Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Я шукаю голас пеўчага чалавека, бы падбіраю ў касцельны хор, — y нас y вёсцы спявалі ўсе.
Звесткі адтуль, з нашай вёскі, быццам ішлі з дня ў дзень, з кожным прыходам госці. Мяне разварочвала тварам проці здрадаў, згубаў, як проці ветру. Вярталася памяць. Сніліся сны: то жыта ля дарогі, па якой хадзіла ў школу, то трава высокая, то чорная ралля, сырая, бы гэта ў маім доме паслана мне, не паслана нанач. I нават вясновы ручай з белай глінкай на дне, ён знікаў улетку, але яшчэ бег, цёк праз маю памяць.
I імя ягонае сярод імён маіх памерлых ужо аднавяскоўцаў.
Бачыцца ў снах усё ясна, да драбніцы, пэўна, каб хто ў тую каторую ноч запазніўся ў нашым полі, убачыў бы мяне, мой прывід. Днём таксама ўвачавідкі наматваю шоўк ручая на цэўку, тужэй і тужэй, і апынаюся ўмомант там, дзе ён пачынаўся. То раптам паўтараю бабулін жэст, маміну грымасу, бы адчуваю іхны дотык да сябе.
Гэтаўжо дзённыя сны.
A ці спяваеш ты? пытаюся ў госці другім разам. Не, адказвае. Яна амаль і не размаўляе. Сядзіць насупраць, заўсёды адна і тая ж поза, вочы прыспушчаныя, маўчыць, бы прыходзіць да мяне на сеанс натуршчыцай. Аніякай касметыкі, толькі вось нетутэйшы міндалепадобны разрэз павек, як змаляваны з некага. Сустрэўшы такую жанчыну, і на вуліцы
нязмушана затрымаеш за плячо, каб падзівіцца, як спыняе нас іншы раз вышэйшая сіла, даруючы ясны зрок здольнасць убачыць цуд. Павярнуць да сябе за плячо або самому зайсці з аднаго боку, з другога, каб не адсвечвала, як y музеі. Апранута ў нешта выпадковае, зусім не да твару, быццам і не сваё.
Пойдзем, кажа, да касцёла на ўсяночную, булкі пасвенцім. Я маўчу... Бо ў нас было во як: вёска чакала дзевак з усяночнай, каб пранашчыцца свянцонай соллю. Раз-пораз выходзілі з хаты, паглядалі ў той канец, адкуль вяртаюцца з храма. Нарэшце паказаліся, ідуць, лепей будзе сказаць, узыходзяць з-за пагорка, з дзесятак кіламетраў пехатой, хто і босы, ідуць не спяшаючыся, натоўпам, пагорак падымае іх на плечы вышэй і вышэй. Сціхае смех, гаворка. Развіхнушы натоўп y радок, ідуць ужо моўчкі, каб урачыста данесці тую радасную навіну ўваскрашэння.
Сама я састарэла ў гэтым горадзе ў вечных звадах — і ў дзеўкі не ўбралася, і ў бабы. I буду да скону выходзіць і глядзець, адкуль вяртаюцца з храма мае аднавяскоўцы.
У каго паміж Богам і чалавекам non ці ксёндз, y мяне — мая вёска.
Тэлефануе, вымаўляе маё імя з акцэнтам, бы перакладае з іншай мовы: «р» з хуткім пераскокам, як праз раптоўную перашкоду на дарозе. Прыходзіць на Вялікдзень з свянцонай соллю, прыходзіць з дня ў дзень, ідзе, падымаецца з-за пагорка маіх згубаў, майго недаверу. Адкуль, праз каго ёй наказалі і хто ён, каб так дакладна ведаць, што я ў небяспецы? I чым, як мяне ратаваць? Мы амаль незнаёмыя. I яна намнога маладзейшая за ўвесь гэты брыдкі свет?! «Ты быццам паслана нейкім...» вымаўляю назгад. «Мы ўсе адзін аднаму пасланыя...» адказвае прарочыцай.
Сядзіць насупраць, вочы вузка да скроней абведзеныя сном няведання. Так цнатліва, не мігаючы, глядзяць на мяне здалёк мае вясковыя бабы. Так глядзяць з абразоў мадонны італьянца Пётры Ларэнцэці, y якога позірк святых, анёлаў і позірк чалавека мае аднолькавы сэнс. I нават маленькі Хрыстос на адным з ягоных абразоў адхінае покрыў на галаве маці, каб пацешыцца з ейнай прыгажосці.
A ты тут жывеш, вырабляючыся, губіш сваю прыроду на іхніх вачах, — забываешся на іхнюю ахоўную пасаду.
Яшчэ пільней разглядаю сваю госцю, спяшаюся, бы яна сапраўды прыйшла да мяне на сеанс і, можа, на апошні. Пярсцёнак на ейнай руцэ... іянічны стыль... дзе я яго ўжо бачыла? Быццам ён увесь час навідавоку... на туалетным століку ці на паліцы ў ваннай, з маёй рукі?!
