Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
I нават неба над дахам было абрана — захад сонца, пэўна, найлепшая ягоная гадзіна.
Жанчына абхадзіла ўсё навокал, з пагорка на пагорак, колькі разоў падымалася і бачыла іх, але кожны раз нанова, не пазнавала, быццам учарашняе змывалася моцнай хваляй. Ніколі не змагла б паўтарыць іх рукой, немагчыма адной нерухомай лініяй, як нельга заспець неспакойнае мора. 0, бясконцасць прыгажосці!
Сонца адвярнулася патыліцай, было лягчэй глядзець яму ўслед. Воблакі над маёнткам пырхалі чарадой сівых галубоў. Часта сюды наведвацца... жанчына пужалася ўжо, каб не вычытаць да канца, не завучыць на памяць усё, што навокал, не спасцігнуць. Вось і зноў на дарозе цішыня, але зусім інакшая, сярод звыклага: дрэў, травы, кветак — чаканне і нават урачыстасць, як за даўгім дамашнім сталом, на свята, перад чыёйсьці прадмовай, a можа, — перад новай працай y полі, ці каля піяніна? «Не уходн, побудь со мною...» спявалася, вымаўлялася так, быццам яна сама складала гэтыя словы, павольна, не ведаючы, што скажа далей, аднымі вуснамі, як y рэдкую хвіліну прызнання. Нідзе, ніколі раней не адчувала ў сабе такі лёгкі да спеваў голас, не іначай, як трапіла ў самае гняздоўе рамансаў, дзе яны, можа, і нараджаліся. Высокае тут месца, як y небе пабудзеш. Раптам павеяла свежым, нібы перайшла ў другі пакой з адчыненымі вокнамі. 0, як знаёма! Так ужо на змроку рыхтуючы ў дзяцінстве ўрокі, гартаючы старонкі ўніклівай чытанкі, убачыш яркі малюнак: крыху наводдаль, сярод поля з дробным шрыфтам іржышча стаялі дубы. Вольна, адзін каля аднаго, мудра калісьці разлічыўшыся на свой вялікі рост, на вечнасць. Неспадзяванае пачуццё маладосці побач з імі, бо ў іх інакшы адлік часу, чым y іншых дрэў. Тут надзвычай светла, як каля даўно і надоўга абжытай сялібы
з раннімі па вечары агнямі. Сцямнела ўвачавідкі, быццам падышлі й апусцілі цяжкую штору.
Ці не запазнілася трохі. Ужо была мінула пералесак, як на ўскраі выступілачыясьці постаць. Маленькая, усохлая, бы злежаная на цвёрдым, галава, здавалася, вочы пільнуюцца, сочаць цябе, але сам чалавек нерухомы, жывасіллем падняты на ногі, і ў вачах смяротная засяроджанасць. Вусны самкнуты, адна рука на грудзях, завысока, нягнутка, бы не сама па сабе, a закладзеная чужымі рукамі. Боты высокія, можа, y паляўнічым убранні, але з эпалетамі на плячы, яны вісяць беспарадкава, шышачкамі хмелю.
Адзежа пабіта зелянькамі, пацягнута сырым магільным марозівам...
Вось-вось зараз ці яна, ці ён, адваліцца, як стой, бразне дагары. Ледзь здужала ўхапіцца за нітку свядомасці, пазнаўшы высокі куст дзядоўніка з цёмнымі ланцугамі хмелю. Агледзелася, хоць ты хрысціся, вось і дазвалася, нарэшце, гаспадара!
Няўжо пачало ад стомы ўваччу здавацца, самая пара — вечар! A гэта восень разбаўляла скрозь зялёную фарбу лета, дурэючы, пэцкала малявідлам па кустах, дрэвах. Залатыя блікі, барвовыя, сонечным промнем праз акно ў цёмным памяшканні высвечваліся кожны дзень новыя постаці, цэлая галерэя роду Хамінскіх. Фамільным гербам блішчэла здалёк аплікацыя з дубовага лісця. Вунь пані, немаладая, трымае свае цудоў ныя даўгія кучаравыя валасы ў руках, як якую адзежыну, нехта з ёй побач прыпыніўшыся, добра не разгледзець. Назаўтра крыху далей ужо стаяла нянька, напаўпаварота, рукі на жываце: ці то прыслухоўваецца да болю ўнутры, ці то ад немачы старэчай прытрымлівае сябе аберуч. Яшчэ жаночы партрэт — адзін твар, напроць яго, як на карце, віновы знак, дама віновая. I ледзь згадвалася постаць кагосьці з дзяўчат, пэўна, Юзюня. Твару не відаць, a каля шыі, на плячах нятленны карункавы каўнер, толькі-толькі ўскладзены, і некалькі разоў на дзень — свежая сукенка. Трывога ішла ад яе неўвядальных убораў.
