Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Дзень y дзень Камароўка, торг.
Заедзе на кірмаш, не спаўшы, не еўшы, сядзіць, разглядаецца. Ужо яна і разгаварылася, ужо і засмяялася. «Во, Камароўка мяне і адкалыхала...» скажа сама да сябе. Малады мужчына спыніўся насупраць.
— A я тут учора буракі купляў! — стаіць, смяецца ўзрадавана.
Жонка пацягнула за рукаво, той, схамянуўшыся, адышоўся. I невядома ці дасць сабе рады здагадацца, чаму спыніўся. Гэткая ж падзея ён тут буракі купляў! Але якраз жа тымі днямі па тэлебачанні ішла рэклама дарагога французскага мыла «камея». Памятаеце, жанчына ў чырвоным, павольна паварочваецца праз плячо да вас тварам, пазірае, як поўня ноччу ў акно, па-сялянску круглатварая, прывабная. Зноў адвярнулася, віхурыць y танцы па вялікай нябеснай зале, таямніча ўсміхаецца, усіх спадманваючы, нікому не належачы. I нават калі на ейнай галаве ўжо толькі ружовая істужка, каб не запэцкаць мыльнай пенай валасы, глядзіць на вас з даверлівай і цнатлівай бессаромнасцю, бы мыючыся ў агульнай лазні разам з вамі. Рыхтык Аліна!
Толькі тая і розніца, што Аліна за ўвесь дзень не зірнула ў люстэрка, укінуўшы з раніцы расчоску ў вядро, якім прадае бульбу. «Ну, ты сваё прадасі, такая жанчына прыгожая...» — скажа іншы раз баба, стоячы з ёй побач на кірмашы. Падышоў неяк палкоўнік, y форме, зорачкі на пагонах. «Шкада, y мяне, — кажа, — няма ўжо болей грошай на вашу моркву». «У вас ды няма грошай?! A мы так на вас раўняліся! — дзівіцца Аліна. Прыходзьце пасля палучкі...» «Як вас завуць?» пытае афіцэр. Ну, палкоўнік яшчэ ніколі ў яе мення не пытаўся. Пэўна, гэта ўжо знаёмства?! Адкажа што-небудзь вясёлае, не ўзвей вецер.
«Камароўка на маё бязмужжа, на маю бязроднасць! Яна і паспагадае, і пасмяецца. I схітруе, і выручку дасць y руку...» — як не галосіць.
Пачуўшы, што Аліна разводзіцца, мужчына адзін, таксама таргуе гароднінай, так і сказаў: «Ай, гэта не ты сама вінаватая, па табе бачу. Я ж не п’ю і не куру. Як толькі муж твой апошнюю нагу забраў праз парог, то і я да цябе ў хату, калі захочаш...» Гэта ўжо сватаўство... Каторая гараджанка доўга цацкае ейны
тавар, адкіне ўбок, абы на моркве плямку заўважыла. Аліна ніколі не пярэчыць. Адыдзецца пераборлівая пакупніца, яна зноў пакладзе выбракаванае на вагі, спадзеючыся неяк жа збыць на кірмашы ўсё, што прывезла. Глядзіць табе ў вочы, як замаўляючы, каб чалавек не перабіраў, мнецца, аж хварэе. Гэтак цяжка яно ёй далося. Яшчэ яно ёй буяе бацьвіннем. Яшчэ, здэйся, толькі з зямлі. Рукамі перабранае, кратаецца, пясочак ад карэньчыка адсыпаецца, як ад жывога. A ўжо яго зямелька назад да сябе забірае, ужо яно сапсавалася, гіне. Глядзіць пакутніцай, не даючы гараджанцы слова сказаць, маўляў — бяры й з канцом! Не любіць аддаваць зямлі, ніколі нічога не выкідае.
Сёння, перад самым Новым годам Аліна запазнілася, як ніколі. Камароўку ўжо закрылі, тады яна стала з дзецьмі за варотамі, прадала, што было. Ішлі дамоў, нідзе ані чалавечка, вуліцы пустыя, светла. Усе людзі ўжо недзе каля святочных сталоў, прыбраўшыся. A ёй і так добра. A што тут крыўдаваць, на каго? Дзеці з ёй, усе пры дзеле, усё з ёй, што нажыла. Нечый мужчына забадзяўся, дапамог сесці з цялежкай y аўтобус. I тут — пуста, ніхто не зыркае, не сварыцца, што баба з сваімі калясьмі ў гарадскім транспарце. I дзякуй Богу. Ехала, глядзела на прыбраны горад як з свайго вясёлага, вясковага акна, дзівілася, цешылася і тутака ўдалося дзень надтачыць, пакуль людзі гуляюць. Вось якая яна ўпраўная.
