Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Пасля ўчарашняга, баюся, Жэня можа і не прыйсці... — спавядалася Ірына. — Учора мы з мужам былі ў гасцях,
у Курловічаў. Ужо селі за стол, як раптам заходзіць ён з жонкай. Аказалася, яны таксама былі запрошаны... Уяўляеш: мы сядзелі з ёй якраз насупраць... я так прагна разглядала яе, як ніколі... Такая швэдра на ёй, чорная, каўнерык з люрыксам, карацей кажучы, — даўнейшым строем, напятая швэдра, як панчоха, жывот не схаваеш... Мне хацелася крычаць: глядзі на мяне, якая я!.. Ён павінен быў за табой мяне пакахаць! Павінен!.. Мне і раней карцела пабачыць яе, паказацца ёй... Яна ведае пра нашу сувязь...
Чэся ніколі яшчэ не бачыла маладую сяброўку такой узрушанай. Тая, як не аберуч, несла высока перад сабой сваю прыгажосць. Маўляў, глядзіце на яе, яна прыгожая, маладая, усім падабаецца, усе любуюцца ёю, як на партрэце, на выставе! Любуйцеся, яна дазваляе! Што, хіба хто-небудзь з вас адважыцца за гэта даць ёй, па простаму кажучы, па мордзе?!. Непазбеж на тое, што ён закахаўся! Вы не здолееце яе за гэта абразіць!.. I чуўся іншы голас, ціхі, малітоўны, каб нехта з людзей ці з багоў усё-ткі жорстка апраўдаў яе побач з немаладой, y чорнай нямоднай швэдры жонкай мастака. I дараваў ёй.
— Не, я праўду не скажу: прыгожая яна ці не... Іншы раз раптам бачу: такая яна ядраная, шыя высокая, белая. Сядзіць, і такі спакой y сініх вачах, што хоць ты каменем кінь, як y ваду, каб узрушыць...
Зноў грукнула фортка. Чэся рэзка паднялася, абы хутчэй схаваць ад Ірыны сваю роспач.
Ці ведае яна, што такое пусты дом?.. Вось прыйшоў муж, і дзень і два дома, усё як звычайна. Раптам тэлефонны званок. Ён збіраецца, ідзе да дзвярэй. I сама пачынаеш мітусіцца, спяшацца, быццам і табе трэба ісці, з’ехаць з гэтага месца, адкуль увесь час з’язджаюць. Калываецца тут усё пад нагамі, як на плывуне, трэба саскочыць на цвёрдае. Яе зацягвае, засмоктвае ветрам y ягоную дарогу. Але яна застаецца. Яна проста не паспее сабрацца. У што і як загарнуць гэты дзевяціпавярховы дом на гары, дом на дваіх — старую хрушчоўскую шпакоўню? Яшчэ чувацца скрозь y пакоях, б’юцца птушкамі ў вокны крыкі, воклічы галасоў, гірляндамі, рознакаляровымі стужкамі звісаюць, уюцца іхнія доўгія згодныя размовы па начах. Не пераступіць, не зачыніць за сабой дзверы, колькі тут сяброўскай споркі! Як усё гэта забраць, нічога не пакінуць? Нават зямля,
стары патрушчаны асфальт, як грыбніца, свяшчэннае месца, на якім родзіць шчасце...
Пайшоў... Раптам здрадзілі рэчы, адчужана, недарэчна пастаўшы адзін каля аднаго. Яна яшчэ тады не разумела, што ўвайшла ў адзіноту, як y зусім іншы, незнаёмы дагэтуль пакой. Час цёк без напрамку, так ідзе па гарачым пыле дажджавы паток, іртутнымі кроплямі скурчваецца вада і знікае, толькі ззаду крохкі след сухой ручаіны. Ля парога наўмысна не прыбірала ягоныя хатнія пантоплі, каб заставаўся ў доме свежы, будзённы знак прысутнасці. Даражыла менавіта будзённым, непрыкметным, тым, што дзень y дзень, як няспынны ход гадзінніка. Прыйшоў... Пужалася самой сябе, калі раптам пачынала настойліва, раздражнёна дапытвацца ў яго: «Дзе мой грэбень? Ён жа тут заўсёды ляжаў!..» Ужо падсвядома ўзнікала звычка адзінокага жытла, дзе ўсё на тваім воку, адзіным парадкам і непарушнае. Губляліся, як кажуць, навыкі хадзіць y парцы. У прыпадку горычы хацелася скінуць з сябе, як аброць, гэтую сувязь, залежнасць адзін ад аднаго... На лесвіцы па сходках ішла старая жанчына, кіем далёка занесла, аж ёй пад ногі. Божа! Колькі ў доме старых адзінокіх жанчын! Ніколі раней не заўважала, не чула, не разумела іхнія думкі. Яны павольна соваліся ўздоўж высокага дома, асядалі на лаўках каля пад’езда і, выдавалася, нерухома, сведкамі глядзелі наяе, y вочы, маўляў, ведаем, усё ведаем — і ты ўжо тут адна. У цёмнай адзежы, кружанялі вакол зграямі, на ноч, пэўна, усе разам падымаліся пад самы дах.
