Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
былых заключоннікаў, бамжоў, алкаголікаў. Нарэшце-такі пераапранаецца ў лёгенькае, y святочнае — скарацілі яе як пенсіянерку, ну і няхай сабе...
У снах Волька прыходзіць да мяне з кветкамі, што паклалі ёй y труну. Пераступіць парог і падае ніц, як было неаднойчы, калі вярталася з работы п’яная, не магла патрапіць ключом y свае дзверы. «Трэба кожнаму дагаджаць...», — скажа. Маўляў, таму наліе выпіць, гэтаму наліе і сама пакаштуецца. Некалі, уцёкшы з калгаса? пільнавалася сваёй работы розным строем, гарэла разам з мужыкамі. Нядаўна яшчэ быў укінуты ў маю паштовую скрынку квіток з атэлье на ейнае імя: «Платье шёлковое, 56 размер, в случае неявкн заказ будет снят».
Можа, адзінае пісьмо па-расейску да іх дасланае, і то не дайшло, бо пісалі маім суседзям звычайна з вёскі.
Чакай, з табой не сыдуся! крычыць нехта ў цемры знізу.
Ніна?! Хачу схаваць твар, стрымаць слёзы і, як y сне, не магу ад яе адвярнуцца абы толькі каторае імя ўспомніў. Перавязаная па руках, па нагах конскай папругай, Ніна жыве паланянкай, нявольніцай. Абчапаўшыся вандзэлкамі, сумкамі, поўнымі гаворкі, — a дзе што купіла, a што колькі каштуе, — звычайна затрымлівае на поўгадзіны, абы сустрэўся. «А мне сёння мужчына руку падаў y аўтобусе! хваліцца. y вас, сказаў, такая мова, такая дыкцыя, вы, пэўна, вучыцелька! Во як! Бо ў мяне вусны намаляваныя, y другі раён, на трактарны ў краму ездзіла!» Там яе ніхто не ведае. Тут усе бачаць, як жыве з п’яніцам, няма чаго харахорыцца. Трактарны — ейнае вылюддзе. Ніводнай сівой валасіны, і старасці ейнай не бачыш, паглядзеўшы ў вочы, юлёвыя, чыстыя, быццам і ўлетку і зімой прышпілены ў галаве букецік лясных братавак. I не дзеля прыгажосці. Гэтак бывае: укіне іх вецер дзе-небудзь y старым лесе і забудзецца. Ізноў Ніна жаліцца, мужык ейны напіўся, чапляўся сварыцца, істукан, кажа, гэты. Стары чалавек, нервовы, электрык, усё жыццё пад напружаннем хачу неяк звесці гаворку на лепшае. A ён і малады, крычыць, такі істукан быў! Тады нашто за яго замуж ішла? Ага, адказвае, y інтэрнаце вясковыя дзеўкі да саракоўкі сядзяць і такога не маюць!
I я даўно без пары, і Волька, і Змітраўна, і бабця Манька, і бабця Тася, каторая развялася, y каторай муж памёр. Усіх нас пераважыла Ніна, як на гушкалцы вясковай, яна замужам.
Ой, лягу ж я, лягу сама з сабою.
Белыя ручанькі пад галавою.
Голас шапаткі, старэчы. Да нас гэта Змітраўна спявае, бы на Нініным вяселлі. I не бітыя мы даўно, і каля дому не ганяныя. «А што мне, на такім істукане, поле араць y горадзе?!» — саскоквае з гушкалак Волька, нажыўшыся за міліцыянтам, той усё нагой дзверы адчыняў. I ўсе за ёй. Па тым разе, каб мы калі болей паспагадалі Ніне ў вочы! Па тым разе!
Ніколі быццам не званілі суседзі ў дзверы, яны і самі на замок не запіраліся, a тут званок. Стаяць Волька з Тасяй, сукенкі святочныя, туфлі на босую нагу, на грудзях па брошцы. Тася высока падымае над галавой міску студня, потым павольна схіляецца як не да зямлі: гонар сталу! гонар хаце! гонар гаспадыні! Прыйшлі віншаваць з днём нараджэння. Поўныя пакоі святла, люстрамі зіхацяць брошкі! Па беражках талеркі дробныя кветкі па галубовым, бы на ваду спушчаны вянок — дзявоцкая варажба.
«Сядзець ці ісці?» — увесь век пытаецца ў сябе самой незамужняя баба.
Белую розу ўважаю,
Красную розу люблю.
Жоўтую розу зрываю
I пад нагамі тапчу.
