Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Калі раптам абступілі яго пчолы, вуллі Лешчыкавы стаялі ў агародзе, блізка. Біў сябе па грудзях, на твары лапаў, выбіраў
y валасах, a рукі не слухаліся, толькі ўверх-уніз, уверх-уніз не завядзеш убок, цяжкія рукі, валяцца на каленькі. Можа, ужо тыя пчолы й адляцеліся, але закрычаў малы ўнук y садзе, пэўна, і да яго дасталіся. Галасок спужаны, тоненькі, балюча віўся ўвушшу, аж засмылела. Зноў заторгаліся рукі ўверх-уніз. Пётра ўбачыў, падбег, схапіў Рыгора на рукі, панёс y хату.
«Во, як малога... са двара... са свайго... a ім, халера, мёд?!»
Дабавілася злосці.
Каб і не хвароба, ці забіў бы Рыгор цвіка? Вунь, да каго ні зазірнеш, не зайдзішся — высыпаўся кош, паваліўся плот, асоўвалася цымбравіна ў студні, пырснула дошка з-пад нагі на ганку. Старэлі й самі вочы, не заўважалі. Асядала хата, асядалі й ногі столь быццам і не ніжэла. Нікога з мужыкоў рух не браў. A можа, усё яно на памяці, як новае, бо надта доўга, надта цяжка нажывалася. На памяці й трымаецца і выдаецца нязбытным, трывушчым само па сабе, уваччу стаіць зданню.
Лешчыкі ўносілі ў філасофію дзядзькі Рыгора, усёй вёскі блытаніну, трывогу: нешта ўсё будуюцца і майструюць!
Далей болей. Бараўкі абляцела навіна: Лешчыкі будуць купляць карову, кажуць — y калгасе.
Сабраліся ісці.
— 3 хлебам трэба, гэта ж карміцелька... Хлеб y руку вазьміце, — падказала Агата, жонка Рыгора, і свайго прынесла, y Стасі якраз быў хлеб выйшаўшы.
Зойдзе заўсёды ў хату да Стасі, як праз шыбу, нячутна, асвеціць табе вочы нейкім патаемным сэнсам, быццам на кладзежы закапаным жывеш... А! Марудзіцца з ёй! Але хлеб такі ўзялі.
«Карову?!.» У самога Рыгора такая старая, хоць ты кашай кармі ні зубоў, ні капытоў, a не выходзіць пусціць цялушку ўзамен, то скіне, носячы, то грошы пільна спатрэбяцца вядуць здаваць. Скуль? 3 чаго? Агата нічога не разумела, як разжылася залоўка на новым месцы. I не ўглядалася ў іх бок. Калі й падзівіцца, то ўсё роўна зробіць па-свойму, y яе рукі наламаныя адзін раз, ужо не будзе перавучвацца жыць. Курыца заквохча, яна яе — жыватом y ваду. Жывот y чалавека забаліць няма, кажа, лепшага лякарства, як паўкубка гарэлкі з соллю. A каб жа запытацца, хто навучыў? Не ведае. Асядае, кальцуецца ў ёй векавое, бы на немаладым моцным дрэве. Пойдзе
ў камору, там мяшок стаіць з мукой, — ай, як добра жывецца, усяго поўна! Зніме з мукі мышку, сытую, нерухомую, і ўцячы ўжо тая ад ката не здужае, так наеўшыся. Засмяецца. Во, каб мышы ды не было ў хаце, яна ўсюды дастанецца, няма чаго і бараніцца, пасткі купляць, ставіць. Жарт?!. Абы з вачэй далоў. Крот парыў сенажаць? Ну, дык жа некалі зморыцца і перастане... Увосень зловіць каторую маладую курыцу, курыца рабая-рабая, да дзікасці, бы ў лесе з дрэва знятая птушка, паважыць на руках, пагушкае, як не на язык возьме прывес, зморшчыцца, калі выдаецца залёгкай. Штодня будзе мацаць, не здагадваючыся кінуць лішку, жменю круп ці зерня, маўляў, па волі ж ходзяць, хай самі стараюцца. Увесну зноў спусціць на зямлю поўны падол, стоячы на ганку, здэйся, і з рукавоў пісклюкі пасыпяцца, рукамі палопае, пастрашыць ляціце сабе, жыруйце! Аніякая гаспадыня, падумаецца збоку. Але ж пускае во гэтак сваіх птушанят і бусел, і варона, і ластаўка, маўляў, на даверы ўсё трымаецца. I не лічыць Агата, колькі іх, інкубатарскіх, назаўтра застанецца — хай ратуюцца.
Пацягне ад яе панадворка халадком, халадок вясновы, блізкі да сэрца, a ногі студзіць.
