Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Дом адмяніўся. Не гулялі, не стукалі скразнякі малым зашкодзіць, марфенамі распаўсюджваўся па пакоях ледзь улоўны, можа, улоўны толькі зверам і жанчынай, малодзіўны пах малой істоты.
A можна паглядзець? — пыталіся дзеці каля веснічак, даведаўшыся, што Марта прывялася.
— Не, яны яшчэ сляпыя...
— Што, хіба шчанюкі нараджаюцца... y акулярах?!.
Сёстры смяюцца надзіва шчырымі моцнымі галасамі, як дзеці, раз-пораз успамінаюць пра акуляры — і зноў y смех. I нават ноччу зусім накшы дом, ледзь пазнаеш, што гэта з кошыка: «У-у-оў-у! У-у-оў!» Коратка так, патрабавальна, як на калавуры каторы, нехта самы пільны шчанюк правяраў, ці спіць чалавек. Кошык стаяў, вядома, y пакоі старэйшай.
Раптам пачула кугае сава, дзіцячым голасам, зусім блізка. Нейкая трывожная начная зверка. Хацелася ўскочыць, праверыць пакоі, усіх, хто спіць: ці ўсё добра ў доме і ў свеце з блізкімі людзьмі. I не адважвалася падысці да акна: можа, можна прыкінуцца, не прызнацца, што чуеш, што табе крычыць, табе варожыць. Абхінулася вялікай хусткай, пайшла з хаты. Поўня гуляла па небе сярод маціцовых кучаравых воблакаў, бы на пагорку па яблыневым садзе ў кветках. На зямлі пахла дымам, каторы дзень гарэў лес y Наваселлі, аўтобусам, казалі, не праехаць. I ніхто ж не гасіць. Абышла круга, падняла свой згублены пасак ад начной кашулі, схамянулася, здзівіўшыся, што доўга ходзіць. Зачапіла куст напёрстаўкі, чувалася ўначы, як сыпалася насенне, бы з сухой жмені — расы ані кроплі, стаялі адныя гарачыя дні.
Назаўтра, казалі ў вёсцы, загарэўся лес, і гэта каля Лісаўшчыны, зусім побач. Сава ж ведала, будзіла ноччу. Выдавалася, вось-вось з’явіцца на парозе дрэва, ахопленае жахам. Спуджаная птушка каля Белага поля, дзе цвіла дзяцельніца, доўга кружаняла над гняздом, пятля за пятлёй, бы на некалькі вузлоў па-вясковаму завязвала сваё жытло, адлятала не адразу. Пахла ўжо яловым гарам, смаляком на распалку. Марта трывожна кідалася, брахала без дай прычыны.
Шчаняты ўжо адкрылі вочы. A першая ад усіх — Мірта. Што б ні рабіла: ловіць, гуляючы, хвост, смакуе нешта на зуб вочы з цябе не зводзіць, быццам усё гэта знарок, наўмысна, каб гаспадыню забавіць. Усе спяць, a яна ляжа паверх іх і глядзіць, стоіўшыся. То загаралася, то гасла святло трохстворчатага акна. Змрок хаваўся ў поўсці авячча скур на сценах. Пад столлю нізка, як y чыіхсьці далонях трымалася, свяцілася скрозь
пальцы гліняная люстра. Ляжалі, можа, ад вясны, не меней, зложаныя дровы ў каміне, накуця вісеў сухі вехаць заламаных y полі зёлак, жменя багунніку. Сюды не заходзіў пражаны дух сонца, пахла нагрэтай імшарай. Апаўдні маленькі вітражык на фотцы пэцкаў бляклы твар гаспадыні рознымі фарбамі, тады яна выглядала маладой свавольнай дзікункай, зачыненай y чужым доме... Злавіла сябе ў люстэрку, засмяялася, агледзелася — гэта ж вось такім шчанюкі будуць разумець сабе свой дом?!. I няўцемна выйшла ў сад, прынесла ў пакой букет рутбекіяў. Цалавала толькі што расплюшчаныя вочкі кожнаму, прычашчаючы да радаснага, ласкавага жыцця навокал, якое сама адчувала амаль вуснамі. Малодшая сястра блыталася, замінала рукам, закідвала чорныя валасы за плечы, падбягаючы да кошыка, каб нізка нахіліцца да іх тварам усім чыста. Макуш самы калматы, круглыя вочы блізка каля носа, рыхтык белае медзведзяня! Кінецца на падлогу ніцма, бы ўпаў, a каб ямчэй улегчыся, з нейкай проста асалодай крутанецца яшчэ на ляту, хваляй віхнецца, сышоўшы крывулькай на канцы хваста. Дзяркаты Марцінік — той, выйшаўшы з каша, сядзіць ціха, капешачкай, a варта вярнуцца з прагулянкі ў гняздо, чэпіцца да кожнага, ходзіць узалапкі. I ўсё — каб пасярэдзіне, каб цесна было, тады не здагадацца, хто каго ўварваў за хвост ці вуха, любіць цесную гульню-бойку. Мальта трымалася асобна, без даверу ішла на рукі, пужаючыся вышыні, чаплялася кіпцюрамі за адзежу, бы седзючы на дрэве.