Нарэшце пералесак, лес, кожнае дрэва ля маёнтку ўбралася астатні раз, ні каслаўкі лішняй, ні рабаціння скрозь светла і ўрачыста. Фарбы на холадзе быццам ужо не разбаўляліся чыста сіні, чыста галубовы, пластамі, вышэй і вышэй, як падушкі пад самую столь. Кожнае дрэўца ў густым лесе бачна здалёк,
стаіць асобна, як y садзе, танютка ўсё распісана пэндзлем аж да гарызонта. Спыніся і глядзі, колькі хочаш, і ніхто не папросіць зачыніць дзверы, выйсці з гэтай вялікай цудоўнай залы.
Потым ліст ужо не затрымліваўся, пацёк-пацёк далоў. Праз адну марозную ноч асыпаліся дрэвы. Толькі маладзенькія дубы стаялі, як ёсць. Выйшлі, пабраўшыся, уздоўж пералеска, усе аднаго багатага заводу, лісце пакручастае, калянае, чырвонага золата, быццам яно і не леташняе, a даўнейшае дарагое ўбранне палеглых побач волатаў бацькоў.
Пара было закрываць дачу, ад’язджаць y горад. Ужо і машына каля ганку, a нешта яшчэ быццам было не зроблена, нешта не пускала. Як жа... не развіталася да вясны...
Над маёнткам стаяў гул. Верхавы магутны голас, з той вышыні, з якой нідзе болей, акрамя, можа, гор, вецер не гаворыць да чалавека. Самыя высокія ў акрузе дрэвы. Раптам старая таполя змоўкла, бы нехта яшчэ большы за яе самую абняў ейную галаву, сцішыў. Крокі па лісці выдаваліся незнаёмымі, чужымі. Усюды было прыбрана, як на беднае свята, з астатняга. На ламачча, на густое кустоўе, на дзікую траву ўскінуты лёгка, ветрам ці крыламі, сурвэткі, выцінанкі кляновага лісця. Усё чысценькае, ледзь свіціцца, пахне свежым тленам, быццам перад святам яно ўсё лішні раз і апошні памытае абы абысціся адным светлым днём. Заўтра пад дажджамі ад убрання застанецца толькі сівы кужаль. Крыху ўбаку чорнай капліцай стаяў стары сухі дуб. Калісьці тонкае, порсткае галлё не варушылася, ніводнага гуку каля яго, як пры шчыльна зачыненых дзвярах.
«Сёння ж Пакровы», успомніла жанчына.
На ўсёй зямлі вакол ішла шчырая служба. Ахвярным агнём ледзь свяціўся над маёнткам захад.
ДОМ ПАД ЛЕСАМ
Куплёная хата стаяла ў канцы вёскі пустым вуллём: на падлозе, паміж рамамі насыпана вос, чмялёў, леташнія матылі сухімі кветкамі пад бэлькамі, на печы. Дзесьці чытала, ці гэта
сваё, вынашанае гадамі, бадзяючыся па чужых кутках y горадзе: увайсці ў сялянскі дом, як уваходзіш y лес ці ў раку, нічога не перарабляць, не парушаць, знайсці пад печчу кінутую гаспадаром патэльню, чапялу ў памяльніку, прас на вугалях, падцепліць печ і жыць. Дом не тое, што з бярвення, дошак, камення; дом як гняздзечка, каб і рукой не дакрануцца, не спудзіць птушку, не звесці сялянскі дух. Пакоі глуха адзываліся рэхам: выдавалася, вось-вось дрэву вернецца ягоная лясная мова — не хацелася нічога ўносіць, — шафу, ложкі. Душа ўвесь час супраціўлялася, але трэба перасцілаць з’едзеную грыбам, падзіркаваную мышамі падлогу, перарабляць, бы перуном пашчапаную на палову, печ; цячэ страха. Адны вокны на лес, іншыя — на панадворак цёткі Анці, — вясёлая сяліба. I што б ні рабіў, куды б ні ішоў — нехта ўвесь час глядзеў сюды з высокіх нябесных вокан, спрыяючы, цешачыся.
