Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
I гэтым можна было цешыцца? Гэтым можна было жыць?.. Чым далей, тым асцярожней дакраналася да рэчаў, да рознай дробязі, пачуваючыся ў сваім доме пастаяльцам, які зняў чужое жытло, пэўней было сказаць, чалядніцай. Тут ёй ужо анічога не належала, анішто не супадала з ейным настроем. Іншы раз такая сцятасць, цесната, такая патрэба вярнуцца назад, да ранейшага жыцця, як y гадзіну скону, калі доўга пакутуе, паміраючы, вядзьмарка. Парушце столь! Адарвіце бэльку! Душа не можа сама адысці!..
Стук y акно ад панадворку. Яна ўскочыла, увесь час пільнуючыся бяды. Што ў каго здарылася, яшчэ ж добра і не развіднелася? Вось, выдавалася, нехта закрычыць на вуліцы, рвучы на сабе валасы.
— Імполік?!.
— Дайце закурыць...
Такой парой турбаваць людзей, злуецца яна.
— Хіба раніца? Каб я тое ведаў, не прыйшоў бы, — шчыра, памяркоўна гэтак гаворыць, маўляў, уважыў бы, a як жа.
Яна хавае сумную ўсмешку, забаўляючыся тым, як лёгка сама трапляе ў ягоную пустэльыю, дзе скасаваны тычкі пазнатку на дзень, на пары году. Толькі, во, пільна ўспомніць, дзе хвілю назад пакінула свае цыгарэты, каб хутчэй развітацца з Імполікам. Вясной ён галадаваў Па-воўчы шукаў сабе есці, рабіў патраву ў чалавечым статку. Да відніцы, крадучыся, абходзіў вёску: дзе што блага ляжыць, хто спіць, не зачыніўшыся. Яна сама яшчэ не клалася ад учарашняга.
Ноч была светлая, не хацелася нічога запальваць. Святло ад поўні ішло густым зеленькаватым патокам. У ім рухацца, хадзіць па доме лягчэй, бяздумней, бы па беразе страхі.
Ты ўжо ўстала? прачнуўся муж.
Даўно не заўважае ейнай адсутнасці, калі сядзіць побач, калі рукі знаходзяць ейнае цела. «Скажы мне што-небудзь...» — папросіць укленчыўшы. Словы кахання даўно выгнаны з ейных вуснаў, з ейнай мовы яшчэ напачатку замужжа... Вядомы хірург, y яго тэрміновая камандзіроўка па хуткай дапамозе, начным цягніком. У Гародню. Поўнач... адна гадзіна... дзве з чвэрцю... дзве з паловай. Ёй крэўная патрэба суправаджаць яго ў думках, не спаць, нічога не рабіць, быццам таксама з ім y дарозе, патрэба ўвесь час трымаць ягоны шлях на памяці, нічым сабе не замінаючы. Аберагаць, ахоўваць, і тады з ім нічога не здарыцца... Ён y Брэст.
«Бюро даведак? Скажыце, ці даляцеў самалёт да Брэста?» пыталася ўслед, пужаючыся самой сябе. У адказ абыякавы механічны голас, якраз тое, што трэба, калі даюць збой нервы... Вяртаўся амаль заўсёды пазней, без папярэджання, пад прыгнётам ейнай штохвіліннай аховы, любові. Вадалей, пад легкадумным знакам паветра, аніводнай парушынкі ў вачах, што здрадзіў ёй, прыйшоўшы дадому ад каханкі. Сорамна
гаварыць да яго аб каханні, як брыдка было б, да прыкладу, адчуваць пажаданасць да хлопчыка з царкоўнага хору, y каторага яшчэ і пол не абазначыўся. Адчувала сябе намнога старэйшай y сваіх пачуццях. Вучылася кахаць украдаючыся, нябачна, як з атрутай, і сама ж атручвалася, любячы жыць усёй душой. Ужо яна і да акна не падыходзіць. калі ён ад’язджае. «Скажы мне што-небудзь...» Заўсёды запросіць нечакана, з той гаворкі, з таго даўнейшага, на самым кароткім пачатку. Яму патрэбна было ўпэўніцца ў ейным каханні. Яму патрэбна стаянка, пэўней кажучы, стойбішча, дзе заўсёды можна было б перачакаць непагадзь, свае любоўныя няўдачы, глынуць чыстай вады й зрэзаць заламаны капыт, і каб ніхто не дапытаўся, адкуль ён і куды зараз. Ніякавата адварочвалася, пераводзячы размову. A ён зноў стоцьма ляцеў y невядомым ёй напрамку, шаўковым ветрам абдымаў нечыя каленькі. Ён не ўмеў пакутаваць. Што яе цяпер з ім аб'ядноўвала? Адзін з нямногіх, a можа, адзіны, суседстваякога раскрывала ейную асобу: прымушала ўвесь час напружана шукаць сілы, дабываць сэнс, перажываючы здраду, здзекі, нават натхненне. Умацоўвалася каля яго, як ля выбранага назаўсёды бажка, які пасылаў ёй усё новыя і новыя выпрабаванні. I не адчувала сябе пакутніцай. Менавіта бажок, жорсткі, таленавіты, не па-чалавечы заблізка да свайго сузор’я — супадала па гараскопу ўсё ягонае жыццё, і нават парадак і настрой дня.
