Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
На ганку тэрасы ляжалі два жоўтыя лісты дзявочага вінаграду, роўненька, разгладжаныя рукой, якраз, каб трапіць на вочы, умоўным знакам, што нехта прыходзіў і не заспеў. Хто той сябра, які ведае тваю мову? Здаецца, увесь час чакала вось такой размовы, як y японскім «хайку».
Гляжу — опавшййлйст
Опять взлетел на ветку.
То бабочка была.
Няўжо восень? Калі было?..
Вось-вось зараз праз адчыненае акно пазаве яе старая жанчына (бабуля? маці?) увесці нітку ў сляпое вушка іголкі, каб стачыць ейнае жыццё, зрабіць падобнае на людское, на жаноцкае. Не, ніхто ніколі з дарослых не дакучаў парадамі, маўляў, абавязкова патрэбна сям’я, якая яна ні ёсць, дзеці. Маці, перавязаўшы яе крыж-накрыж хусткай-раблёнкай, пайшла з дому і не вярнулася. Потым нехта падняў падпахі, уссадзіў на лаву каля труны ў той самай хустцы. Маці ў старой сукенцы, каб людзям не відалася, накрыта да падбародка мар~ лёўкай зніцелым, змарнелым на сібірскіх ссылках калісьці дарагім вэлюмам, падараваным прыгожай сялянцы неспадзяваным жаніхом, польскім асаднікам.
I цяпер y сцюжу карціць змодзіцца, абвязацца хусткай крыж-накрыж — ахоўным матчыным знакам.
Неяк будучы ў Каіры, бачыла, як маладая, з бедных, егіпцянка паіла ў прыбіральні з крана дзіця. Адной рукой кубачкам да вуснаў малога, другую падстаўляла пад падбародкам, лавіла пацеркі кропель, каб не замачыць белую кашульку. Сачылася вада праз тонкія чорныя пальцы, як скрозь чорны мармур. 3 чашы ў чашу высечанага свяшчэннага фантана дзе-небудзь y Сахары. Стоіўшыся, пустэльняй назірала за імі, адчуваючы, што ніколі не зможа прагнаць смагу, не тое каб напіцца.
Бацькі, брат, сёстры, спяшаючыся, сыходзілі некуды па сходках кінутых разбураных падмуркаў, занесеных зямлёй. Можа, таму любіла хадзіць на старое панскае памесце за вёскай. Легчы, стаміўшыся, на пагорку, каля бэзавага куста, закрыць вочы. Трава над ёй, трава ўжо скрозь яе самую. Нехта ідзе, ідзе нячутна, толькі зусім блізка пах дарагой вырабленай скуры, высокія лёгкія боты з адваротамі. Вяртаўся з палявання былы гаспадар?
Пэўна, y гэтым месцы некалі была брама, тут наследавана — не размінешся. Лёгка падняцца з зямлі, не спужаўшыся памерці. Толькі, галоўнае, варта выбраць вось такое высокае месца, дзе прывідамі ходзяць летуценныя людзі, паэты. Толькі паспець самой надзець на руку срэбны пярсцёнак, падараваны мужчынам, на ім кветкі за дзвюма ахоўна перакрыжаванымі дзідамі.
Сярод знаёмых і сяброў яна адчувала сябе найбліжэй да таго незямнога свету.
Можа таму кожная хвіліна, як y шчаслівым падарожжы. Выдавалася, адчувае, бачыць, як рухаецца зямля. Перамена надвор’я гэта проста новая прастора неба, куды яна час ад часу трапляе, вандруючы. Вось y хмары ўвайшлі, вось набліжаемся да ўсходу, як да новай краіны, дзе аблокі колераў кволых паўднёвых кветак, што цвітуць адно імгненне, да сонца. Можа таму лёгшы спаць, не адважвалася павярнуцца да сцяны. Да апошняй хвіліны забыцця тварам да ўсяго, што відаецца ў ейным акне! Той самы клён якраз насупраць. Арганічны жэст кожнай галіны. Сок ішоў па ствале не расплёскваючыся, моцным струменем, як вада ў вялікай рацэ, уверсе плаўна выгінаўся, разыходзіўся па рукавах. Тонкая кара пульсавала, дыхала. Малюнак галін не запамінаўся, быццам ён час ад часу змяняўся без ветру, з раніцы да вечара, праз ноч. Гэтае дрэва, пэўна, ведала, што яно стаіць пад акном, навідавоку. Вочы шкада заплюшчыць. A калі й заснуць, то як y абдымках, — не адварочваючыся.
