Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Лялька прасілася на рукі, ужо не адвядзеш погляд, будзеш забаўляцца, не спусціш на зямлю.
Бразнулі дзверы, як y канюшні.
Туся?! Чаму не ў інстытуце?
— У нас сёння заняткі на лыжах. A мне бацінкі не падабралі — занадта малая нага...
Як y японкі, закутай y драўлянае сабо.
Туся пачціва нахілілася, ледзь дакранулася, каб прывітацца. Хутка і пайшла да сябе ў інтэрнат. I зноў прыхінулася. Бы да аправы абраза, падумалася, нават чула сухое шамаценне сваёй старэючай скуры.
Заняткі на лыжах? Колькі ж часу яна сядзіць, разглядае малюнкі на ляльчыным кімано, колер кожнай ніткі?
Няўжо зіма?!
Устала, пераступіла, як гурбу, самаробную белую хустку, што звалілася з плячэй пад ногі. Зараз толькі, пакуль не вярнуўся муж, кубачак кавы з кардамонам, a паху... быццам зацвіў міндаль.
Вунь галінка яго ўжо адбілася на нацягнутым палатне новай карціны.
Я СЯДЗЕЛА НАСУПРАЦЬ...
У акне раптоўна сцямнела, бы нехта з-за вугла падышоў да самай рамы, блізка, панікліва, і не адступаў, аж y твары стала горача. як ад неспадзяванага чужога позірку. Адкуль хмара бралася, быццам і ветру не было, ужо вечар. якраз тая пара, калі цяжэе галава.
Выходзіш на панадворак сустракаць навальніцу. Спачатку голас, і не адразу пазнаеш, адкуль ён, чый, бо навокал адны дрэвы. Яшчэ і яшчэ раз, пабыўшы. A гэта старая яблыня, накрытая хваляй кароткага пераходнага дажджу, надламіўшыся, хілілася да зямлі. Хілілася павольна, асцярожна мацаючы дол галлём, каб ёй хаця ўдалося на апошнім часе паспець абаперціся, a не бразнуць, грымнуць. Памірала дрэва. Яшчэ некалькі хвілін краталася, прылёгшы, шапацела лісце, гартаючы малітоўнік. I я стаяла знерухомеўшы, прысутнічаючы на паніхідзе ў сваім «аліўкавым» садзе.
— Хрась, бразь — ненадоўга запрэжана, калі баба адна! Вось ужо і мужык патрэбен! Не ганарыся, кажы, калі прыйсці памагчы спарадкаваць яблыню. I дровы, бачу, непілаваныя.
Не адну бяду хмара прыгнала за плотам стаяў Іллюк, і ён тут ёсць! Вясёлы заўсёды, як y сабакі, смех на зубах бегае. «Ганчак» завуць яго на вёсцы.
Только што бачыла — сядзеў на страсе, майструе нейкае збудаванне ў два паверхі, хляўчук не хляўчук, вёска труднуе, згадкі строіць: што гэта можа быць? дзеля чаго? «Іллюк, бутэльку паставім, скажы, што робіш?» ходзяць круга суседзі. Той не адзываецца, толькі смяецца.
Ну дык што! Але ж я грашыма не бяру, як ведаеш, — загавэліў y кішэні жменю, і рублі, і сотні. Не, мне паперкі не патрэбныя, на грошах сплю, мне глаўна выпіць! За пілоўку бяру тры бутэлькі, але калі цяперака такая водка дарагая, то я не карадзёр!
Замест «марадзёра», вядома. Мне не смешна з ягоных неалагізмаў. «Ты яму грошай дай, то ён другі раз ужо не пойдзе да цябе работу рабіць», — чую за спінай, як з царкоўных хораў, скаромныя галасы баб, што даўно жывуць y вёсцы без мужыкоў.
A над усім свежая навіна: прыбягала сёння Ядзя, Іллюкова жонка, да суседкі, y якой ён пілаваў дровы ды й заначаваў быў пад плотам, напіўшыся. «А ці ты не ведаеш, забылася на тое, як цяжка п’яніцу трымаць? Свайго прымаку выгнала і панадворак падмяла за ім, ягоны след! I не гарадскім венікам, a дзеркачом, каб не вярнуўся! A я ж во трымаю! Дык ты мне гэтак дапамагаеш, бачыш?!» — крычала.
Ядзя прыляцела, a Махначыха ўжо не прыляціць сварыцца, і не лётала.
