Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
вытапчаш. Здалёк відацца, што тут старая гаспадыня правіць. Усё тут па-даўнейшаму. Доўга цепліцца печ.
Ніхто з маладых не здужае выпратаць хату. Як квактуха, топчацца Агата на адным месцы, пераступае з нагі на нагу, ну, можа, толькі, во, прыедуць — вокны паадчыняюць. Ветраюць фіранкі, a выдаецца, што гэта яна б’е, лопае скрыллем па вокнах, не даецца нікому.
Цяжка да яе заходзіцца, як праз галаву перакідвае кожнае слова. Хата мая побач, гады разам зжываюцца, a яна і аднаго кроку насустрач не зрабіла. I да сябе не пускае, маўляў, ты гарадская, нашай жызні не панімаеш.
Са Стасяй, як на тое, і ў грыбы, і ў ягады, і ў кмен Стася дружбістая.
Ёй чалавек не замінае, a то і весялей пасля гарадской звычкі ўсюды табуном хадзіць. Ідзем з кмену, снапы на плячах. Падол мокры да паясніцы, выбрыдалі ранішні луг, бы па днішчу ішлі. 3 вады выйшлі й няма розніцы, нават не ўздрыгнеш — цёплы дзень, парыць што вада, што паветра, y адным кацялку гатуецца. Уходае Стася каго хочаш. Ідзеш па вёсцы, вяслуеш рукамі, целам, бы ўсё расхінаючы й расхінаючы высокую плынь травы, павалішся на каменны ганак, сцягваеш боты — вось ён, нарэшце, бераг! Доўга сядзіш, выцягнуўшы ногі, баючыся скінуць з плячэй, як абдымак, салодкі спакой. Валкам нешта коціцца па табе, бы ветрык на траве.
Ну, зрабіў работу, ну, добра, можна і пасядзець. A Стася ўжо далёка. Сцякае сонца па дрэўку грабель на шыю. Ідзе насустрач Аляксей, ён ужо «падрабляецца» y другой гаспадыні. Галава высока, ледзь-ледзь сам сабе ўсміхаецца, чорны твар ад работы. Ідзе лёгка, ідзе наперадзе вясковых мужчын, яго быццам выносіць наперад, як самага лёгкага на нагу, самага моцнага так бывае ў доўгай хадзе, y доўгай дарозе сярод равеснікаў: заўсёды ёсць нехта ды маладзейшы. Мужчыны йшлі за возам, пільнаваліся, каб бервяно не зачапіла хвастом плот ці слуп.
Стася — блісь! — і ўжо з унукам па грыбах.
— Чаму ж твая краля не прыйшла ў лес? пытаецца, сустрэўшы суседа Ўладзюка.
— Зараз будзе! — адказвае.
— Уладзюк! крычыць, шукае яго жонка Манька.
Ён недзе тут, y той бок пасунуўся! — размінаецца з ёй Стася.
— А-а-а! Ты ўжо і тутака?! За табой нічога не суберыш! Усюды ты даляціш! А-а-а! Нідзе за табой і ў лесе першым не будзеш! Першую маліну агледзіш! Струк! Траву! От — сквапная! y бульбе калгаснай сядзіш і цябе ніколі не зловяць! От — хітрая! A я на адным разе папалася! Ці нажарэшся калі? Няўжо цябе не парвець?!
Цётка Манька ішла ў той бок, куды паказала Стася, крык адносіла назад, здавалася, яна яшчэ тут, блізка, данесла сваю злосць аж во куды, во дзе развязаўся матуз. Манька малаціла ў вёсцы ўсё спарадку. Ідзе звычайна па вуліцы, галавой круціць, як пілінгатар усё роўна: што там y каго нарабілася, каб усчапіць на вілы? «Я ўжо нічога не ўмею рабіць, зжылася...» — паківае на сябе галавой, выбачаючы, і адпэйтае кожнага, хто тут, y вёсцы, яшчэ кратаецца. Сядзяць за ёй зломкамі на лаўцы каля хаты й дачка з унучкамі. Не тое, што ў Стасі.
Што яны ўсе ў вёсцы да яе маюць?
Во, і сёння раніцай, выганяючы кароў, перакінулася Стася словам з суседкай, пахвалілася, што паркалю купіла ў краме, a тая, смеючыся, — неяк бокам: «За табой нічога не купіш, нічога і не ўкрадзеш... Казалі бабы: прывезлі тавар, a ты ўжо стаіш, пільнуеш... Праўда ці не?» Адлучылася і пайшла, распінаючыся за кароўскім крупам, нага ў нагу з ёй, каб тая не саступіла ў чужы агарод ці двор.
