Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Ёсць асабістая повязь паміж тымі людзьмі, з якімі разам едзеш ДАМОЎ.
Святы Францішак будзе суправаджаць маю душу ўсё астатняе жыццё — і ўвесь час горнай дарогай...
Прыехаўшы ў Менск, я баялася свайго твару, жэсту: мяне могуць не зразумець на вуліцы. I не тое каб я «прыдбала мясцовыя характэрныя рысы», стала італьянкай, але гэтая гатоўнасць усміхнуцца, загаварыць, прывітацца, быццам мы ўсе запрошаныя ў госці і сустрэліся ў доме Гаспадара.
Часта стала сустракаць аднаго жабрака. За плячыма перацятыя вяроўкай папяровыя скруткі, кардонныя скрынкі, сабраныя на сметніках. Усё гэта тырчыць, кратаецца на ветры, бы скрылле, — лятучы жабрак?! I крочыць ён заўсёды павольна, навобмацкі. Сустракаю на адным і тым жа месцы, y адзін і той жа час, бы адлюстраванне з іншых зямель. Адважваюся даць яму крыху грошай. Ён спыніўся, ветраючы скрыллем, узрадаваўся. Стаім, смяёмся над гэтымі грашыма, абое разумеючы ў жыцці большае за іх і радыя ім як прычыне спаткацца — загаварыць, усміхнуцца, прывітацца...
Дасылаю тэлеграму ў Італію з адмоваю ад куплі. Уваходжу нарэшце ў свой ЧУЖЫ дом і спрабую жыць інакш, чым было дагэтуль. Адшукаць на дзедавым гарышчы куфры даўнейшыя, ручнікі, лубкі, латкі, церніцы. Тое, што зблоцілася праз маю нядбайнасць, узнавіць, перазняць, як y акне седзячы з іголкай. Падняць старое кола ад тарантаса і па ім згадваць поры году вечнасці.
Я не адракаюся ад самай маленькай чалавечай ролі, бо нам даецца плоцкае сэрца замест каменнага не толькі дзеля нас саміх.
Калі ж зрэдку выпадае ад’ехацца за мяжу і адчуць, што там таксама нешта ўразіла, прытрымліваю сэрца, не пускаю далей парогу, бо інакш, выдаецца, ужо буду любіць Італію не ўсёй душой.
Ляпаюць раз-пораз дзверы. На дзевятым паверсе, нада мной, новыя жыхары, новыя гукі — пэўна, нехта гуляе ў тэнісны мячык?! Гэта немагчыма! — ну проста псіхічнае атачэнне! Трэба пайсці пасварыцца! Пастукаць па батарэі! Але...
Але надзіва ўдаецца ўявіць, што гэта на маёй страсе проста гуляе дуронае кацяня...
ПАРТРЭТ НЕВЯДОМАЙ
Наталцы Бабінай
Шукаю таго, кім быў ôa пачатку часоў.
Ейтс
Зараз, як на тое, мне часцей стала трапляцца на вочы суседка. Выводзіць пагуляць сабаку. Ідзе, рукі ў рукавы, дзіцячымі крокамі, твар нерухомы, ідзе да копанкі ў скверы. Робіць круг каля мёртвай вады і вяртаецца. Рукі як сашчэпленыя жывасіллем, толькі што не за спінай, быццам зняволена ў гэты дом, зняволена ў адзіноту. I толькі аднойчы на відніцы, выпадкова зірнуўшы ў акно... яшчэ нідзе анікога, туман белым развіхнутым прасцірадлам і жанчына. Да яе шалёнымі скокамі ад радасці бег бадзялы белы сабака (ён тут даўно), крычаў чалавечым голасам нямка: а-ы, а-а-ы! Ён прабіваўся праз тоўшчу ейнага смутку. Два целы ў тумановай плыні пластаваліся адзін каля аднаго, гулячы. Яна карміла яго, лашчыла, прыгожа ўскідвала рукі, завязваючы ў вузел валасы, і ішла разам да мёртвай вады.
Да мёртвай вады, якая стаяла ў маім пакоі ў вялікім люстэрку.
Завесіць чорным, як y час пахавання, справіць, пабыўшы, гадавіну, успомніць адышоўшага ў іншы свет. A потым на адным разе перавярнуць настольнік на найніцу і зайграць на гармоніку, маўляў, жыццё прадаўжаецца.