Вернецца з таго торгу, завядзе руку з грабеньчыкам над галавой і забудзецца, што збіралася прычасацца. Падайце, дзеці, табурэт сесці, падайце талерку, так змарылася. Лыжку толькі што памочыць ва ўчарашнюю капусту і пойдзе спаць. Вецер прагрукоча над дахамі новага мікрараёна, як скоры цягнік ні дрэўца, ні куста каля дамоў няма жывой гамонкі. Успомніла наастатак, як адна баптыстка, разам стаяла з гароднінай, таксама таргавала, раптам сказала: «Я думала, што ты... святая... A бачу: y цябе завушніцы...» Усміхнулася, так і заснула.
Усмешка далёкай поўні не сыходзіла з твару. Была гэта надта відная ноч усім, хто святкаваў...
АД ХАЛОДНАГА БОКУ СОНЦА
На панадворку анікога. Ужо здалёк ад варотцаў відаць, што дзверы ў хату пазачыняныя, але звыкла, недавяркам, гоніш пад самы парог, ветрам заварочваешся назад. Толькі кружалкамі за табой слабка віхурыцца свежае сена. Сенам выслана вуліца, усе двары, бы стол на калядную куццю. Лугавы ветрык заходзіцца ў адзін двор, y другі, як не аберучкі, растрасе тугія каслаўкі, — раўнуе сянны настольнік. Неспадзявана павее святам. «А-а-а, — здагадваешся, — гэта ж Сенакос!»
Сонца гарыць, патрэсквае пад нагамі яго вялікае шаламя.
Анікога, пустыя двары. Раней за ўсіх упільнуеш суседку Стасю. Ідзе па той бок ракі за возам сена. Ідзе іншы раз за козамі, вядзецца наважаць да лесу, ланцуг на плячы, ідзе сама за імі, як на тым жывым ланцугу ўсё роўна, занялася на ўсю вуліцу, ступае спорна, прастуючы дарогай, гледзячы не перад сабой, a намнога далей сваёй сцежкі. I калі адна ідзе, выдаецца, бы век за козамі ходзіць. Толькі вочы надта далёкія адгэтуль. «Адна ў адзін бок, другая y другі, каб звязаў хай бы бораліся», — смяецца, абы загаварыць... Свежы загар чырво ным закальцам занадта, пэўна, блізка стаяла каля сонца, найперш ад усіх. Яшчэ раніцай, толькі ўстаўшы, бачыла, ішла яна з мужам Пётрам з косамі ў руках ужо дамоў. Ішла крыху адлучыўшыся ад яго, ззаду, нага за нагу, гуляючы, галава высока, бы п’ючы асалоду. Такая вялікая работа ўжо зроблена, a яшчэ ж надта рана, быццам і расходу не было — увесь дзень наперадзе! Мокрая ідзе ад расы, аж патанела, здаецца, сукенка да ног лісне, хустка на плячы сохне, памаладзела з твару — адцягвае раніца стому, лёгка робіцца.
Няздобрацца, ведаю, ёй гэтыя выперадкі.
Стася, калісьці яшчэ дзеўкай, ад’ехала з Бараўкоў y горад, вярнулася з мужам y матчыну пустую хату, пайшоўшы ўжо на пенсію (гарадскую кватэру адпісала жанатаму сыну). Сядзеў на лаўцы пад сваімі вокнамі напроці яе хаты, скаваны цяжкай хваробай, родны брат Рыгор, паліў вачыма і хату ейную, і хлеў, і агарод, і сад, і во гэты воз сена. Труднаваў.
— Хадзі пасядзі, -зваў мяне да сябе, каб выгаварыцца, і пачынаў y каторы раз то пра Стасю, то пра яе мужыка.
— От гадкі чалавек, гэты Пецька Лешчык!
— Чаму, дзядзька?
— Жабрак! y мяне і плуг, і барана, і хамут, y яго — анічога! y мяне ўсё ёсць, я ж жыць збіраўся!..
— Дык ён жа ў горадзе жыў, навошта яму было гэта мець? Круціць галавой, як з пахмелля, не, маўляў, усё роўна ён не гаспадар, вымяраў свайго швагра старой меркай і ўдоўжкі, і ўшыркі, даўнейшай мужыцкай сялянскай меркай. A той яе перарос, увачавідкі вырабіўся і без свайго плуга, і без свайго хамута — на пазыцы. Мелі ўжо Лешчыкі карову, стаялі клетухі з трусамі, хадзілі па двары куры, гусі, козы, буяў агарод. Чаму б не любіць, што родная сястра разжывацца стала?