Хіба па гэтым можна быць шчаслівай, каб не дачка... A ёй жаўдавалася.
У хвіліны адчаю садзілася ў падараваную ім «Шкоду», ехала ў Мінск да найлепшай сяброўкі Алены, анідзе не збаўляла ход, не звяртаючыся на святлафоры. Пераступіўшы ейны па рог, адчувала палёгку і ад самой дарогі, ад рызыкі быць затрыманай. Размова набывала вясёлы, бесклапотны характар пра літаратурныя навіны, моды, ні слова пра мужа... На хаўтурах дачкі Алена стаяла з ёй быццам побач. I адышла за парог разам з усімі, хто прыходзіў на пахаванне, разам са спачувальнай хваляй, не даючы ёй аніякага права папрасіць застацца. У мужа быў твар незаконна затрыманага на гэты раз злосніка, ён збіраўся ў тэрміновую камандзіроўку.
Якраз учора Алена наведалася з яшчэ адной сяброўкай. Учора быў не па-вясноваму надта цёплы дзень. Алена ў сала-
мяным капелюшы, перавязаным каля брыля істужкай. Пагляд блізарукі, стойка збочаная, бы ўвесь час перад камерай, як манекеншчыца. Круглявы твар без адзінага следу жыцця. Падышла да вады, пачала мыцца. Мокрай даланёй па шчацэ да падбароддзя, ледзь дакранаючыся, бы амывала хрускі ружовы кітайскі ліхтар. Гэтыя сяброўкі толькі дзеля весялосці, яны, вядома, не да яе, a да той гаспадыні, што жыла раней.
Якая нярупная сёлетняя вясна, бавіцца недзе за гарамі, за марамі. Зязюля і тая кукуе нязвыкла блізка. Няўжо ў вёсцы? Сярод драўляных хат, хлявоў, платоў, гук азваўся ўжо і ў хаце. Як y пустым кубле — выбраны, спажыты за зіму крупы, зерне, мука, няшчыльна зачынена вечка ад мышэй, каб выветрыўся затхлы дух. Іншы раз яе спыняла знаёмая мелодыя, біла-. ся ў шкло, знікала. Толькі шоргат скрылля матыля, і на руках рознакаляровы пылок. Чым мацней веснавыя галасы, ярчэй краскі, тым мацней глухата, немагчымасць адазвацца, загаварыць. A кропля дажджу са страхі разбівалася аб камень, як вялікая шкляная пасудзіна. Няўпэўненымі крокамі па хаце, з хаты за парог. На панадворку, заціснуўшы маркоўнік, шчавук, узышла нізенькая трава, густая, донная. Доўга спалі зернюкі, чакаючы во такой маруднай вясны, і хутка закрасавалі. На ёй, па зялёным днішчы, зіхацелі ўпаўшымі зорамі кветкі маргарытак. I па межах, дзе было не ўзарана, скрозь. Не памятаецца, каб гэтак калі яшчэ цвілі.
Гойдаўся пад ёй дрыготкі зялёны човен Харона. Яшчэ самае разводдзе, вады ў рацэ за ноч пабольшала. На тым беразе стаіць наважаны ад учарашняга па каленькі ў вадзе нечы конь. Няўцямна ступіла на мост, мацае нагой, ці ён яшчэ прыбіты, ці ўжо гойдаецца, як плыт. Каламутная плынь накідваецца на вочы, падварочвае сэрца, увесь сыходзіш разам з ёй пад бярвенне. Конь застаўся на адным месцы, заграз, як тарантас, ледзь зрушыла. A што калі за гэты час знясе мост і яна не паспее вярнуцца? Толькі перайшла, насустрач Імполік, з вядром куды і па што? Складаецца самае неверагоднае: «Пэўна, y маліны...» A ён:
— Што, y маліны хадзіла?
Гэтак мы думаем адзін аб адным. На момант аж y вочы ўесца, патыхне ад яго жывым, гадамі не змытым нацельным духам.
— Калі б не перайшла, я вядром бы раку вычарпаў! крычыць наўздагон.
A што яму варта, царкву за вёскай ён ужо будуе, выкапаў цэлы кар’ер. Назад з лесу будзе несці адну, не болей, лясіну на дровы. Ніколі не запасіцца, каб і падкінуць y печ спатрэбілася, то зноў y лес пойдзе. 3 куста на панадворку вылецела птушка, юркнула за вугал, пэўна, чужая, хавалася ад дажджу, спяшалася ў сваё гняздо. Вільготна, холадна, сонца, як y печы, за заслонкай. «А што, калі не вярнуся назад... да ранейшага жыцця?..» Але яна не хоча супраціўляцца болю. Хто гэта казаў, маўляў, пасля музыкі, жывапісу, паэзіі — боль чацвёртае з мастацтваў. Мартын Вальзер? Хіба адзін чалавек мог зведаць усе шляхі чалавечага смутку?