Але ў маім доме не хаўтуры, a здрада. Сышлі сябры, голасна перагаворваючыся, гледзячы ў твар, смеючыся, як сыходзяць розныя жывыя істоты са зжытага мейсца, з голай зямлі. Яшчэ быццам чуваліся іхнія галасы ў пакоях, яшчэ бачу позіркі іхныя праз плячо, крокі... Нехта затрымаўся, не, вярнуўся за парасонам. Стукнуў вецер y вакно, зашапацела дрэва — зманлівыя гукі спагады. Яшчэ тэлефануюць, нешта дакляруючы, гуляюць словамі, як бывае ў гаворцы выпадковых сувязей.
Яшчэ быццам і кава не астыгла на стале. «Людзей добрых няма, людзі па масці скрозь благія! Гэта за савецкім часам нас усё запэўнівалі, што людзі харошыя, a як аказалася... Я і дзіцяці свайму так тлумачу, каб не спадзявалася ні на кога...» — раз-пораз успамінаецца сустрэча з суседкай па пляцоўцы. Бы каменем праз плот, калі ты ідзеш па вуліцы, расхрыстаны даверам. Каменем і па малой, пасля чаго і на вочы ейнай дачцы трапіць вусцішна, бы і ты сама на ейную дарогу зверам з цёмнага лесу выйшаўшы.
У доме кожная рэч шукае сабе субяседніка. A на вуліцы, дзе чужыя твары, вокны, здзіцянелае пачуццё, што нехта вялікі, дужы выпусціў тваю руку ў цесным натоўпе і знік. Не закры чаць, не паклікаць, бы ў трывожным сне, не перавярнуцца на другі бок, каб не сніліся жахі, не перайначыцца на другое жыццё. Нехта мала знаёмы, як з натоўпу ўсё роўна, раіў: паплач! Слёз не было, вочы мялелі, высмагалі, балюча было глядзець на сонца. Схадзі ў тэатр! y тэатр?! Мяне спачатку трэба адцягнуць ад прорвы, выратуе хіба толькі нечы чысты зрух, без рэпетыцыі і спроб. Але...
У горадзе дождж, першы, вясновы. Дождж ціхі, шэптам, шэпт скрозь, каля ног, да самай зямлі, блізенька, унікліва, незаўважны для чалавека — ні на твары, ні на адзенні — толькі быццам дазволена табе выпадкова пачуць шчырую гаворку паміж небам і зямлёй. A можа, да тых, хто пакінуў свет? Здалёк заўважаю незнаёмую жанчыну. Рухалася як па ветры,
сарваная з месца. Яе лёгка было заўважыць y натоўпе, мне цяпер знаёма гэтая лёгкасць y нагах, калі зямля цябе не трымае, бо зямля для радасці. Збочваю, іду насустрач, быццам і тая таксама ішла да мяне. Мне мусова бачыць ейны твар, твар згубленага чалавека, амаль самагубцы. Пакінуць свет?! Але каму? На каго? Ужо і дзяўчо суседчына жыве недавяркам, папярэджанае маткай: людзей добрых няма. Адняла надзею на лепшае, бы сіллю адарвала ад грудзей маё кволае немаўля. I хто я цяпер сама, не захінёная, не абароненая сяброўствам, любоўю. Маё імя?!
Пакінуць свет... Па мне, каталічцы, паставяць крыж ці камень з надпісам. Сумны мурог з суседняга кладоўя спаўзе на вочы. Каго папярэдзіць, што мне б дарала зусім інакшае. На этрускіх помніках з абпаленай гліны ў Вальтэры жанчына часцей трымае ў руках веер. «Смерць і бесклапотнасць, легкадумства, выкшталцонасць — смерць і гэты подых ветру, калі раптам асвяжае ўжо спячыя, нетутэйшыя твары» (Філіп Жакотэ). Перайсці ў другі свет нязмушана, без адчаю, іншы раз наведвацца па кладцы, зробленай на прыкладзіны, каб яшчэ і яшчэ пакаштаваць цудоўнага віна, пакінутага на Дзяды на стале сябрамі.
У доме анікога, акрамя сабакі, як y той жанчыны, што ходзіць удвух на выгул да мёртвай вады. Толькі іншы раз выпадкова натыкаюся на позірк — італьянец Ларэнца Коста, «Жаночы партрэт», пятнаццатае стагоддзе, сярэднявечча. Я часта адчувала прысутнасць y пакоі багатай дамы без імя, з палымянымі валасамі, тэракотавая сукня. Густа напудраваны твар, шыя, плечы. Толькі жывыя, рухомыя вочы, якія пэўна свяціліся і ў цемры. Рудзізна прабівалася праз пудру свячэннем свечкі. Фонам густы морак каменных скляпенняў, холад улоння і на ейным твары, прыгажосць быццам не развіхалася без сонечнага святла цяжка было пазначыць ейны век.