Во, калі ўжо Агата пайшла ўборкі з усімі, калі здумала авечак завесці. У Стасі нагледзела, адзін раз пазайздросціла, і сваю гаспадарку наважылася трохі перайначыць. Як ужо хавалася, як украдалася ад усіх y хаце, чаго паехала да Ракава на кірмаш! Гэта ж якое дзіва! Народзіцца маленькі й ужо ста іць, нагой тупае, і ўсё разумее, не трэба яму ні гаварыць, ні чытаць. I прасці яна ўмее, і пруткамі рабіць, і шыць яшчэ з дзявоцтва, толькі, во, за работай, за гаспадаркай не пасядзіш, не пазабаўляешся. Швэдру, праўда, сваю, як адзене, дык яна не тое што цёплая, a жывая да цела.
Толькі чаму гэта Агаце ўсё помніцца, не забываецца, як свякроўка адразу пасля вяселля загадала яшчэ чыстыя цюлі на вокнах памыць? Усім з ягонай радні ўспамінаецца... «Манька, папрасіла ўпотайкі суседку, памажы мне, я не патраплю...» Здагадвалася, што свякрова мацае яе на зуб, ці ўмее яна рабіць далікатную работу надта ж з беднай хаты была браная... Цяперака толькі здыме іх з вяроўкі — і падпаху, нясе, не шманаючы, белае воблака па зямлі — абы ваду бачылі.
Спыніць на дарозе, запытаецца знянацку:
— Як ты тварог робіш? Га?
Стаіць, слухае, ды раптам, як хто яе за рукаво пацягнуў, галавой круць — і пайшла ў другі бок. I яшчэ раз запытаецца (пэўна ж, дочкі данімалі, бо такі сыр кіслы, частавала, аж за вушамі пішчыць), і зноў кіне гаворку, каб не парушыць y сабе нешта сваё, цалнае. Быццам ёй дазволу не было вышэйшага перарабляць, іначыць свае звычкі, работу, навуку мацеркі. Аж, выдаецца, кішэні пераверне, вытрасе тое, што трапіла туды, як кастру, вытрасе чужую параду, чужую навуку. Завяжа хустку, рублёвую, на тры pari, дробныя рудыя кветачкі на ёй. Хоць якой парой кветкі, і сонца не бярэ іх, і не змываюцца, вадой не зносіць. Рукой лапнеш ад печы — няма пазнатку, бо рабенькая. Вочы цёмныя, нізкія, падымае іх на цябе, падымае, прывыкаючы як не кожан дзень. Цёмная ўся, летам счарнее, сасмагне на смуродзіну.
Прыслухоўвалася Агата да мужавай гаворкі пра Лешчыкаў, a сабе думалася, што выбалела ў ягонай галаве, y целе, добрага ўжо ніколі ні да кога не скажа. Не, без гаспадаркі, разумела, якая жызня? Гэта ж розны смак пазнаеш: то з мясам вада, то з цыбуляй — усё ж перамены. A ў магазіне ж батон адным смакам...
Але няма на свеце нічога найбольш едкага, як бабская прыглядка. Вой, што гэта мне холадна і холадна?!. Я і целагрэйку, я і хустку на галаву, цёплую, валёнку, a мяне калоціць! A Стася, паглядзіш, ногі голыя, сукенка з кароткім рукавом лётае! I ёй цёпла?! Не-е-е. Тутака нешта ёсць... Як прыйдзе чаго ў хату прасіць — дык жа ўсё да мяне і да мяне! — і проста з рук вырывае, калі падаеш ці рэшата, ці касу... Па што прыходзіць?.. Сілу забірае... Вусцішна робіцца... Яна ж, Агата, куды ні йдзе, ніколі нічога не баіцца перахрысціцца, крыжыка на сябе наложыць, бо не заўсёды ж носіш на целе — і йдзе сабе смела што днём, што ноччу, што полем, што лесам. A тутака ў сваёй хаце ні тое, ні сёе...
Але гэта ўжо іхняя свара ўвабралася ў добрую сярэдзіну. Сенакос! Мужчыны, ім ці сенакос. ці не усе на адзін твар.
— Во, каб знаў, што гэта ты там, y Чорным лагу, уварваў маё — даў бы!
A я бачу чужыя пракосы й сабе думаю: добра, што мне нехта памог, аднаму не ўходаць...
Размова толькі пра сена. То там воз рыпіць, то там, едзе каторы, кружаняе, як аб’ездчык, быццам усюды той самы чалавек тырчыць камлём з воза. Бабы — не. Усё пакідана ў хаце, як зачыніць, нагой папіхнуўшы тое, што не тоўпіцца. Некалі, пагоду трэба ўхапіць! Затое сукенка — абавязкова лёгенькая, з шафы, чыстая, бо чыстая і работа, быццам святочная. Як гэта ад печы, y тым самым? Сонейка свеціць, весела! Хуст ку ў рукі і цераз парог! На ляту перад сабой выпрастаць за pari — дзе тут найніца, дзе добрыца? — тузануць, прасуючы, і мах! на галаву. Абы выскачыць скарэй з дамашняга пекла. За вёскай ужо крок павольней, шырэйшы, грабелькі на плячо лёгкім вёселкам. Вяслуе ад раніцы да вечара, свежыя пракосы бягуць рачнымі хвалямі. A то такая гушча, як вір, трава, касі, дзе хочаш — лясы! Толькі мільгане раптам рабы лубін y далёкіх кустах, выдасца, бы мужчынская кашуля ў шклянкі, можа, хто гарадскі брындае? Спыніцца на хвіліну, торгнецца, бы на асцюк колкі ўступіла. Блісь вачыма ўбакі — a ці блізка свой мужык? Ведама, кусты.
