэта табе, дзеля доказу, што мае шырыню і глыбіню, мае таямнічыя віры, русалак і вадзяных, што жывыя, рака наўмысна прынесла чалавека ў ахвяру.
Цяпер я бачыла раку лініяй свайго новага жыцця — усе ейныя выгіны, як на маёй далоні.
СЕМ БАГАВІЦ* ШЧАСЦЯ
Вось прыехала, ідзе, наблізіўшыся, мяняе крок, ступае драбней, дасціпней, зараз накіне на твар, як вуалетку з капелюша, нешта прывабнае.
Яна не ведае, што Франка бачыць яе праз акно. Сыплецца пылок ад забытай цыгарэты.
Наста прыехала! Туся прыехала! кідаецца ёй пад ногі старая нянька.
I яны ўжо абедзве прымаюць з Насціных рук ейную ману усмешкі, прывітанні.
Праз якую хвіліну няня жаліцца: маўчыць Туся, маўчыць, няма гаворкі, на лыжку няма, як студня замкнёная, праз зубы калі што якое цэдзіць. Няня любіла яе, як ластаўку на волі, якую можна злавіць і палюбавацца. Франка кідаецца да шафы трэба масціць, брукаваць, трэба цягнуць на грэблю паміж імі ўсё, што натрапіцца, складаць Тусі ў сумку, павінен жа быць нейкі доказ іхняй роднасці! Што яшчэ? «Зялёны парасон?! ускрыквае Туся. Дзе ты яго купіла? Такі модны...» Нарэшце Франка чуе ейны голас, ейную радасць, хвалюючы ся, запальвае цыгарэту. Яны кружляюць вакол Тусі, шчасліва гавораць усё па парадку, рукі няні рытуальна прыўзняты, яна
У японскай міфалогіі ёсць сем багавіц шчасця, першая расказвае дзіцяці казку, другая — гуляе з дзіцем y хованкі... і г. д.
амаль на дыбачках, выдаецца, прымярае на голаў Тусі вянок з кветак іхніх жаданняў: о, Туся яшчэ дзяўчынёха, яна яшчэ шмат чаго зразумее, палепшае, о, як ёй пасуе залаты бляск ідэалу!
Зараз Франка пакажа ёй, як y налецці расцвіла белая лілея, зараз, зараз...
— Туся спіць, аж слінька цячэ... — перапыняе няня.
3 хаты на ганак, з ганка ў хату — і не зазірнула ў сад.
— Учора ты ёй сумку, шалік... сёння парасон, гальку... Чаму падарункі кожан дзень? Панядзелак, аўторак, серада... але ж нядзела на тыдні адна... Ты як адкупляешся ад нечага... зморана гаворыць няня. Ідзі да работы, зачыніся... Ідзі малюй...
Франка хадзіла па майстэрні ўзад-уперад. «Калышу на руках сваё гора...» — падумалася ўслых, па-бабску, па-вясковаму. Варта было чаго збедавацца, з яе спадалі прыдбаныя ў горадзе і адукаванасць, і свецкасць. Пэўна, варта хоць раз y дзяцінстве пачуць, як галосяць вясковыя жанчыны на могілках... Стаіць каторая, без слёз, прыслухоўваецца, твар святлее, раптам на вуснах амаль усмешка, бы нарэшце-такі пачула, дачакалася свайго голасу, той мовы, калі можна дазвацца і да жывога і да мёртвага. Асоўваецца на коленцы, каб бліжэй да зямлі, як на дарагім твары, гладзіць ейныя свежыя чорныя маршчыны...
I дастаткова. Здранцвееш, кроў y табе спыніцца, каб увабраць y сваю плынь гэтую жалобу, пераняць яе, як пераймаеш ва ўлонні матчына падабенства, самоту ейных вачэй. Праз гады, праз усё гарадское жыццё будзеш качацца па падлозе на самым высокім паверсе гарадскога дома, падымаць, склікаць радню.
Самае шчырае ў нас ад сялянскіх матак.
«У мяне ўжо ніколі не будзе дзіцяці...» зноў амаль уголас. Але што яна дзеля Тусі яшчэ не зрабіла і што было не так?!
Няня шчэміцца ў дзверы:
— Няма, дзетка, паміж вамі клею. Але ж вы такія падобныя: абедзве цёмныя, валасы кучаравыя. I з твару можна памыліцца: хто дзе каторая ёсць, кім даводзіцца. Туся як вылітая. Рэдка, каб так пляменніца з цёткай...
Добрая, мілая нянька, яна любіць параўноўваць, разглядаць твары, як на фотаздымках, блізка падносячы да вачэй. Падобныя... Няня, хутка вярнуся! Мы зараз жа едзем з Тусяй
павячэраць y «Ракаўскі бровар»! Але перш трэба патэлефанаваць, запрасіць разам сябровак, дзвюх сясцёр, абедзве адзінокія жанчыны, даўно бачыліся.
Усё будзе, як калісьці жадалася, як задумлялася: яна і дачка Туся, душа ў душу, побач! Адчуць (з кім жа яшчэ? усе астатнія ўжо ведаюць пра іхні разлад), забыцца, толькі гэта, як яно было павінна быць. Адчуць хоць праз ману, на людзях. Гэтую роднасць, парнасць. 0, якая прыгожая! I ў інстытут паступіла? 0! Няхай і Туся зазнае чужую радасць, гледзячы на іх, няхай убачыць свячэнне над сабой ад аднаго слова: дачка вядомай мастачкі! Мы падобныя, мы пазначаныя прыродай гэта не выпадковасць! я адлюстроўваюся ў табе, маладой, бы гледзячы на сябе ў ваду, любуючыся сваім адбіткам, без маршчынак, без ценяў часу, — без шкадаванняў...
Вяртаецца на дачу адна, Туся застаецца ў горадзе. Доўга не прыбірае пакінутыя ёю рознакаляровыя паперкі ад цукерак на канапе, на акне, на стале. Быццам y доме поўна малых дзяцей. I на сцяне фотаздымак, калі Туся была яшчэ малая.
Што было не так?!
Пахаваўшы жонку, швагер штолета прывозіў з вёскі малую Насцю да Франкі. Укіне ў кватэру, як y кубел, не згубіцца, і забываўся на яе. Хутка і ажаніўся зноў. Малая была падобна на хамячка, нават ззаду, калі адвернецца, бачны былі бухматыя шчокі, перацятыя хусткай. Наста, Настуся, Туся, — перабірала ейнае імя, шукаючы найласкавейшае. Чаму дзякуй не гаворыш, — пыталася Франка смеючыся, прыбіраючы посуд са стала. Во, адна каша, каб і суп быў, тады б сказала. Суп?! Ніколі ў ейным доме не сустракаліся запар дзве стравы. Муж удаўся ешчы, што падасі, тое і добра.
Супы, кампоты, пудзінгі, печыва, какоркі? 0 не! Дзіця ў ахапак — паехалі жыць на дачу, там тэрмінова была знойдзена добрая вясковая жанчына. Яна падбягала дапамагаць.
На дачы мастачкі з Японіі. Во, іх за стол, a мне з-за пляча даеш есці?! A мне з-за пляча?! з-за пляча?! — адпіхвае Туся талеркі. Добра, што побач якраз не было перакладчыцы. Паслала ёй на ноч y другім пакоі. Я баюся адна спаць! крычыць. Ну, добра, давай разбяромся, чаго ты баішся, каго? Абыходзіла пакой: вось гэта? — паказвала на шафу, на стол, на вялікі збан y кутку, на стары плецены куфэрак. «Во, во, яго баюся!»
КНІГІ ОНЛАЙН