Спявае бабця Тася. Гэтаўжо гарадскі раманс. Госпадзе, ну якая там ужо ружа, калі баба на восьмым дзесятку! Але калі хто і любіцца яшчэ ў нашым доме, то яна з дзядзькам Мішам. Дзядзька намнога маладзейшы, прыхадзяга. Жонка памерла, чалавек вараўны, п’е без меры. «Ні я яму буду варыць, ні цепліць! Во, ты прыходзіш, Волька, Змітраўна, Ніна, і ён хай прыйдзе, пасядзіць, як усе, і пойдзе дамоў...» так было напачатку. Цяпер дзядзька часцей унаначках. Трашчыць шкло ў вокнах, сварацца бабця Тася цвічыць, ваюе за п’янкі. A ён з калення і з пакалення перабірае ўвесь ейны род за тое, што не хоча з ім распісвацца. «Мяне дзеці зненавідзелі з-за яго... Унук мой купальны надта мяне паважае (я яго малога купала), баба, кажа, дзяцей сваіх буду хрысціць, ты да нас прыходзь, хочаш
y суботу, хочаш y нядзелю, a дзядзьку з сабой не бяры, прыйдзеш? Не, пэўна, не прыйду... Як не бачу — маркотна, a як убачу праз вакно — ідзець! ну каб мне хто дапамог не пусціць y хату, на дух, здэцца, не пераношу! Каб даўжэй пабыў дзе-небудзь, усё б абвеяла, абмерла — і забылася б на яго... I сварымся, і лаемся, але ж ёсць і накшыя словы. Вось і жывём...»
Хоць каму ў доме раскажа, не схаваецца ні з чым. Тася з тых жанчын, да якіх анішто не прыкарэе, нішто іх не зблоціць. Выбрыдала ў замужжы ўсе топкія мясціны і цяпер ідзе па самай каламуці. У найлепшай сукенцы, ніколі каб сплакаўшыся ці склюпіўшыся, ніколі каб панчоха змаршчкамі, шалік раблёны, рэдкі на галаве ледзь трымаецца, ускінуты дзеля прыліку нават і маразамі. Ваюе ў поўнай форме, трымае ў доме жаночую абарону. «Каб ведала, што мяне не засудзяць, забіла б каторага за водку! Вот гляджу тэлевізар... Як убачу дзеўку ці бабу распусную, аж сама сябе не люблю! I я ж жанчына! Няўжо б гэта я за долары пайшла абы з кім гуляць?!» Муж Ніны быў неяк падкаціўся да яе, не трапіўшы па п’янцы ў свае дзверы. «Дай, чалавечак, пагляджу, чым ты гэтую работу рабіць будзеш. Расшпіліла кятурку, a там, як y дзіцяці, яйчыкі мале-е-нькія. Ужо спраканалася, калі мужчына з языка не спускае начное дзела, то ўжо, лічы, калека!» I каб яна хоць пасмяялася з таго, — прафесійна так зазначыла, як, не раўнуючы, y прытоне.
Аніяк не магу злавіць, пазначыць словам ейную прывабнасць. Каля яе ўвесь час тая зманлівая таямнічая ціша, як y затоцы, куды ідуць на нераст рыбы, той прытулак на плячы, які шукае мужчына ўсё жыццё, адлучыўшыся ад маці.
На гэтым бы і скончыліся «палявыя даследаванні беларускага сексу», каб не бабця Манька: усё бачыць, усё чуе, анідай Божа! Наліў ёй нехта па злосці саляркі пад дзверы — яна і табе тую лужыну падгоніць. «Навошта ты мне гэта зрабіла?» — «А што, ты лепшая?» — адкажа. I сваё благое падзеліць напалам, і тваё. Дапільнуецца і прачытае тваю запіску, што пакінуў y дзвярах госцю, адлучыўшыся на хвіліну, і складзе сваю байку. Яе не любяць y доме за язык, жыве асобна. Муж Ніны, ідучы да сябе, мае моду выцерці ногі аб ейны дыванок пад дзвярыма. 3 нашых ніхто ёй большай шкоды не робіць. «Каб я так гаварыла пра людзей, то і ў сваю хату зайсці стыдалася б, не тое што да суседзяў», — злуецца Тася.
«Прыйшоў чалавек y хату, што ён сказаў? Нічога быццам і не сказаў! A ў мяне пасля яго палова красён адвалілася. Во, дзеўкі, языкі ёсць!» — дабавіць з даўнейшага Змітраўна.
Пераплятаецца суровая нітка з крамнай, гарадской, тчэцца мне сорак кашуль, як на вяселле.
