Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
в больнйце в Москве. Чужая женіцйна... Она й прйвезла ее к нам в деревню, внесла на руках... Владя уже совсем не ходнла... Марня Петровна прнсылала мне карандашн, конфеты. Пйсала пйсьма. A в детпрнемннке-распределнтеле, где меня мылй, дезйнфйцйровалй... я на высокой лаве... вся в пене... могу соскользнуть, разбйться о цемент. Скольжу... сползаю... Чужая женіцйна... нянечка... подхватывает меня н прйжймает к себе: «Мой ты птенчйк».
Я вчдела Бога.
ПРОЗА
«САД НЯВІННАСЦІ»
ДВА ГАДЫ ДА ВЯСНЫ
Сабакі забрахалі, пачуўшы чужыя крокі на лесвічнай пляцоўцы, яна адчыніла адразу, не чакаючы званка. Заўсёды збіралася ў дарогу загадзя, якая б тая дарога ні выпадала: кароткая ці доўгая. Чакала па-вясковаму, седзячы, каленькі разам, быццам ужо сядзіць на людзях, далёка глядзела перад сабой, пільнуючыся, бо варта толькі адхінуцца, адысціся ўбок, да люстэрка, як скранецца пад нагамі, не ўстоіш. Яна амаль адчувала пачатак сваёй дарогі пад сабой тут, y гарадской кватэры, выкінуты адным канцом, як цяжкі скрутак. I вось зараз сама пераступіла парог насустрач і, ледзьве прывітаўшыся, ужо бралася за вандзэлкі, мальберт, падрамнік, выстаўленыя за дзверы. Мужчына адхіліў яе няўлоўна, сабраў усё ў абедзве рукі гірляндамі, панёс уніз, да машыны. Юля яшчэ пастаяла нейкае імгненне разгубленая, сагнуўшы плечы, як пад каромыслам, гатовая цягаць на сабе, натурачыся, што можа абысціся — і павінна — без чужой дапамогі. «Няхай ж бы я хоць кубак кавы прапанавала, — слаба падумалася. — А, незнаёмы чалавек... Ну, прыяцель сяброўкі, што яму бавіцца, час марнаваць на госці... Казала, мусі, лётчык... Шкада, імя не памятаю...»
Не любіла адлучацца, але трэба пачынаць дачны сезон — матчына хата пустуе ўсю зіму.
Мужчына яшчэ раз адчыніў дзверцы, калі яна ўжо сядзела ззаду, нахіліўся блізка пад нізкай столлю машыны, каб паправіць ейную покладзь: адно — пацягнуў да сябе, другое — вышэй падняў; нагам стала слабадней. Не паспела адхіліцца (ледзь на калені не апёрся’), збянтэжыцца і чужога духу не пачула, — бы анёл парадкаваўся побач. У люстэрку насупраць бачыла ўсю дарогу, ягоныя ціхія галубовыя вочы, без зрэнак, усё роўна як пасля лёгкага сну з галавой пад шызым скрыллем.
«Вельмі ўжо тыповы лётчык... каб чорт на форму не знёс, часам...»
Не дзьме? — адчыніў акно. Можа, печку ўключыць?
— Не, не, не, дзякую.
Так звыкла зняў увесь клопат, як галаўны боль, ні аб чым не думалася. Нешта гаварыў, нязначнае, можна было не адказваць, і дрэнна чувалася, нічога потым не магла ўспомніць. Толькі стомлена заўважала іншы раз, як ён ускідваў галаву, гледзячы ў высокае люстэрка ў машыне. Выдавала, нібы яны стаяць вельмі блізка насупраць адзін аднаго, зазіраючы ў твар пры нейкай надта крэўнай размове... Вандзэлкі на выбоінах — «паветраных ямах» — краталіся з усіх бакоў, як на возе. «Каб хаця фарбы не патаўчы... Ужо брала дасада, што, пэўна, не ўпаліш дровы, дым будзе паўзці на хату, пакуль трапіць y сыры комін. — Занадта прыгожы мужчына...» — думала яна як не з дакорам. Не, такія ёй не падабаліся. Яна магла б змоўчыць яму, каб і невядома што-якое, не азвацца, — сядзела, як баба кірмашовая, укуліўшыся, абы даехаць, абы не пехатой.