Насустрач ёй выбеглі два сабакі, Марта і ейнае шчаня Мурза. Хрысціна любіла шуткаваць, маўляў, жыве ў сабачай чарадзе, y сабачай сям’і. Марта, абы адчыніў дзверы, кумільгам ляцела з прыступак на паляну перад домам. Нізка пластуючыся, кружаняла, набірала хуткасць, пятляючы, быццам блытала свой след ці йшла па чужым следзе. Усё гэта з маляўнічай усходняй плаўнасцю, неспадзяванай для яе невялічкай асобы. Спынялася раптоўна, бы сціхла ейная нікому, акрамя яе, нячутная старадаўняя музыка. Спынялася каля самых ног, хлёстка ўскідвалася ўсім целам, месцячыся, каб адпачыць. Жаданне легчы як мага лягчэй, як мага бліжэй да зямлі, жыватом, усёй істотай, ішло хвалямі па поўсці, скочвалася рабаціннем, саслізгвала з хваста. Гэта быў ейны заўсёдны пры сустрэчы паляўнічы танец. Іншы раз таньчыла проста ад нечакана напатканай радасці. Было нават месца на пагорку, за вёскай, ідучы на старое памесце, дзе Марта танцавала амаль заўсёды, пэўна, каб. пазначыць чалавеку спрыяльную зону на зямлі. Хрысціна ўскаціла туды камень — y падмурак свайго летуценнага дому. A ў ім доўгі стол, не засланы, як калісьці ў ейным сірочым прытулку: звычайна ён змяшчаўся дзе-небудзь y былым панскім маёнтку. Дубовае дрэва
стальніцы сонечным промнем y глыбокай вадзе. I ўся ейная вялікая сям’я напроці. Застанецца толькі апазнаць кожнага ў твар па старых пажоўклых фотаздымках, яна сама ўжо намнога старэйшая за маці...
Тады аднекуль паяўляўся і Мурза, яна аніяк не магла патрапіць. Як y час небяспекі, залазіла ў густы куст, каб перачакаць матчыну радасць. Марта высока падымала чорную галаву, зазіраючы ў вочы. Пад самай шыяй, прыхаваны ад сонечнага святла, танюткія разводы загадкавага малюнка з маціцовым бляскам. Так можна зазірнуць на самае марское дно, знайшоўшы на беразе пасля буры недзе каля Пафаса выцяты вякамі размаляваны каменьчык. Зблытаўшы невядомыя пароды, Творца паставіў свой знак, каб спыніць чалавека перад дзвярыма таямніцы ніколі непадобных адзін да аднаго непаўторных дварнякоў. Радаслоўная Марты, пэўна, вядзецца ад сабакі, што ў легендзе індзейцаў... Бог, стварыўшы людзей і звяроў, паставіў іх па розныя бакі глыбокай прорвы, каб нічога не пераблыталася. Яшчэ цёплая зямля краталася, прорва шырэла, зяўрала бездань, усё больш і больш раздзяляючы жывых істот. Калі, здавалася, ужо было не пераадолець боскую мяжу, сабака адлучыўся ад звяр’я і пераскочыў да чалавека...
Ясная раніца гэта ўсё роўна як вельмі шмат цвітучых сланечнікаў. A калі падлога ў хаце чыста вымытая, то і ў небе хмар не відаецца. Дом вокнамі ў сад. Лясныя галасы ў свойскіх дрэвах: прыляталі з блізкага лесу дразды, сойкі, стаяў несканчоны гул на тэрасе, дзе жылі пад страхой чорныя восы.
— Як ты тут сядзіш, ходзіш? пыталіся суседзі. — Яны ж такія смылючыя!
Восы садзіліся на салодкія яблыкі на стале, лезлі пад рукі. Яна слабка баранілася, бы разводзіла рукамі танюткае скрыпанае прадзіва. Мерна трымцела шаўковая ніць, ссукваючыся, наматвалася на сонечную шпулю. На старой дзічцы гнездзішча сарокі, тая крала яйкі з суседніх хлявоў. Аніяк не ўдавалася людзям высачыць, дзе злодзейка селіцца, бы ў ейным рукаве. Ураблялася шкода і ёй самой, птушкі абіралі чарэшню, клубніцы. Ноччу, абы вочы спусціў, будзіла, трывожыла крыкам немаўляці сава, зеленькаватым вокам поўні ўсю ноч глядзела ў акно праз шчыліну фіранак, высочваючы чалавека, як мышу. I мела душа невытлумачальную на словах уцеху, калі нехта
ціснуўся, будаваўся побач. Як ты парушыш той давер, спорыш гняздо вельмі рэдкіх цяпер, як казаў пчаляр, земляных чырвоных чмялёў y агародзе? Век y цябе на сцежцы ўчарашняе вогнішча, бы прыхаванае попелам, жывое, абы толькі ўзбіўся на яго незнарок.