Махначыха памерла ад «дасады», як лічаць на вёсцы, маўляў, сышлі яе вочы, каб не бачыць таго, што рабілася ў хаце. A такая ж добрая, каб калі хто ейныя благія словы пераказаў, сама сабе пеклавалася з п’яніцамі і дачкі не мела, каб падзяліцца. Вёска шчыра шкадавала, дзівілася, маўляў, ай, які парадак пакінула: y хаце, y агародзе, на панадворку! «Так y ахвоту астатнім днём хату прыбрала, дык мне і не на памяці, каб ёй гэтак калі хацелася работу рабіць», — успамінаў Махнач. Адчынілі бабы шафу, усё ў ёй відаць, што ляжыць, усё чыстае,
папрасаванае. «А мая ж ты мурашачка, a як я памру, дык ніхто толку не дойдзе!» дакладаліся адна адной, галасы як з паднябення.
Баба сабе, мужык сабе. «Ай, бяды, — казаў, пахаваўшы, — збярэцца радня, буду пытацца, што мне рабіць. Што я без яе буду мучыцца? За адным разам! За аднымі дзвярыма пойдзем! Во, пайшла, кінула, пі, гуляй, абсікайся! Не, не буду жыць, мэнчыцца!» Гэта пакуль быў цвярозы. Вечарам, набраўшыся з сынам, ужо накшым строем: «Нашто мне тая баба? Ці я выпіў, ці перапіў, ніхто галавы не дурыць». Сам ад прыроды такі пячурнік, двух слоў не звяжа, руды, вусаты, a нап’ецца — разапнецца, y твары чырвоны, гаваркі робіцца, голас сіпаты — ён ужо зух, сам сабе падабаецца!
Махначыха ўжо не прыляціць сварыцца. I Лідзя Крулёва — не. Кульнула ўчора п’янага, як цэп, Круля з воза, сама завярнула каня, паехалі з ёй y лапнік. Гэта не араць, не баранаваць, не пілаваць, можна і без гарэлкі абысціся.
Ехалі, гаварылі, маўчалі. Калі едзеш на кані, ствараюцца доўгія паўзы-перамежкі ў гаворцы, запоўненыя стукам, пераборамі конскіх капытоў, рыпеннем воза — усё наваколле ўступае ў тваю гаворку, y твае думкі. Магія запаволенай язды збліжае, як западруку ідзеш пабраўшыся, шпацыруеш. Лёгенька мінаем альшэўнік, балотца, бы рукой ад вачэй адхінаеш старыя сосны, дубы.
— Як я ўсё люблю-ю, a коней найболей! я яму і яблычка, і бурачка, рукамі яго абстукаю па шыі, па баках! Но, но, ціш-ціш, нябойсь! — размаўляючы са мной, размаўляе і з канём.
Пагаварылі пра гаспадара:
— Ён мне ўжо не муж і не палюбоўнік, што казаць, аніякай начной работы, п’яніца. П’яніца і свечку ў царкве проста не паставіць. На трэці дзень даўмелася, хто ён ёсць. Пачну сварыцца за выпіўку, тады ён: ад цябе, кажа, ліха, быццам бы ўжо п’е з дасады на мяне, што трывожу, што волі не даю. Я яго шэсць разоў ці болей збірала, выганяла вон. Кашулі папрасаваныя, майткі складу ў сетку, усё, што нажыў, і сам быццам ужо зазбіраецца: адзін бацінак на назе, другі ў руцэ і ходзіць па хаце, шукае, злуецца, бы я схавала. Доўга трымала яго на самым краёчку, пужала, што адпраўлю не дапамагло. A потым раздумалася: ну і пойдзе, але ж і вернецца, хто яго такога
трымаць будзе, і мне самой навошта бадзялы кот — хай жыве! Другія бабы і такога не маюць... Іншы раз вяртаецца паўначой: адчыні! — крычыць участковы ідзе! — гэта ягоныя жарты. Другая б y міліцыю і раз, і два, потым y ЛТП, a я маўчу. Што ты іх усіх ягоных таварышаў y сноп звяжаш і ўдасі міліцыянтам?! Судзьба. У мяне і першы такі быў, і дваццаты такі будзе. Дык гэты хоць не б’ецца, можа, калі раз y год, за дзесяць гадоў дзесяць разоў. Нервенны, звяглівы надта. Сусед, гэты калі і пакрычыць на жонку, дык жа можна сцярпець, бо мужчына, гаспадар. A мой... Доля такая... Трэба жыць... Ціш, Орлік, цішш-ш. Во ручай праз дарогу, пэўна, конь піць хоча. Але што гэта мне сёння-ка снілася?.. Быццам іду замуж... вэлюм... a сукен ка... чорная. За Круля... Што гэта я зноў за яго іду, сама сабе думаю, ён жа аніякай да мяне ласкі, увагі?.. Да чаго сон?..