Пятае рудое шчаня бянтэжыла сясцёр ад самай першай хвіліны свайго з’яўлення. Так звычайна глядзіш на парадны партрэт дзіцяці, каралевы ці герцагіні, прыбраны па-жаноцку ў багатае, складанага строю, адзенне, уладарнай рукой адхіленае ад чалавечага роду, яно ўжо адчувае сябе выбранніцай. Тут жа рука была ласкавая, мацярынская, — самой прыроды. Яшчэ закрытыя вочы шчанюка абведзены да вушка танюткім пэндзалем. Сурмяныя малёўкі йгралі блікамі, выдавалася, што на яго аднекуль увесь час падала святло. На ілбе высвечана высокая пярына, дзеля прыгажосці, як на шапцы татарскага хана. Па спіне цягнуўся сурмяны пасак. Шчаня было пазначана, пэўна, успомнілася тут далёкае сваяцтва, далёкая знаць сабачай пароды, адным словам, воўчы акрас. Ханна Мурза не надта любіла гуляць, непрыхілкая, ласку прымала стрымана,
бянтэжылася, расчулена пакусваючы лапу. Возьмеш на рукі, неспадзявана аслабне, абмякне, ніводнай костачкі.
Ужо яны гуляюць па пакоі не ўразброд, зграяй, пільнуюцца адзін аднаго, нячутна лётаюць за гаспадыняй, як матылі, толькі вушы ветраюць. Ужо сёстры выносяць кош y сад, самі, выцягнуўшы ногі, садзяцца на траву. Забывалася на тое, што пахне гарам, што ўсё лета стаіць спякота, вылінялі фарбы, усё вакол высвечана да стрыжня, да слепаты, танюткае, босыя ногі, рукі, як сцябло, дрэвы, травы — усё белае на белым сонцы.
Дом стаяў крыху наводдаль, звонку быццам і новы — жоўтая шалёўка, вялікія вокны — a сам прысадзісты, па-дзядоўску ўседзючкі месціцца каля самага лесу, бо на старым падмурку. Тут будзіць гаспадыню не матка і не бацька — падымае сонца. Раніцай гукаюць адзін да аднаго лясныя галубы. Галасы глухія, нетутэйшыя, і лес дзічае ад іх: вузламі звязваецца над чалавечым следам трава, захінаючы свежыя сцежкі. Птушкі пырхаюць так блізка, аж рукавом захінаешся. Знерухомееш, бы ў даўнейшым лесе-гнездзішчы. Старэйшая любіла снедаць асобна, каб яшчэ ні з кім не прамовіць і слова, не словам пранашчыцца — хлебам. Адчыніць акно — за сталом адны галасы птушак і шэпт дрэў. Тут рэдка апранаюцца ў святочнае, можа, толькі дзеля гасцей, бо любяць, каб адразу ў работу. Скаціцца з ганка гарашыной, блізенька да зямлі й не баяцца запэцкацца. Толькі апоўдні атрэсці падол y баразне, адазвацца даўкім ад стомы голасам. Тут перашываліся леташнія сукенкі, гаспадыні пільнаваліся сучасных строяў, але абавязкова, каб шырокія, на какетцы, абы цела халадала, як y цяньку. A калі ўжо каторай пашэнціць выкленчыць y сяброўкі вынашаную матчыну сукенку з крэпдэшыну, перабіралася кожнае вочка, цыравалася, дзіркаватае сціналася ў зборачку, каб спажыць сабе хоць полачку, хоць шкуток. Старэйшай падабаліся халодныя, празрыстыя ўборы. «...I ваду любіш... упэўнена, што ты па гараскопу Рак...» — гаварыла ёй малодшая, абедзве не ведалі дня, года свайго нараджэння, трапіўшы зусім малымі ў дзіцячы прыёмнік. Тут увечары не запіналіся фіранкамі вокны, як не зачыняліся з пакоя ў пакой і дзверы. Каб анідзе табе ні клямкі, ні засуўня, аніякіх перашкод перад вачыма. Вось сонца села, але нехта яшчэ ішоў, спяшаючыся, бокам лесу з свечкай, захінаючы рукой святло.