I раптам даведваемся: бабця Манька выязджае. Куды? Да каго? Яе бура сагнала, страх, маўляў, людзей тутэйшых ужо баялася, перагаворваліся на пляцоўцы. Бачу, вынеслі ейныя рэчы. На снезе чорны жалезны ложак. Пруткі крыж-накрыж, як з голага галля — скінутае на зямлю гняздо птушкі. I яна сама выйшла, села, як не на высокі ягоны брыж, уся ў чорным. Поўны сквер чорнага варання. Гэты ложак, як дзіцячая твая калыска, даўно выкінутая на сметнік. A бабця Манька спала ў гэтай калысцы і цяпер...
— Не-не-не! Ты маладзейшая, ты не ведаеш: раней так не было, каб чалавек з сваёй хаты ўцякаў, як y вайну! Даўней так людзі паміж сабой не жылі! — выносіць усім нам прысуд Ніна.
I ніхто ёй не пярэчыць, і лягчэй робіцца на сэрцы ад ейнай адвагі ўзяць на сябе віну і нас усіх зрабіць вінавайцамі перад Манькай.
I я ўжо пакую кнігі, рэчы, пакінула самае неабходнае і дзіўлюся сама сабе, што з гэтым найменшым можна век абысціся, як тая бабця Манька.
Тася, бабця Тася, я ж пераязджаю на другую кватэру — паўтараю і паўтараю. Яна маўчыць, бы аніяк не магу дабудзіцца. Мы, пэўна, абедзве яшчэ чуем той грукат казённы, калі вывозілі, аслабанялі пасля Змітраўны і Волькі іхнюю кватэру, a хавалі іх, вядома, y вёсцы. Нават сабакі мае маўчалі. Трашчала шкло, і замкі з дзвярэй вынялі. Спората гняздо. Выходжу на балкон, бачу: іхні адчынены сярод зімы... і выпускаю далоў з рук шкляны слоік з капустай. «Якая сённяка вея-я-я...» Змітраўна вярнулася, як было звычайна, зімаваць y горад?!» Дзеўкі, сніцца... сад, куры скапалі... A ў мяне ж са-а-ад дык сад! Грушы, таўсты-ы-ыя, вялікія, во гэткія! I памерзлі... Чаму ж не, y горадзе весела, людзей поўна — анёльская жызня! A я сёння тут заўтра ў іншы кут — бадзіня!»
Хоць ты на другі бок перавярніся, каб перабіць сон, — увесь час чую ейны голас.
Анёльская жызня... Нічога не куплена за адным разам. Калі гэта, то на тое ўжо не хапае грошай. Увесь час жывуць, выбачаючы на другую патрэбу, усё ўзамен набыта. Біблейскія людзі, адна жменя мукі і некалькі кропель алею. Па гэтым цяжкім часе бабці мае жылі быццам y змове: ага, багатымі мы ўжо не будзем, трэба жыць як набяжыць, нікому не зайздросцячы, ні з кога не спаганяючы. Выйшла была з нашага пад’езда багатая жанчына y доме ўжо было скуплена некалькі кватэр пад офісы. Дарагая даха на ёй, шаўковая спадніца па пяты, стаіць, чакае таксоўку... Бабця Тася павольна так падышла да яе, сказала нешта, угледзеўшы нітку з-пад падала, і цішком, каб ніхто болей не заўважыў, адышлася. Жанчына падняла падол, як не зубамі адарвала брындзіну, агледзела сябе. Як перад люстэркам, прыгожа і непасрэдна. Бабця Тася стаяла наводдаль, задаволена перабірала вуснамі, па-свойску, шчодра любавалася чужым багаццем: хай, маўляў, на ўцеху ходзіць во тутака сярод нас з хатулямі. I каб ніводнай на ёй парушынкі!
I зноў на сходках лесвіцы ляжыць гваздзік з кароткім сцяблом, торгнешся, ледзь не наступіўшы ў цемры. Пэўна, той дзед з ніжняга паверха, даўно хварэе, ужо ён y лазню ездзіў з валіскай і ў ванну — з валіскай. A ўчора быў вайшаў на пляцоўку, каго бачыў, з тым і развітаўся, моўчкі, бо няма пэўнага слова для такой хвіліны.
Старыя выходзяць з гэтага дому на нягнуткіх нагах, з кіем y руцэ — па кветках.
Шырока займаюць дарогу, адпіхнуўшы перад сабой на пляцоўцы абедзве палавінкі дзвярэй.
Зноў на сметніку іхнія пажыткі: пашчапаная калодачка сячы мяса, абціснутая абручамі, драўляны крыжык — пад стаўка для навагодняй ёлкі, жалезны ложак. Сядзіць, пэўна, на высокім брыжы да астатняга, скупа пільнуецца ўсяго гэтага чыясьці беражлівая душа. Асабістыя рэчы, a мне дык і ліпа пад маім акном, не тое што.
КНІГІ ОНЛАЙН