Я застаюся жыць. Мне вяртаецца імя. Жыць спачатку. Хаджу па дому, быццам атрымала спадчыну, разглядаюся, адчуваю нанова свой лад, па каслаўках усё бяру ў рукі, перакладаю, сумна цешуся. Шчыльнае цёплае гняздо, складзенае з веры ў маіх сяброў, умацаванае на доўгае жыццё, упрыгожанае найлепшымі спадзяваннямі, якія яны калісьці абуджалі. Цяпер яно да скону будзе перавіта маім даверам, няўцямным, але гэтага дастаткова.
Раптам заўважаю... пярсцёнак маёй госці... на руцэ дамы ў тэракотавай сукні?!
Мы ўсе адзін аднаму пасланыя некім. Нават калі гэта проста «Жаночы партрэт» y раме. I без імя.
ТЭРАРЫСТКА
Быць беларусам — проста работа.
Сяргей Дубавец
Выдавалася, што ляціш не ў самалёце Рым — Мінск. A сама па сабе, зграяй, — усё, што было лятучага ў лясах, на дрэвах, на дратах y горадзе, паднялося ў паветра. Дзвесце? трыста? інтэрнацкіх дзяцей вярталіся з адпачынку ў Італіі. Галасы калыхаліся ў цеснай прасторы, нешта зычнае, дзікаватае чулася ÿ іх, y адрозненне ад галасоў хатніх дзяцей. Рознагалосай хваляй мяне раптам адкінула, прыбіла да колішняга голага стала ў дзіцячым прытулку, якраз тая гаманкая хвіліна перад тым, як будуць дзяліць ежу. Я бачу свой лёс увочы і... стойваюся, каб ніхто не здагадаўся, што я таксама дзетдомаўка. Бо дзяўчаты адразу ж залезуць да мяне ў сумку. Перапэцкаюцца шмінкай, будуць прымяраць мой шалік, пантофлі, як гэта мы
рабілі, калі да нас прыязджаў хто з выпускнікоў. Будуць абнюхваць адзенне, водар дарослага жыцця.
Іншы раз прызнанне служыла паролем. Як тады... гуляючы з сабакам, раскідаю хлеб птушкам y скверы на старых кладах ля царквы Магдалены і адыходжуся. Азірнулася... Хлеб збіралі двое мужчын! Амаль y шоку вяртаюся. «Мы выйшлі з турмы... мы дзетдомаўскія», кажуць. Дастаю грошы, доўга маруджуся, не магу патрапіць адчыніць кашалёк і раптам бачу напружаны чаплісты позірк: чалавек рыхтуецца драпежнікам выхапіць здабычу. На маім горле ўдушлівая рука нашага з ім супольнага лёсу, мы ўжо амаль бораемся, як толькі не качаемся па зямлі. «Я таксама дзетдомаўка...» ледзьве прамаўляю, бы выходжу з бойкі, пільнуючы ягоны позірк. Чалавечыя змыслы прабіваюцца праз тоўшчу ягоных бядотаў. Мужчыны дзякуюць і адыходзяцца. Я нясу дамоў сваю цэлую галаву і пачуццё паразумення, якое рэдка паспытаеш з сытым чалавекам.
У салоне пацішэла. Раскрываюцца тэчкі, заплечнікі (дзеці адпачывалі ў сем’ях), дастаюцца, пераглядаюцца падарункі, жуйкі, цукеркі. Якраз перада мной дзяўчынка пад аксамітным берэтам, нязграбная, пульхная, фалангі слаба абазначаны, як y жабяняці, берэт дарослы, і парасолька ў руках з загнутым канцом таксама не дзіцячая. 3 тых дзяцей, якіх можна апрануць y што заўгодна. Яе заўсёды прыбіралі чужыя рукі, сама нічога не выбірала, не прасіла, для яе адзежа гэта покрыва, як для святой. Спрабуе расчыніць парасон і, калі ўжо ўдасца, падымецца пад столь салона і хутка вернецца, бо тут ейныя першыя асабістыя рэчы. Берэт спаўзае на вочы, не даючы ходу, дзяўчо паслухмяна асядае глыбей y крэсла, запіхваючы ў рот жуйку. Павярнулася назад, да мяне тварам, нахілілася блізка, вочы стаячыя, як вада, — што ўкінеш, тое і будзе боўтацца, слінкі ад жуйкі зараз сцякуць y мой падол. Побач дзіця тузаюць ваніты. Нахіляецца выхавацелька, я пазнаю тую, што яшчэ ў аэрапорце казала: мы вязём дзяцей з абмежаванымі разумовымі здольнасцямі.
Я якраз пасярэдзіне гэтай групы.