Яшчэ ў аўтобусе з Менска Ядзя лавіла сябе на думцы, што твары людскія выдаюцца знаёмымі, прыхілкімі. вачыма лёг^ ка было адшукаць, знайсці на іх тое дарагое падабенства, што родніць усіх вяскоўцаў. Дарога да вёскі праз лес з кожным разам карацейшая. Яе не вымяраеш, не параўноўваеш ні з якімі сцежкамі, шляхамі, бо яна — да дому. Некалькі хвілін, каб скочыўшы з падножкі на зямлю, прызвычаіцца да поля, да лесу, да неба, асвойтацца. Стаіш нясмелы, разгублены, як на беразе, перад вялікай вадой, такі недарэчны, і не ў той адзежы, неба блізка і глыбока. Якраз некалькі хвілін на тое, каб адчуць цяжар паклажы ў руках, стому ад гарадскога тлуму, скінуць усё ля парога разам з абуткам — і лёгка, утрапёна ступіць пад шаты квяцістых фіранак, бярозавага маю пад бэлькамі. Якраз некалькі хвілін той дарогі, абы аднойчы, перад сконам, паспець вярнуцца смяротна атручаным, як тое мышаня, што знайшла ў падполлі: ружовыя лапы, пыса, ляжыць на бачку, як спіць, ляжыць y туга, утульна скручаным саламяным гняздзе. I гэтак па сабе яно падагнанае, што ў ім, як y саване, і закапала... 3 пагорка на пагорак, незнаёмы дзядзька асадзіў белага каня, едзе павольна, бы й сам пехатой, сваім ходам да чалавека, як з павозкі ўсё роўна злез — насустрач, павітаўся і зноў ірвануў лейцы. Пагляд запытальны, што ўжо не змоўчыш, азавешся. Глядзіць крыху саромячыся, але ўладарна, як законнік. Гэтае старадаўняе права, старадаўняя патрабавальнасць адзін
да аднаго: мы тут, на гары, на гэтай дарозе адны, ты — мой напатканы падарожнік y вялікім сусвеце, дак будзь жа здаровы.
Адкуль ідзяце? Дзе былі? крычыць цётка Анця. — Абоо-о, што гэта я кажу, га?!. — смяецца з сябе, спахапіўшыся.
I ты ёй бязмерна ўдзячны, што яна ўжо лічыць цябе сваім чалавекам, мясцовым жыхаром, які быў адлучыўшыся некуды — не наезджым.
Уторкнуць на варажбу нанач y бэльку галінку багатак, a назаўтрае дзіцячымі вачыма разгадаць таямніцу свайго лёсу: калі трава за ноч расцвіце, жыццё будзе багатым. Чаму ж не: купіць хату ў вёсцы, пасяліцца тут, гэта як увайсці ў сям’ю, даўно пахаваўшы вясковых сваякоў, зноў набыць вялікую радню. Рад палення, рад камення — і ступу наверх! Нарэшце, можна скінуць далоў свой заплечнік, здарожыўшыся, спыніцца — ты дома! Пачуць птушак, гукі бягучай вады, галасы працінаюць наскрозь як шчаслівыя слёзы. Адзываешся нясмела, бы маўклівы да гэтага часу інструмент, што трапіў y рукі таленавітаму майстру і ён спрабуе цябе на дасканаласць.
Жаўрук пяе, пакуль ляціць уверх.
Выпраталі з гарышча салому, сена з хлявоў, аддалі суседзям на падсціл скаціне, цэглу старую — y таго под y печы паправіць, праваліўся, y гэтага — комін, дзверы, вокны, хто хацеў, той і браў. I каб аніякай платы — гэта ж цяпер свае людзі, трэба меркавацца. Ад’язджаючы ў горад, Ядзя клала ў кішэню цэлы спіс, каб не запамятаць: каму — пігулкі ад удушша, каму — сіньку цюлі падстроіць на свята, каму — пахадайнічаць наконт даведкі ў архіве, каб атрымаць інваліднасць, падлячыцца ў шпіталі. Быццам бы ва ўсіх старых ёсць дзеці, таксама жывуць y горадзе, але яна лічыла за ахвяру ўсе гэтыя чужыя турботы. Мужу, дзецям хацелася крыху падняць дом, надта нізкі падмурак. Не-не, нядобра ў старой вёсцы сярод старых людзей выдзяляцца, каб хоць не трапіць на благое вока, не ўзверадзіць якога зайздроснага суседа. Вада-верхаводка затапляла падполак. Вёска штовесну цярпліва цягала наверх бульбу, вурыла ваду, не шукала вінавайцаў, лёгка тлумачыла няўдачу: маўляў, снегу было многа, a вясна надта руплівая. A цыбуля зімовая не ўзышла, бо трава заціснула. A пісклюкоў мала ў лета пусціла каторая баба, бо крумкач пахапаў, вунь сядзіць на елцы, крумкае, бы арэхі лоцкія сулотае ў дзюбе, забаўляючыся. Слабка
КНІГІ ОНЛАЙН