Вечарам яна падсоўвала да канапы, на якой спала, вялікае старое крэсла. Каб толькі што-небудзь было побач, блізка. Яно нерухомай сядзелкай начавала каля яе з дня ў дзень. Раней ёй здавалася, што адзіноту адчуваюць, пужаюцца яе толькі слабыя, бездапаможныя людзі. Цяпер Чэся разумела, што гэта такое: быццам y дом без дазволу зайшла, жыве старая набожная жабрачка, увесь час жаліцца, шкадуе сябе. I сваё жыццё, успаміны раптам выдаліся побач з ёй таксама ўбогімі, бы й табе разам з ёй нехта змілаваўся, паклаў y руку. I горыч неспадзяваная, што меней, бядней падарылі, чым тваім сяброўкам не жыццё, a посны праснак. Непрыхілкія рэчы ў доме, чужы горад, на ўсё вакол адкінулася непамерна вялікая мужава цень здрады. Нехта ноччу, як на тое, падпілаваў пад вокнамі
маладыя таполі, яны доўга ляжалі непрыбранымі, як бязродныя ў труперні.. Усё наганяла жалю... Яна ведала: не, нельга па жывым чалавеку так труднаваць...
Ірына заклапочана хадзіла па пакоі, мяркуючы, дзе б лепей паставіць кветкі. Спынялася то каля камода. то каля пісьмовага стала. 3 суседняй кватэры данесліся гукі фартэпіяна.
Мы з Жэнем неяк на нядзелі былі ў філармоніі, слухалі Моцарта... Такое, скажу, задавальненне...
Вы ўжо адкрыта ходзіце ўдвух? У філармоніі шмат нашых агульных знаёмых... Надта віднае месца... Скажуць ягонай жонцы...
— Пра такое звычайна ў вочы не гаворыцца... Паміж сабой перабяруць і кінуць...
Маўляў, рэдка да жонак даходзіць праўда, толькі ворагі адважацца данесці, ці варта катораму чалавеку мяшацца ў чужую сям’ю. I ўсё гэта Ірына гаварыла шчырым, амаль дзіцячым голасам, як дзяўчо, абсыпаўшыся буйным вясновым рабаціннем, бы толькі што была нізка нахіліўшыся пад кветкамі, падняла твар, запэцканы пылком. Адкуль y яе, маладой жанчыны, такі жорсткі вопыт? Чэсі выдаваўся доўгі, маўклівы, як калідор, шлях, скрозь натоўпы людзей, скрозь дрэвы — усе ў змове. I Ірына з Жэнем ідуць па ім поруч, моўчкі. Але варта толькі палюбоўнікам знікнуць з вачэй, як адразу ўслед адчыняліся вокны, шумела лісце, краталіся, кідаліся ў гаворку людзі...
Па такім самым маўклівым калідоры, пэўна, і яна сама ходзіць амаль нічога не ведаючы ад людзей пра мужа, пра ягоную каханку. Казалі, вельмі маладая... Хутка павінен зноў прыйсці дамоў... Яна падасць, як заўсёды, яму свежую бялізну, выжме кашулю, усё перамые лёгка, без дасады, быццам здыме пот з ягонага гарачага ілба. I адчуе сябе найбліжэй да яго за ўсіх.
— Не дзівіся, але болып не хачу хаваць сваё каханне, як нешта крадзенае... Нядаўна было, убачыла: ён стаіць з жонкай каля машыны, пэўна, толькі з дачы вярнуліся, слоікі памідораў y руках... Сваячка з імі разам... Такая ўжо сямейная ідылія... Што мне рабіць? Падышла да іх і давай гаварыць з Жэнем... пра палітыку. Няхай усе бачаць: гэта вельмі й вельмі маё!
Няўжо Ірына ўвайшла ў правы, жорсткія правы законнай палюбоўніцы? I чым болей перашкод, тым весялей яна
рызыкуе, амаль адчуваючы патрэбу пераадольвання, як y спорце? Пярэчыць Ірыне, павучаць? У яе становішчы? Чэся маўчала.