Раптам з розных куткоў салона падымаюцца старэйшыя дзяўчаты, ідуць па праходзе, ідуць павольна, хістаючыся, сыходзяцца, абхапіўшы адна адну, складаюць галовы вянком плачуць уголас. Што? Чаму? Іх, розных можа, раней і не
сябравалі, — сашчапіла крэпкай моцай страшная бяда — адчужанасць.
Яны не хочуць вяртацца дамоў.
Выхавацелькі сядзелі асобна, размаўлялі, усміхаліся стомлена, жавалі жуйкі: a што, усе дзеці цэлыя, ніхто не згубіўся. Яны быццам і не здагадваліся, што чыніцца здрада, што шмат хто «застаўся» ў чужой краіне назаўсёды. Побач з выхавацелькамі іх дзеці, яны ўвесь час на матчыным воку, яны захінёныя ад спакусы. Але раз-пораз чулася і адтуль, і амаль з дакорам: «А мне купілі фотаапарат, вот! A мне новыя джынсы, вот! A мне...»
Мы ляцім, дзяўчаты разыходзіліся папіць салодкай вады, пасядзець каля разапхнёнага ад падарункаў заплечніка. Ізноў сыходзіліся, ізноў плакалі, счапіўшыся, тварам уніз. Толькі што не звязвалі косаў, быццам збіраліся скочыць з самалёта самагубкамі і не разлучацца і пасля смерці.
Наш вырай не хацеў вяртацца. Знізу, з зямлі, самалёт пэўна нагадваў параненую птушку з мігатлівымі белымі крыламі.
Дзяўчо пад берэтам зноў нахіляецца да мяне яшчэ бліжэй, зараз дакранецца пальцамі да твару, каб апазнаць, але каго?! Левае паўшар’е ў маёй галаве таксама ўжо захінёнае зацьменнем. Спрабую занатаваць па звычцы ўбачанае, перачытваю і заўважаю, што запісваю без знакаў прыпынку. Зніклі нават коскі?! Дастаю жуйку, упіраюся нагамі ў пярэдняе крэсла, рэзка адкідваюся назад — разварочваю самалёт. Як лёгкі вазок на высокіх рысорах!
Разварочваю ў часе, каб пачаць гэты ваяж y Італію з самага пачатку, наноў.
Нам трэба адрэгуляваць аб’ектыў зроку. Паставіць унутраны голас, каб не сарвацца да плачу, вяртаючыся з гасцей.
Самалёт нахіліўся, зорны пыл пасыпаўся, як са страхі. Наўмысна раблю добрае кола, каб убачыць аўстралійскае ранча, куды сасланы памагатым пастуха авечак дуроны прынц Гары. Так, лічыць ангельская бабуля Лізавета, пазнаецца сапраўднае жыццё. Старэйшы Уільям сам паехаў y Чылі з кампаніяй нядобранадзейных падлеткаў, будуе масты, жыве ў інтэрнаце, дзяжурыць па кухні, гатуе бульбу з соллю, як y нас кажуць. I гэта перад тым, як, магчыма, неўзабаве прыйдзецца надзець на галаву карону! A нам навошта тое ранча? Мы не каралеўскія
ўнукі! Тут да месца будзе нагадаць: Генрых IV дазваляў лупцаваць нават каралеўскіх дзяцей вопыт даўні, трывушчы калі што якое.
Сонца ўжо з другога боку, якраз з таго, як зафіксавана ў ячэйках нашае памяці, святло рассеянае, бы скрозь абажур, — мы дома! Мы яшчэ толькі рыхтуемся ў Італію.
Найперш трэба ўспомніць закінутыя на гарышчы навыкі суладдзя з прыродай. Мы ідзем туды, дзе яшчэ кратаюцца карані ссечаных дрэў, лічым на пнях колцы гадоў — знішчаны няспелыя лясы. Зямля слаба родзіць, бо ёй вочы гарэлкай залілі, жаляцца навокал людзі. Жаляцца звыкла, ім і тое рабое, і гэтае, і няхай сабе, маўляў, — не смяротнае. Мы пералічваем усіх птушак, усіх звяроў, шмат каго не далічваемся, патручаных, пабітых. I раптам знаходзім гняздоўе лебедзя-крыкуна — яго ў нас даўней не было. Гукі клявікордаў y нябеснай залі — гэта ягоны голас. Прырода ідзе да рук з даверам дзіцяці. Па дарозе вясковай сустракаем старую жанчыну. Змораная, цела цяжкое, душыць здыхаўка, пара йдзе, курыцца ад самай косткі, нагрэтай на сонцы, як ад роснага каменя. На ейным панадворку, накіраваўшыся на аўтобус y горад, стаіць унук. Узрост каралеўскіх хлапцоў, стаіць, плача, не хоча заставацца ў бабы, a самая ж касавіца! Гавораць да яго, ушчуваюць, просяць, a ён павярнуў галаву ад двара, ад усіх, з якога боку ні зайдзіся — дасць азадкам. Шыя таўстая, наетая, хамут не ўздзенеш, рады не дасі — не завернеш.
КНІГІ ОНЛАЙН