...Што гэта быў сёлета за год ці, можа, два? Якая пара? Даўно атрэсла з рук пярсцёнкі, пацеркі ў пеляну, падазвала да сябе дачку, цацкалася разам з ёй. Недзе зшарылася дарагая завушніца — не шкадавала. Устане, шморгне з падала ўбок, страсе з сябе залатыя пырскі. Адарваўся верхні гузік y блузцы, паляцеў далоў, як спелая ягадзіна, — не падымала. Зачэсвалася густым грэбнем, валасок да валаска, бы ўвесь час на вялікім ветры стаяла, падцінала кучары, усё вясёлае, гулёнае ад чужога вока, каб нічога прываблівага, нічога прыкметнага. Так лягчэй увайсці ў натоўп, уціснуцца — як знікнуць. Ад роду сарамлівая, цяпер сустракалася вачыма з мужчынамі й нічога ўжо яе не кранала, не палохала. Нават падабалася гэтая незалежнасць — ужо спэўнілася яна, што няма ейнага, адзінага на свеце чалавека, нечага прыглядацца, прыхарошвацца. I сэрца не балела, калі ўспаміналася няўдалае замужжа. Толькі сціплая няёмкасць, бы занадта падрабязна ведае нейкую чужую любоўную гісторыю. Спахоплівалася: наяе ўжо ніхто не азіраецца, як раней, быццам і не ходзіць побач з людзьмі, a можа, і зусім не існуе? Толькі на момант. I зноў гэтая вялікая вада, гэтая павольная плынь жыцця несла, праносіла паблізу людзей, вясёлых, сумных, гаманкіх, a яна сама, як y дзяцінстве,
ляжала на спіне, утрымліваючыся на адным месцы, і ёй да дарослых з іх сустрэчамі, каханнем, не было аніякай справы. Любіла глядзець y неба, на аблокі. Яны плылі, рухаліся, кожную хвіліну мянялі выгляд. Вось дурона, укуліўшыся ў сабачую запрэжку, строячы пыхі, едзе з разяўленым ротам стары вылюдак. Санкі — набок, вываліўся, ляжыць дагары, перабірае нагамі, як дзіця... Вось усё небаў ружовых пялёстках — аблятаюць яблыні ў райскім садзе... Ейны чалавек, пэўна, таксама павінен быў з’явіцца не з боку людскога натоўпу, a адтуль — з-пад аблокаў... «Чые гушкалкі?» — пыталіся людзі ў яе, ужо немаладой жанчыны, ведаючы, што і дачка вырасла. Вісяць, зачапіўшыся вяроўкамі за сукі дрэва, заляцеўшы бязмерна высока. «Гэта ж і забіцца можна...» Яна задзірала галаву, дзівячыся разам з усімі: вядома, ейныя, яшчэ дзявочыя арэлі, спыніліся, яшчэ гойдаюцца на ветры...
Пыталіся сябры, што зараз малюе, яна палохалася, бралася тлумачыць: маўляў, хоча пейзаж... хаты... дрэва... птушкі... і зеляніна першая, каб як пушок на вербных катках...
Што за пара? Выдавалася, што ўжо і не загаворыць ні да кога, як нямко.
Прыехалі, знеслі клункі, ужо развіталіся, калі раптам ускочыла суседка з вёскі, Кацярына (яна глядзела за хатай) адчыніла падполак, бясконца дзівячыся:
Глядзіце, людцы, Юльча! Драбіна скінута ўніз, і дзежка з мачонымі яблыкамі ўверх дном!
I сцены быццам цалыя, a вада тут, пэўна, аж кіпела, падышоўшы. Хіба што з самага мора яе прынесла з белай кучаравай хваляй па пяты. Веснавая, шалёная, яна і ў шклянцы бабскай бяды наробіць.
— Хоць ты яе было замаўляй! I насос спусцілі, і вёдрамі выносілі, — расказвала гаваркая Кацярына, a сама празрыста так паглядала ў вочы, маючы другое наўмя, выпытвала, y вёсцы абы мужчына — нагой y хату, то ўжо і жаніх.
Не паспелі агледзецца, як той ужо быў y падполку, падымаў драбіну, ставіў усё на месца, лёгенька, звыкла так. Выскачыў, рукі насаткай выцер і... паехаў. Не даспелі й рушніка падаць.
Суседка не магла апамятацца. Прызвычаеная да свары, матаў, век як праз голаў той ейны мужык куляецца, усю работу робіць нехаця, і яна яго коціць гэткага, папіхаючы, узалапкі
ходзяць, бораюцца ўсё жыццё. Чалавек як зломак. A калі што і зробіць, то хоць ты яму бутэльку стаў, бы які прыхадзяка ў хаце. Калі б ён калі захінуў яе, забег наперад, як гэты чужы мужчына! Стаіць сама на ўвесь панадворак, як ліпа, днюе і начуе, правіць гаспадарку, жыляецца, вымагаючыся. Пройдзе з рэзьгінамі, a за ёй аж след на камяні мокры.