Па нечыяй чужой звычцы ішла ў лес адразу за домам. Учора бачыла сляды дзіка, і сёння падрыта, зусім свежая ралля на дзірване. Калісьці любіла паспытаць той першародны страх перад другой дзікай істотай. Страх, гранічны з павагай да невядомага табе, страх, які звязвае тваю волю. Лес выдасца чужынцам, ніводнага знаёмага куста, ні сцежкі, дрэвы сышлі з месца, загарадзіліся, лес здзічэў. Ужо ён належыць толькі гэтаму зверу, быццам нарэшце вярнуўся сюды стары гаспадар і ўсё пераставіў, як мэблю, па-свойму. Толькі на першы момант. Потым страх асядае, як пад рукі вядуць цябе, знямоглага, сцішанага. Напоўніцу заглынеш ляснога духу. I слова лішняга не прамовіш. A іншы раз лес да цябе толькі што не гаворыць. Стоена чуеш яго свежы подых. Спакойна і ўтульна, бы мы нагаварыліся калісьці, склаўшы галовы, там, уверсе, даўно ведаем адзін аб адным усё патаемнае. Ступіўшы за ягоны парог, можна і не вітацца, бы жывеш тут разам заўсёды, і начуеш. Елкі тутака, як нідзе болей не бачыла, калісьці заламаныя бурай, разгаліноўваюцца на два вярхі, a то і на тры, стаяць кандэлябрамі, як y нетутэйшым палацы. Лес палац. Туманы ад ракі заносяцца да самай высокай елкі на пагорку, дзе дарала б убачыць даўгі стол. Карункамі да долу, падзорам ветраніца дубраўная, скрозь шалупінне арэхаў, шышак пасля начнога балю.
Белая пані! Маленькая пані ў белым! крычаў неяк y гарачцы Імполік, летучы праз ноч да лесу.
Якраз y гэтым месцы ўзыходзіць поўня, падымаецца з-за столу паўначой, стросшы з пеляны шалупінне. Якраз самая
тая пара, калі мужчына можа ўбачыць, пазнаць y ёй на момант жанчыну, начную палюбоўніцу, таямнічую пані ў белым, якая зводзіць маладых і старых, вясёлых і засмучоных. «Я польскі кавалер...» гаворыць сам да сябе Імполік, доўга ходзіць за агародамі, супакойваецца, склаўшы як нябожчык рукі ў рукавы паліто.
I зараз цвітуць анемоны — ветраніца дубраўная. Карчэўе, пні скрозь адным бялюткім колерам. Чыстыя пялёсткі, без адцення, без пражылак. Абы прыгрэла сонца, ападуць на зямлю яшчэ да вечара з дзіцячым тварыкам. A ёй усё самота. Усё ёй часовае навокал, напамінак аб кароткім жыцці. Ніхто тут не сеяў, не даглядаў, не прыбіраў, нічога тут не належыць чалавеку. Уваходзіла ў квітнеючы вясновы лес, як y чужы сад. I пара ўжо вяртацца?!. Ейнае асабістае жыццё скарацілася да імгнення, дагэтуль быццам і не ўсведамляла сваёй смерці. Паветра вечнасці, вядома, надае гэтаму свету бясконцасць. Але яе не суцяшае магчымасць яшчэ аднаго жыцця. Яна сумуе па нязменнасці, па пастаянстве месца, вось гэтага, каля лесу, пастаянстве гэтаму дому, мужавай вернасці. Яна абцяжарана патрэбай пастаянства. Будаваць дом — назаўсёды, кахаць — назаўсёды, a не на нейкі тэрмін. Каб стукнуў па бервяне дома, казала суседка, то пэўна б кроў выступіла, гэтак цяжка мужык будаваўся, яго самога ўжо і на свеце няма. «А што, каб мы не сустрэліся?» — іншы раз дапытваўся ў Дануты муж. Яна ніколі не сумнявалася ў сваім выбары, давярала выпадку, любіла ўсёй душой, што толькі ёй ні траплялася, радасна абжывала самыя няўклюдныя куткі быцця. Шкатулкі з істужкамі, яркія пушачкі ад падарункаў, скарбонкі, напамінкі кожнага дня, бы пялёсткі калісьці падараваных кветак. Ніколі не здымала з рукі дарагі заручальны пярсцёнак, калі й рабіла чорную работу, сцёрся да срэбнай ніткі, вось-вось разломіцца, згубіцца. Адну такую палавінку, залатую, знайшла ў зямлі, калі толь кі купілі гэтую сялібу. Дакранулася да далоні незнаёмай жанчыны, пераняўшы ад яе веравызначэнне — не разлучацца.
КНІГІ ОНЛАЙН