I знік. I ўсё на момант, як спужаўшыся цемры, панікла, сцішылася. Адна такая хвіліна перад ноччу. Апошні раз высока пад столь гойкнула зыбаўка — засынае, усхліпнуўшы, як дзіця, змораны спёкай, чадам, летні дзень. Тут зрэдку вячэралі каля распаленага каміна. Тады падавала на стол малодшая. Бліскі агню пырхалі ў ейных яшчэ цямнейшых напроці ночы валасах, таямніча стаялі ззаду, краталіся каля сцяны іхнія цені. Каторы год запар прыязджаў да старэйшай знаёмы геолаг, прывозіў торт, невыводная звычка развядзёніка хадзіць y госці па-сямейнаму. Садзіўся і амаль увесь той торт і з’ядаў, бо надта любіў салодкае, саладзіў кашу і нават рыбную кансерву. Сёстры хадзілі каля стала, можа, і спрытней, можа, і лягчэй, далікатна падтрымліваючы ягоныя спадзяванні, як вясковую гульню ці забаўку. Яго прасілі спілаваць сухі сук на яблыні, перавесіць люстру ў пакоі. I ён зноў ехаў дамоў. Што зробіш, каханне ўжо было спазнана. Як розум адымала, калі ўбачыла тады вясной квітнеючае дрэўца. Нават старая ігруша, седзючы каля дому, нявесцілася, спраўляла вяселле, якраз тая пара, калі неспадзявана атрымала вестку пра жаніцьбу свайго чалавека... Па начах тут сніўся кожнай адзін і той жа самы страшны, як яны называлі, сон. Быццам, зноў дзіцячы дом, y цесны пакой уносяць яшчэ адзін жалезны ложак. Скрозь ложкі. Ты чамусьці бачыш усё гэта зверху, па-птушынаму зняможана шукаеш сабе месца, куток набаку ці каля сцяны, каб хаця спіну абараніць ад чаплістага, здзічэлага ў сіроцтве гюзірка. I не знаходзіш, усё пазаймана — твой ложак пад белай капай пасярэдзіне, як на віры...
У гэтым маленькім доме, як той казаў, храме быцця, усё лета шчодра маліліся, каб нагнала хмару. Нават вярнуўшыся з малін, забываешся на момант, што рукі, ногі апечаны крапівой, выдавалася, гэта сячэ, нарэшце, дробны, калючы дождж. Сёстры будавалі дом самі, адрамантаваўшы старую сялянскую хату, і пільна вартавалі ўсіх, хто сяліўся побач: ластаўчына гняздо, шпакоў, нават злодзейку сароку на дзічцы. I кветкі, тут кожная кветка дабывала да пары, красавала на сваім карані, спяліла семя. Першыя гады ніхто не рваў іх на букеты, і цяпер толькі калі зрэдку. Зачынялі дом позняй восенню, ехалі ў сваю гарадскую кватэру.
A шчанюкі ўжо селі на парозе.
Калі ў вырай, гэта, быццам, звыкла, гэта зразумела, a тут... да чужых людзей? 3 дому?!. Першай адчула незразумелую дагэтуль трывогу старэйшая. На момант спыніўся позірк, быццам трымала перад сабой, падняўшы з зямлі, зрубленую людзьмі старадаўнюю грамату на бяросце, звестку, з першых рук самага дамавітага на свеце чалавека, стваральніка храма быцця: дом павінен быць повен гукамі, нямымі галасамі малых істот, a падол гаспадыні хай топчуць дзеці... Горача. Прыскам вылятаюць з-пад страхі над ганкам чорныя восы. Недзе блізка шугае шаламя, ідзе да галубінага лесу. Нехта ж запаліў. Нехта кідае і кідае ламачча ў раку. То спіхне старое кола з пагорка, то дзіравы кацёл, прэнт, абы з свайго двара, абы далоў з вачэй. Бяжыць тая рака басанож па жалеззі з халоднай стронгай y плыткіх кішэнях затокаў, шукаючы па свеце чысты прытулак далёка ад вёскі. Суседзі, сама бачыла, сякуць трускам маладыя арабіны, не збіраючыся доўга жыць... Каму з іх аддаць шчанюка? Хто будзе надта даглядаць, пільнавацца? A ў горадзе хіба лепей?
КНІГІ ОНЛАЙН