Яна яшчэ доўга пыталася пра лётчыка, пэўна, часта быў на памяці. Юля нешта адказвала, амаль нічога болей не ведаючы, сяброўка, праўда, неяк гаварыла, што ён ваяваў y Афганістане. «Божа, няўжо гэты анёл там страляў?!. Пэўна, стаяў недзе каля брамы, сустракаў душы загінуўшых, вытрабоўваў, каб усе трапілі ў рай... Такі добры чалавек...» дзівілася Кацярына.
Воблакі над вёскай так нізка, лятуць хутчэй, цень адкідваецца на зямлю, бы ад вялікага птушынага крыла. Адусюль чуюцца ў полі танюткія, дробныя гукі. Не выводзячы аніякай мелодыі, y захапленні, кожны сам па сабе, адным строем, бы толькі яшчэ спрабуючы смычок, пяюць-іграюць самавукам вясновы баль вясковыя музыкі-жаўрукі. Сумна, быццам чуеш самую ўлюбёную песню сваёй маці, якой ужо даўно няма на свеце. I табе ўжо да скону не далучыцца да вяселля пад гэтую музыку, як калісьці было ў дзяцінстве... A спадзявалася, што ў вёсцы акрыяе. Натрапіла, ідучы ў лес, на старую таполю, тая стаяла, абчапаўшыся цветам чырвонымі кутасамі, бы нявесела абхінуўшыся старым шалем, нетрывушчыя брынды тлелі й пад нагамі. Бела пад дубамі ў Кудрах ад пралесак, a наўмя, як на тое, даўнейшае. Некалі, расказвалі старыя людзі, забілі тутака вясной y вайну млынара, тут недзе і закапаны. I цяпер грыміць увушшу ягоны млын. Сцёрся камень на жорнах, трашчыць жвірам. Укіне птушка дзікае зярнятка увесь свет белы ад вальцаванай мукі, як на радаўніцу заслана пад дубамі.
Пакарацелі ейныя сцежкі, лес зрабіўся непрыхілкі. Стаіць удзень і ўночы, блізка каля хаты, стаіць з нейкай незаўважанай дагэтуль сумнай урачыстасцю, хоць і ты сам спаць не кладзіся, агонь не гасі, бы ў вёсцы нябожчык начуе. Знарочыста вярталася на змроку, і ўжо быццам весялей, цемра не пужала, бы ўдвух прыйшоў, прывёўшы некага з лесу. Адной хадой (толькі каб не бегчы!), той самай глухой сцежкай і праз лес, і праз панадворак, і праз хату. Нешта прыручанае, амаль
свойскае ў гэтым пераходзе на змроку. Лясны страх пасля ўжо не тоіцца, не стаіць пад вокнамі, ён, як дзікае кацяня, толькі во што не прылашчыш. I жаба рудая ідзе да парогу на змроку, яна ўлюбіла халадацца пад гумовым дыванком, ідзе прысадзіста, марудна адставіўшы ззаду лапу, бы на сагнутых нагах з вялікай ступнёй ад самага калена. Ідзе пільнуючыся, каб ніхто не бачыў; зараз, выдавалася, рэзка азірнецца, перад самым парогам — і сэрца пакоціцца, пазнаўшы пагляд бабкі-варажбіткі з таго канца вёскі. Дом, як нежылы.
Прачнулася яна ў тую ноч перад самым світаннем. Не тое, каб не спалася. Што гэта, хіба — птушкі?! Але ж надта яшчэ зарана, можа, хто спудзіў? Галасы не пеўчыя, птушкі, прачнуўшыся, яшчэ проста перагаворваліся паміж сабой, коратка так, дзелавіта, звыкла. Галасоў большала, ужо, пэўна, цэлы птушыны натоўп. Зусім незнаёмае асвятленне ў пакоі, ноч увачавідкі перакідвала свае ўборы, спяшалася, яшчэ зіхацела юлёвая зорка — самая дарагая начная пацерка. Выдавалася, што чуе, як адляцеўся кажаном пад бэльку ўстрывожаны сон. Чула, як чуюць сляпыя атожылкі хмелю высокую апору, — аднекуль набліжаўся магутны рух. Жывое навокал падымалася, паварочвалася насустрач яму тварам, чакала. Незвычайная цішыня. Усё быццам прачытвалася, як на паперыне, моўчкі, аднымі вуснамі. Так чытаюць лісты кахання. Магутны рух набліжаўся, гул ішоў па самай зямлі, нізка, бы пешшу, пад гару. Бліснуў першы прамень, быццам паказаўся, нарэшце, з-за пагурка хрэсны ход, урачыста несучы наперадзе пазалачоны абраз. Зіхацелі пратэсы. Узыходзіла сонца.
КНІГІ ОНЛАЙН