Яна доўга звыкалася са мной. Варта было падысці, пачаць разглядаць, жанчына пужалася, пацеркі на шыі зрушваліся, беглі адна за адной, яна часта дыхала ад хвалявання. Скулы цямнелі, калі я доўга затрымлівалася ў ейным пакоі. Палохалася, калі я дакраналася да другога чалавека, калі мяне хто запэўніваў y дружбе ці любові, калі хто цалаваў рукі, развітваючыся. I толькі калі лашчыла сабаку, быццам супакойвалася.
Яна не мела даверу да людзей. Хацела мяне папярэдзіць?! Мы не супадалі, але я не схавала партрэт ад вачэй па невядомай мне сувязі з ім ці проста ўлічваючы мастацкую вартасць італьянскага майстра.
A цяпер нас было двое, недавяркамі, мы амаль не сустракаліся поглядамі, як два злачынцы. Два жаночыя партрэты, без імён, і без веераў, вядома. Мёртвая цішыня, і подых ветру не даходзіў, не асвяжаў нашыя нетутэйшыя твары.
Не памятаецца, каб пазванілі, каб я адчыняла дзверы, a на парозе стаяла маладая жанчына, з ёй мы выпадкова сустракаліся на выставах, амаль незнаёмая. Стаіць і азіраецца, як на прыпынку, быццам упэўніцца ёй трэба, ці туды трапіла. Здарожыўшыся, бы ішла пехатой, аслабаніла рукі ад вандзэлкаў. Толькі што ў берэце, a так дарала б зараз ёй хустку тугую развязаць на галаве, спусціь pari, каб трохі ачухнуць, аж пара, выдаецца, ідзе і ветрыкам вясновым заносіць, як ад першай пралескі ў лесе.
Нахілілася, выкладае нешта з сумкі проста мне ў рукі. Ні хвіліны не бавячыся, адразу ў парозе, быццам толькі з гэтым і прыйшла і найпільнейшым: саланіну, какоркі крамныя, але рыхтык такія, што рабіла калісьці ў вёсцы суседка Гірына. Тлустыя, пахнючыя, уетыя, тыя, што на свята, рукамі качаныя, на вока пасыпаныя буйным цукрам, дзе болей, дзе меней. Тыя, што даваліся ў рукі, таксама ў парозе, калі ў хату атумысла прычыную ганяючы, зайдзішся, пачуўшы пах з коміна. Сморгнеш, атрымаўшы, за дзверы коткай, бы сцягнуўшы са стала. «Пачакай! На яшчэ малака!» чую наўздагон. Мяне не затрымаць, я ляту ў свет, несучы навуку нашай вёскі: лёгка папрасіць! лёгка ўзяць! лёгка аддаць!
Стаю, як тады, ля парога, прымаю ў рукі арэхі, яшчэ нешта, і яшчэ, поўны ахапак, прымаю надзіва моўчкі, скупа, прагна, — нічогаўзамен, хай сабе і на словах, каб нічога не збавіць сваімі падзякамі, не застацца ў даўгу.
Быццам яно і не табе, a на ахвярнік.
Вуліцы за вокнамі неспадзявана занесены ў красавіку пэўна апошнім сялетнім снегам. Толькі во адзіныя крокі на дарозе — сляды маёй госці. Праз увесь горад, ад ейнага дому да майго.
Прыходзіць неўзабаве і другі раз, распранаецца і складае адзежу ў парозе, як мокрую барму пасля дажджу, каля ног,
на падлогу. Прыносіць вязанку сухіх белых грыбоў, сабраных ейнай бабуляй y вёсцы, і слоік поліўкі з бобам, маўляў, Вялікі пост, якраз перад Вялікаднем, абавязкова трэба пакаштаваць. Свечкі ў поліўцы не стаялі, запраўленая толькі грыбамі, падманны пах посніцы, нішчымніцы. Трэба хоць лыжку памачыць y гэтае варыва, дапільнаваўшыся чаргі каля міскі сярод старэйшых, і ты ўжо выратаваны, табе даруюцца дзіцячыя грахі.
Скора і пайшла. У пакоях застаўся грыбны пах вясковай хаты, дух блізкай зямлі, дух блізкага старога чалавека, каля якога ты сядзіш, расцеш на адной грыбніцы. Асабліва ў кутку, на кухні, як пад ялінай усё роўна. Госця акурвала мяне даўнейшымі пахамі, як дымам травы-пералёту ад пужання, давала мне знакі, якімі было пазначана маё племя, племя вясёлых, дужых, шчырых людзей. Сустрэўшы свежага чалавека, успадабаўшы яго, мне заўсёды карціць запытацца: a ці спяваеш ты?
КНІГІ ОНЛАЙН