Дзіва брала, што Стася ні на кога не крыўдзілася. Абатрэ пот і пайшла. Засмяецца кароткім смехам, натурыста сцісне вусны, бы яе за руку лапнулі, калі яна сваё ў сваёй, як кажуць, каморы дабро брала — не злодзей! Абмывалі Стасю, блоцілі такога працавітага чалавека. За што?
— Хадзі сюды! падзывае мяне да сябе дзядзька Рыгор. Да мяне ж ніхто не заходзіцца...
— A Лешчык і сёння, бачыла, быў.
Махнуў рукой, каб і не ўспамінала. Той прыйдзе наведаць, дык толькі ту ды гу, ту ды гу — Рыгор на яго, як на ваўка. «Ну што? Усё пчол сваіх калавурыш? Вунь, глядзі, ужо адна некуды падалася, ляці даганяй!» Усё з падкусам да яго, з падкусам,
— От, y нас суседзі благія...
— Кожнага на добрае можна павярнуць, не трэба толькі самому благому патураць, — не саступаю.
— А-а-а-а. Адкрыты чалавек адкрыта благое зробіць, a ваш добры — спадцішка!
— A чыста добрых хіба няма!
— Няма! Каб ён каторы добры з’еў тое, што думае, дык бы здох!
Агата сядзіць на панадворку, перабірае чарніцы. Адвярнулася спіной да сонца, прыпякае, грэецца, дай, кажа да Бога, аддыхну трохі. Знойдзе парушынку, пырх-пырх рукой — і выкінула на ветрык. Слабкую ягадзіну ў рот кіне, чорна ўваччу, чорныя думкі збіраюцца, хоць вядром, хоць кашом цягай пад Лешчыкаву хату. «А ў іх ужо трусоў паўсотні, a то і болей... a яна кур заводных прывезла аднекуль, яйкі малыя нясуць.. цьфу!.. Агарод ейны расце, аж зямлю дзярэ... A ім сена ўжо прывезлі хлопцы на трактары, — маюць чым пачаставаць, — пэўна, і калгаснага скінулі — дварышча ўсё затоплена. A нам дык і каня не напаткаць...» Рыгор сядзеў, аберуч учапіўшыся, на лаўцы, ківаецца. «Во табе, во табе!» — торкала яму ў думках фігі. і ад сябе, і ад калгаса. Не будзеш мець чаго даць механізатарам і застанешся без сена, згноіш y лесе! Шчыра злавалася, зайздросна, тонкім голасам, да плачу шкадуючы сябе — калі ўжо такая нячэсная жызня пайшла, дык каб жа не застацца ад яе, таксама трэба хітраваць, падманваць. Усе цягнуць, a ты сядзі?!. Чакай ад калгаса павагі, не патрэбен ты цяперака анікому! Спажылі чалавека, адно шалупінне засталося! Печ трэба было б падправіць — цэглы няма, кожан дзень свежы дым y хаце... Цымбравіны ў сельсавеце былі даклераваўшы, студня абсунулася — a цяпер, кажуць, няма цэменту. Усё, пэўна, пайшло на гэтую перастройку...
Раптам быццам паселі вакол вялікія птушкі й лушчаць сланечнік — лусь-лусь па шыбах, па страсе шалупіннем, і скрыллем лопаюць, адна адну адганяючы. Падняла галаву — гарыць! Склеп ейны гарэў. Агонь на сонцы слаба быў і відаць, і дыму не чуваць, полымя ў гарачым паветры плямінай апаўзала, цякло, як па шкле.
Бразгалі вёдры, аблівалі страху, каб не загарэўся шыфер, і пажарная прыехала. Агонь перакінуўся ўжо і на Лешчыкаў склеп, загарэлася салома — рады не дасі.
— Хадзі пасядзі, — дзіка азіраючыся, нічога не разумеючы ад спужання, клікаў да сябе дзядзька Рыгор то таго, то другога чалавека, што беглі каля яго да студні. Казаў, пэўна, яму самому найпільнейшае: хворы, амаль нерухомы, a людзям век то пільніца, то рупніца, то пажар, усё некалі й некалі да яго зайсціся. Тыя і цяпер памінаюць, што гэта ён думаў, седзючы, можна сказаць, каля агню?!. Агата, тая была ў хаце, абціскаючы перапужаных унукаў, і ў вокны не глядзела — схапіла сэр~ ца. Злодзей прыйдзе, то хоць вуглы пакіне, a агонь усё забярэ... Ведала яна, што нешта будзе благое. Толькі што? Сястра снілася родная... Блізка гэтак да яе падышла, выдаецца, a потым круць ■ і пабегла на могілкі, y сасоннік. «Пачакай, я ж цябе тамака не знайду, густы сасоннік!..» I прачнулася. Вось яно і ёсць амярцвенне. Вёска ўжо ведала прычыну пажару — унук запаліў, — гуляў, падпаліў кудзелю.