3 чаго яно, варожае, пачалося, каб жа ўспомніць... Як толькі перабіраліся Лешчыкі ў Бараўкі, адразу ўзяліся рамантаваць старую хату. Даўно яна, пасля смерці бацькоў, служыла ўжо абы цыбулю абсушыць, выцягнуўшы з зямлі, паставіць штонебудзь узіму на расоле. I мышы за сабой, ведама, дзверы не зачынялі, здзіркаваўшы на рэшата падлогу. Пазвалі да сябе, праўду кажучы, бадзялага чалавека Аляксея аднекуль з Расіі, хваліўся, умее сталярку рабіць, абмылі яго, пасадзілі разам да столу. Зацыравала Стася ягоную адзежу. Блізка нахінулася да кашулі, адкусваючы нітку. Глядзь: стаіць Аляксей з мужыкамі вясковымі, рукі ўбокі, нагу адставіў, смяецца, усё на ім свіціцца, a костка моцная, маладая, што ты на яго ні ўскінь — не брыдка. «Стася!» пазваў яе, яна ішла з хлева, дзверы зачыняла. Крута павярнулася да яго, лёгка скранулася застоенае ў сямейным катуху цела, абазначыўся стан, ускалыхнуліся грудзі, туга перацятыя станікам...
Вось і ўся іхняя інтымная размова паміж сабой, і то на маіх вачах.
Паехалі з Аляксеем y лес, разам падрубы, разам слупы на плот, абабілі шчыт, пераставілі печ y другі бок чалеснікам, разгарадзілі хату па-гарадскому. Сядуць на вялікай верандзе, як на пароме, і плывуць, смеючыся, пасярод зялёнай завадзі бульбоўніку з белымі пеністымі грабеньчыкамі квецені. Засталося толькі хату ашаляваць. Знаходзіла яму работу і знаходзіла, сама з ім камандавалася, як валкам прыціскаючы, качала яго ў рабоце па двары, па хаце, па хлявах, прастала ўсю на рубцах ягоную басяцкую, як кажуць, жызню, каб прывык,
асмакаваўся на адным месцы, прыжаніўся ў вёсцы, — на вачах будзе. A сядуць есці. ды яшчэ калі пры гасцях, настольнік пакладзе белы-белы, ражкі ўверх падымаюцца, выгінаюцца лёгкай перыной. Сама сядзе задалёка ад яго, на вугле. Аляксей на другім, хаця ўвесь бок стала слабодны. Каб было відацца, што ён тутака пастаялец, чужы, лішні. Усё жыццё на вугле, на рагу. I яна, бы на рагу, y сваёй хаце...
Дзядзька Рыгор выйшаў, трымаючыся за вушак, на панадворак, па сцяне — на лаву. Хата Стасіна стаяла насупраць навюткая, бы толькі што прыдбаная на кірмашы. Падысці бліжэй, паглядзець не мог. Сядзіць іншы раз, глядзіць перад сабой на сцежку да ракі, аж узмокне, так глядзіць, ківаецца, бы тую сцежку, як вяроўку на цэўку, зматвае, падцягвае да сябе бліжэй, каб убачыць, што там далей, каб усю сабе на вочы, аж за раку, за лес, на той луг, дзе ягоная сівая трава каторы год дзявуе някошанай. Анікога ззаду за ім, каб узяў, касой залажыў — адныя дочкі, a зяці гарадскога заводу, і кала каторы дарэчы не зачэша.
Дом Стасін, бачыць, як новы. Дык ён жа сам столяр добры, і ён мог бы паднавіць бацькаву хату і прадаць, не такія прадаюцца за грошы, дачніку абы пляц. Што тая карова, якую бацька даў яму (Стасі адпісаў хату), каровы даўно няма. Ашуканцы! I сястра і... бацька, калі так! Свая, праўда, хата неблагая, але будавалася за бедным часам і яшчэ рамонту не мела — не паспеў за хваробай. Верандачка тая малая, бы дзіцячая калыска-зыбаўка, унукі там гуляюць, пісклюкі ад дажджу хаваюцца. Старая вагонка выгінаецца, высахла на трэску, павыцягвала цвікі абцугамі, пашчапалася. Аж, здаецца, чуваць y хаце, як закладаюцца тыя абцугі, сыплюцца далоў іржавыя цвікі, разыходзіцца шво. I чорны ход ёсць, і чысты ход, але ўсё жыццё праз адзін чорны ўдалося. Чысты завалены старымі валёнкамі, восы летась завяліся ці чмялі. Каля хаты з усіх бакоў — сюды торк, туды торк — стаялі то палка, то калок, то лясіна, усё, што траплялася, падымала жонка Агата, несла да вугла, несвядома, як бусліха, мацавала гняздо. Вось і ўвесь паратунак. Нічога ўжо ён сам не можа ў хаце паправіць. I, здаецца, не памёр, і жызні няма -на парозе стаіць, ні туды, ні сюды, не размінуцца, яшчэ толькі кіем можа паківаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