Агата гразкі хвартух з сябе далоў, набок. Сенакос! Першай выйдзе з хаты, за ёй — дачка Тася выскачыла, пэўна, нядаўна прачнулася, пачуўшы, як ужо за маткай ляпнулі дзверы. Выйшла і адразу не можа патрапіць на матчыну сцежку, туды, сюды па двары, як y поцемках, заспаная, бы з калыскі, стала шырока, зірк-зірк вачыма — ага-а-а, сена ж сённяка! I — за граблі. За ёй на ганак унучка Валечка. Абедзве наязджаюць з Мінска, калі ў бацькоў пільніца. Унучка падобна на бабу. Бораецца ўвесь час y яе на твары тое падабенства, гоняць бабіны бровы цёмным скрыллем прэч прыдбанае набаку, ад бацькавай радні. A вочы схаваюцца і зноў блішчаць, гуляюць з вамі ў вясёлыя схованкі.
— Граблі браць? пытаеццаяна. — Га?
Таксама ногі адразу шырока паставіла, на ўвесь пракос каб.
— Вілы бяры, хмарыцца, можа, мама загадае ў капешкі складваць!
Вісяць нажуткі на цвіках, на хаце, пад рукой, каб хоп — і пайшоў скоранька.
— Рэзгіны вазьміце! — крычыць Агата здалёк.
Зморацца. Агата пакоціцца першай на сене, сцішыцца, тварам да неба. Во, калі толькі адвалілася баба, як на ложку,
і сяніна ў руцэ каля вуснаў, па-дзявоцку. Свята! Загаворыць да дачкі пра што-небудзь, пра тое, што доўга мелася сказаць. Пра што нікому не здагадацца, пра Лешчыкаў, вядома.
Зайдзішся да яе ў хату, так нехаця адварочваецца на дзверы, хоць ты яе за плечы бяры, паварочвай. Стане, глядзіць табе ў ногі — прывыкае да чужога. Напроці ў печы паліцца, агонь — бліскавіцай на цёмнай кухні. Маўчыць, абірае ваўчкі з падала хвартуха. Пад нагамі склізка, выдаецца, што маснічыны плывуць, душна, аж па сценах цячэ, гразь тонкая, чорная, бы яе ластаўкі ў дзюбах нанасілі Агаце на гняздо. Пах чалавечага стойла. Ні табе дзе сесці. Выедзена дрэва на лавах, выкачана. Бярвенне на столі цёмнае, цяжкое, на грудзях ляжыць. Загавэльвай рукой праз акно і выцягвай, выбірай усё вон, як з пераспелага гарбуза, — склізкае жытло. Ведама, болей тутака гатуецца скаціне, чым сабе. Век рукі ў першай вадзе не памые: то з бульбы, калі адцэдзіць, то калі даёнку спаласне. Злівае ў церніцу. Павернецца рукі памочыць. За кацёл улепіцца — і зноў да вады. Цальны дзень мачае, атрасаючы на падлогу, бы якая варажба на вадзе, замова. Яе свянцоная чаша... Шух! праз дзверы памыі на бульбоўнік — і пазнатку няма. Як пасля балю, носяць на панадворак са стала посуд з хаты й носяць — вялікая сям’я летам, дочкі, зяці, кожны з малымі дзецьмі.
Толькі хто б адкуль ні прыехаў (і сястра гарадская наведваецца), і жывуць доўга, a ўсё неяк па-ейнаму, па-агацінаму выходзіць, і нічога не перарабляецца. Ідзе ад ракі, ногі мыла, ідзе па траве, сушыць, нечым цёмным на ганку выцерла, абулася дзюб! анучу на калок. I там рызінка, і там ветрае шкуток, бы касцы на траве разуліся, раскруцілі анучы, зайшліся да Рыгора павітацца. Яшчэ стаіць тонкі звон па кустах, менцяць казельчыкі ў траве іхнія косы. Валюх-валюх катлы на панадворку, цяжкія, ненажэрлыя, стоўпіліся перад ганкам, блішчаць чорным аксамітам сытыя бакі. Замочана ў балеі адзежа на сонцы, a там, на сенажаці сохне памытае проста на траве, можа, і чысцейшае і бялейшае, калі на траве. Ружавеюць па бураках, па цыбулі, па агурках вянкі паўружыкаў. Пад вокнамі чыстай палавіны цвіце невыводная чырвоная ружачка, бы на куст ускінута, сушыцца Агаціна святочная хустка-кашміроўка. Жоўтымі вузкімі ручаямі разліліся на двары ейныя сцежкі, усе па іх ходзяць, сваіх не маючы, бо за адно лета не
КНІГІ ОНЛАЙН