Абтушылі неяк, людзі разышліся, a поўная хата свары, як дыму. Раніцай Агата ўстала: «Дачушка, кажа старэйшай, — каб нікому папроку не было за тое, што ў нас адбылося, ні ўнуку, ні ягоным бацькам. На ўсіх трэба падзяліць... Калі што якое, паміж сабой перагаварыцеся, але каб я не чула... За сябе баюся... слабка мне робіцца...» Скажа, як са сланечніка вылушчыць — поўнае зярнятка, усе наядуцца, будуць сыты. Возьме жменю гарбузікаў, сядзіць, лушчыць — і палягчэе. Гарбузы не садзіла б, на сенажатку паўзуць, касіць цяжка, але ж увосень вечары даўгія, і бядуецца з імі весялей.
На чорнай жардзіне вісеў абгарэлы стары кажух, высока, як не на неба ўскінуты, звалілася настольніца са старога стала, расцягалі за нагамі кудзелю, цыгарэтай віўся тонкі дымок. A Лешчыкі назаўтра ўсё расчысцілі, адзін пах ад бяды застаўся. Такі самы склеп стаяў, які й быў да пажару, на тым самым месцы, толькі, можа, во, венікам яго, старога, абвіхнула Стася, апратала вуглы.
Чаму ў іх усё ёсць і збытку не відаць? Хай сабе і склеп. Такое яно яшчэ балючае месца, такое яшчэ гарачае, a яны на яго плясь! — і гатова! I не адбедавалі як след, і не аббыліся хоць трохі. Як гэта?! Яны з Рыгорам б’юцца ўсю жызню, ніяк не могуць разжыцца, a Лешчыкі за адзін год усё маюць! I шалёўка вунь аж блішчыць, і карову задумалі трымаць. Не-е-е, тутака нешта ёсць! Хітрыя яны, Лешчыкі! Абышла сястрыца, абманам
усё тут! A сам Лешчык, дык, глянь, стаіць, граблі толькі круцькруць y руцэ, кашуля, халера, галубовая!
— Я сорак пяць гадоў жыву тут, y вёсцы, і меней маю! — крычала на ўсю вёску і цётка Манька, седзючы на лаўцы ля вуліцы, выцягнуўшы перад сабой хворыя ногі, злосць яе, як раўгеня, перабродзіць — і гатова, спажывай, не пашкодзіць.
— Ідзе Сташка з козамі, гляджу ейнай сівой няма, пераймае яна кожнага, пачынае каторы раз спарадку. — A дзе ж, пытаюся, сівая? Што, яна мне хіба адказала? Звярнула рот набок: y хлеве, кажа, стаіць! A я ж ведала, што прадала... От мне не панаравілася! Ая-я-яй! От благая, ані на дух!
Сварылася, як матка на дачку. A равесніцы ж! Што ж, можа, хацелася Маньцы зачапіць Стасю, загаварыць, як гэта было даўней, калі Стася жыла ў горадзе. Вымкнулася неспадзявана тое колісьняе. Век бачыла яе: бы пані, ідзе звычайна ад аўтобуса, завіўка ветрае харошая, сукенка чыстая, хочаш не хочаш, a першай павітаешся. Жыве ж, падумаецца, чалавек, ну і добра, наш чалавек і таксама выбіўся ў людзі — хай усе ведаюць. Бокам заносіла гонарам і на яе самую, калгасную даярку... Ая-я-яй! Яна ж, Манька, так тутака цяжка жыла, жылячыся, зблоцілася за работай і павагі няма?!. На чыім ты, прыехаўшы, разжываешся? A ці гаспадыня тутака? A ці ты калгасніца? Ці ты зарабіла? Што б ты тады, з майго трудадня мела? Чым бы грэбла да сябе, каб твае рукі, ногі ад работы апруцянелі! Выгулялася тамака! A мы ж цябе ў горад па розум адпраўлялі, a ты — якая была, такая і ёсцека! I гаворку гаварыць не навучылася! «У хле-е-ве стаіць», каб цябе... Гэткая ты, празгэткая!
Я затрымалася каля цёткі Манькі даўжэй, чым патрабавалі гэтага мае шчырыя, амаль сяброўскія адносіны да Стасі.
— Ну, Стася, ты б трохі далікатней, ты ж добрая, харошая, нашто табе вёску цкаваць? — прасілая потым, здагадваючыся, чым яна замінала бабам. — I Рыгор... выбачай ты яму, змоўчы, няма з кім сварыцца, ледзь чалавек хліпае...
КНІГІ ОНЛАЙН