Голас ейны такі ціхі, што плыткі ручай каля ног y каня чуецца мацней і выразней. Лідзя вялікая, што ўвышкі, тое і ўшыркі. Сцякае сонца па босых нагах. Такіх жанчын не перабіраюць: прыгожая яна ці не — не гавораць. Ад яе сыходзіць той спакой, моц, што і птушка ў непагадзь прыляціць да яе хавацца. Заўсёды ў нечым цёмным. «У мяне, — кажа, ніколі хлопцаў не было, адны мужчыны ці ўдаўцы». Заўсёды ў бяседзе садзілася за стол са сваім чалавекам на астатку, на краёчку, каб ніхто не згледзеў, як яна будзе забіраць y яго свежую чарку і выліваць y вазон ці на падлогу.
— Гады ляцелі, я іх не бачыла. Во ўчора: стаю, выжымаю бялізну, бачу: сядзіць, прыйшоўшы ад суседкі, дровы пілаваў. I раптам зваліўся з лавы, аніяк не магу падняць з падлогі. Якая цябе сучка спарадзіла на маю галоўку, кажу, не стрымаўшыся. Як ускочыцы а-а-а, ты маю мамку зняславіш?! Лідка, заб’ю, сам павешуся — y мяне даўно ўсё гатова, крычыць... Маці сваёй я ніколі не распавядала, як жыла за першым. I сястры не раскажу — сэрца парве. Во калі толькі табе прыйшлося... Дык да чаго мой сон?
Я стаю напроці кожнай замужняй бабы ў вёсцы пушчанскай дзікай лясінай, на якую скіраваны ўсе вясковыя перуны. Стаю, гляджу на ваду. Да чаго сон? Абы расказаў благі сон над вадой, і ён не збудзецца...
Не кляне, не бадзяне свайго мужыка, нічога ёй няма нясцерпнага, нічога невыноснага. Раздумляецца, сама сябе
МАРЫЯ ВАЙЦЯШОНАК • АЛЬБОМ ДЛЯ ЦЁТКІ МАРЫЛІ супакойвае, маўляў, бывае і малая капейка і большая, a зварот маеш — усё гладка не прапівае. Не тое што ў суседзяў: ніколі яна не бачыла, каб калі ветралі ў іх на панадворку памытыя прасцірадлы, быццам і змены няма ні бялізны, ні адзежы, ні ежы. Кожны дзень сусед п’е, дзе бярэ?
Не, маўляў, ёй яшчэ жыць можна. Хай сабе Круль і п’яніца, але ніхто з баб ганьбы ёй y вочы не дасць. Уся няўпраўка ў вёсцы на ейную галаву. Што б яны без мужыкоў рабілі, каб Круль не піў, каб Іллюк не піў. Яны ж бы толькі сваю работу правілі, сваім жонкам дапамагалі. Хіба непітушчы мужык па чужых хатах ходзіць? Вунь ад Веркі ніколі нікуды Мішка не адыходзіўся, во толькі калі свінню закалоць пазавуць. I Пецька анікому, толькі сабе. A ейны і дровы, і сена, і нават таму ж Пецьку дошчачак нарабіў разам з Іллюком і як шаляваць хату паказалі. Хведарка мужык харошы, разумны, але таксама дзеля самога сябе.
Давялося самой Лідзі паспытаць бабскую долю адзіночкі, калі памерла свекрыва. Стаяла пад дажджом на вуліцы, прасіла з плачам, каб хто дол выкапаў на могілках. Крулю самому няволле такую работу рабіць па матцы. Ніхто не згаджаўся, ні Мішка, ні Пецька, ні Хведарка, адны алканаўты і дапамаглі.
Запар вёска косіць, запар возіць сена, салому, бо, можа, не здужае ў налецці ці пагода падвядзе спрэс то старыя, то адзінокія бабы. Раз памог палена падняць, то і чарка. A ўвечары ідзе той памагаты з бабамі пасярэдзіне западрукі, калі ўдасці ў мінуту лучыць, дабегчы, адцягнуць яго ад стала. Едзе па вёсцы пустая павозка, павольна, без накірунку, ад плота да плота, спыніцца конь, ускубе каліва і зноў пайшоў. Адна павозка, другая, бы з вайны, вяртаюцца, бы пабітыя недзе ляжаць мужыкі. Хто зваліўся на дарозе, «начаставаўшыся» ў заробках, a каторы зарыўся ў салому і не відаць яго. Ціха на вуліцы, ні голасу, ні плачу. Ходзіць іншы раз Лідзя поўначчу за вёскай, факела запаліўшы, шукае свайго каня.
КНІГІ ОНЛАЙН