Невядома, хто тут з іх усіх гаспадар, a хто госць, бо дом калісыді будаваўся сярод карчоўя высечанага лесу.
Мурза надта не дапытвалася, утварала разборкі з кратамі, з птушкамі, абы толькі хто дзе закратаўся. Увесь дзень y пошуках, каб каго заспець. Марта, тая гадзінамі сядзела дзе-небудзь y садзе на пні ці на лаўцы, часцей познім вечарам, y цемры, y поўнай цішы, калі толькі ў твар пахучы подых траў, начных кветак. Паклічаш не адразу і галаву павсрне. Збянтэжышся, бы парушыў глыбокі засяродак разумнейшай істоты.
— Чаго вы там забавіліся, ідзіце вячэраць! пазаве хто-небудзь з дому.
— Цішэй... ноч на двары... — адзавешся не сваім паслухмяным голасам, бы нехта падасць табе знак маўчання.
У розныя бакі разыходзіліся хвалі спакою...
Для Мурзы сонца гэта ўладар, паслухмяна сцюцюрыцца на прыпёку, заплюшчыўшыся. Марта, лежачы на сходках, на цёплым мейсцы, з асалодай паварочваецца з боку на бок, адчуваючы сонечны прамень, як ласкавую руку, яшчэ і голас млосны да яго падасць, грацыёзна пацягваючыся — патанае ў сваёй чароўнасці. Ёсць y прыроды дасканалыя формы — ніколі не нагледзішся. Успыхне іссіня-чорным блікам, падхопіцца, калі пройдзеш побач, y вачах столькі таго задавальнення, што на мове чалавечай называецца шчасцем. Глядзіць адна душа на другую. Біблейскае аб звярах «прах хадзячы», пэўна, дзеля таго, каб успомніць Творцу. У такія хвіліны Хрысціна спяшалася падабраць да яе ласкавыя словы, імёны, жадаючы патрапіць, жадаючы даць знаць, што адчувае ейную радасць. Паміж імі ўзнікала пяшчотная дзіцячая мова.
Добрая трэць зносін і паміж людзьмі не ў словах, a ў жэстах, рухах. Сабака ж чуе чалавека амаль заўсёды знутры.
Яна сама часта трапляла ў такі стан, калі яе агортвала пачуццё істоты, якая толькі што знайшла, нарэшце, ступіла на знаёмы зямны парог, перажываючы яшчэ адно жыццё на гэтым свеце — радасць вяртання.
Кім жа Марта была дагэтуль?..
Прыбягае Мурза, спыняецца, павольна асядае, як пад прымусам, не спускаючы вачэй з чалавека, каб не перарваць свой уважлівы пагляд. Што рэдка ўдаецца. Морду палажыла на лапы, рыхтуючыся да доўгай размовы. I... засынае. Дурэючы, сіллю перавернеш на спіну, яна пругка ўскочыць, услончыкам расставіць лапы, каб зноў не кульнуць, павядзе скамэршчаным носам, бы не пазнаючы гаспадыню. Смеючыся з яе, падхопіш на рукі, яна мякка асядае, галава схіліцца набок, як y птушкі, абміраючай ад страху, нават поўсць мякчэе, робіцца нежывой. Мурза напамінала аб адчужанасці, жылаў доме выпадкова прыручаным прышэльцам з блізкага лесу. Загаворыш да яе, a іншы раз ад аднаго пагляду, патуліцца, пачне расчулена церці абедзвюма лапамі мордачку, вушы — адным словам, удзячная, сарамлівая сіротка. Сцены, дом ёй — цесная замкнёная прастора, мілая няволя, дзе добра кормяць.
— Марта! Мурза! Есці! нясецца па садзе.
Мурза ўжо тут, Марта абавязкова запозніцца. Нарэшце, з’явіцца на сцежцы да ганка, бяжыць, быццам спяшаючыся, дробным уборыстым крокам, бы даўно ў дарозе. Відаць, што добра чула гаспадыню, кліч заціснуты ў зубах вясёлым птушыным пёркам. Спыніцца раптоўна за колькі крокаў, глядзіць y вочы, стаіць паслухмяным ашуканцам, якому так лёгка паверыць, што ёсць y яе справы больш пільныя, чым сняданак ці вячэра. Ніколі галопам, ніколі з прагавітасцю да сваёй міскі, ейная далікатнасць здзіўляла, прырода ўвесь час клапацілася, пільнавала сваё ўдалае стварэнне. Мурза, тая акуратна, па-звярынаму, як ля вадапоя ў джунглях, маўляў, пакуль не нап’ецца слон, нават леў чакае сваёй чаргі, не падыходзіла першай да накрытага стала чалавека.
КНІГІ ОНЛАЙН