Госця заспяшалася, хутка пайшла, маладая, уся ў белым, недаткняльная. Як толькі зачыніліся дзверы, Чэсю ахапіла невядомае дагэтуль пачуццё ўзрушанасці, нават цуд, быццам свежы вецер сарваў на людзях з ейнай сівой галавы хустку. Кідалася па пакоях, сілілася нешта сабе, як нямко, растлумачыць. Хацелася кінуць гэты калавур y высокім доме на пагорку, як на маяку, уціснуцца ў жыццё, бы ў лясны гушчар, з Ірынінай блытанінай, суперніцтвам, спрэчкамі, выперадкамі, смехам, сварай... I каб з кветкамі ў руках... Свежы вецер y пакоях расчыняў шафу з нямодным адзеннем жанчыны, якая прыняла сваю сталасць дасціпна, пакорна, бы пострыг y манашкі. Не хапала толькі, каб ляснуў першы пярун і вясновая навальніца, разбіўшы падвойнае шкло на акне, вынесла з дому праз парог зімовую шуму.
Нарэшце Чэся зразумела, што мае нешта пільна зрабіць — і старанна працерла ў пакоях люстэркі. Супакоіўшыся, падышла да акна. Вакол ляжаў снег, на пагорку ён заўсёды як свежы, бо тут намнога халадней, чым унізе, на вуліцах. I нават калі ўдзень крыху раставала пад нагамі, то за ноч лужыны высмагалі, заставаліся адны пустыя сподачкі. На кроне старой яблыні гойдаліся, галёкалі малыя дзеці, яны заўсёда асядаюць на ёй перад самым прылётам птушак. Ужо ружавела, цвіла кара на вербах. Яна адчувала цеснату дрэў y скверы насупраць, быццам расхінала іх сваім плячом, стоячы разам. Ужо вечар спускаўся да людзей з неспадзявана галубовымі крыламі, праседзеўшы ў чаканні ўвесь дзень на правадах чыста белым галубком.
Вакол панавала вясна чакання.
ХАННА МУРЗА
Уставала раніца. Праз летнія ейныя ўборы ўжо віднеліся ў вялікіх вокнах натоўпы дрэў. Яны падыходзілі да дому
з цемры, іх большала ўвачавідкі. Ужо можна і начное святло выключаць. Стаяў на верандзе засланы стол. Сёстры то разам, то паасобку садзіліся да яго, быццам спрабавалі снедаць, гаварылі ціхімі ранішнімі галасамі. Уставалі, хадзілі круга, па пакоях, і зноў вярталіся, і зноў аб тым самым гаворка: «...Разумееш, я б цяперака любыя роды прыняла... Жарт, ножкамі двое ішло, я так спужалася, каб ты не закрычала на мяне... Марта сама ўжо вымаглася, не мінулі б асфіпсіі... Ледзь знайшла простыя ніткі для пупавіны...»
Нешта ўсё свежае бралася ў рукі з халадзільніка, стол быў ужо застаўлены, бы ў доме поўна гасцей. Праз ноч едуць сюды, ідуць, стаяць пад вокнамі з нейкай вялікай урачыстай нагоды, ціха частуюцца, як y адведзінах. Доўга са стала ніхто не прымае, быццам яшчэ не ўсе дасталіся, хто меўся быць.
Сёстры вярталіся да Марты. Сучка са шчанюкамі ляжала на баку, падымала галаву, глядзела на сваіх гаспадынь вільготным, мігатлівым позіркам, як з зорнага неба пасля доўгага дажджу. Плюшчылася, ківала прывітальна аднымі вейкамі. Яшчэ футра на ёй скамечана, ускінута абы-як, бы з чужога пляча. Шчаняты краталіся, згубіўшы сіську, ці ў сне, запаволена пластаваўся каторы ўсім цельцам, цесна адзін каля аднаго, як y мацярынскім лоне, y водах каляплодных. Старэйшая сястра садзілася на падлогу крыху наводдаль ад іх, яе клікалі іншы раз, злаваліся, яна не азывалася. Магнэзам вабіла ўбіраць y сябе вачыма невідоныя дагэтуль чыстыя, свежыя фарбы, адценні, блікі на поўсці нованароджаных — так зіхацяць раніцай першыя кветкі анемонаў. Любавалася і несвядома для самой сябе ўжо бараніла іх зрокам ад едкага з дымам лясных пажараў паветра, ад сонца вісакоснага лета, атручанай ежы й чужых людзей. Як замаўляла. Як ведала, што знікне хутка маціцовы бляск на пысе і вушках y Мірты й Макуша, бы на створках выкінутай нагой з вады, расчыненай перлавіцы. Ханна Мурза згубіць цёмную праз усю спіну воўчую дзягу. Памяльчэе глыбіня чорнага колеру ў Марцініка і Мальты. Кожны з пяцёх ужо меў імя.
КНІГІ ОНЛАЙН
