Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Не, як аказалася, гэта толькі прытулак, зацішак, дзе можна пераначаваць, як y стозе сена, пераапрануцца з гарадскога ў блажэйшае і да работы! I няхай толькі каторы забавіцца ў хаце ці ў садзе, зсочыць, згледзіць, маўляў, што ты маеш рабіць, калі ў зямлі не поркаешся. Пэўна, кажа Барбарынай нявестцы нешта ёсць, ці яна можа хворая? Чаму?! Бо, маўляў, сядзіць на лаўцы пад хатай і котку гладзіць. I вурыць сабе без меры на посцілку траву, накасіўшы ў садзе. Пачнеш спагадаць, a яна: калі чалавек укараніўшыся, яму што болей трэба: і падняць і панесці, яму меней шкодзіць, чым маладому. Стаім, абедзве смяёмся — век з мяне дурня зробіць. «З’еду зімой,
пабачыш, і не вярнуся, усю зіму буду ў дачок гуляць, хоць аддыхаюся!» — мацюкаецца Мацейка. Зноў яна смяецца, маўляў, ты мне зімой і не патрэбен, едзь сабе!
Работа і работа. Неяк жа было ўдалося дамовіцца з’ехацца да іх на гадавое свята. Зяць сеў за стол ужо п’яны і... адваліўся. Гаспадар падышоў, сабраў на відэлец скрылі каўбасы з бутэрбродаў (па-гарадско-о-му накроілі тутака!), пад’еў і пайшоў укасіць карове. Унук закапызіўся — спаць хачу! I святыя не дачакаліся, накуця седзючы. Дзеці, скажа неяк Мацейчыха, a ні я памятаю вашыя дні народзінаў, a ні я патраплю што купіць... Я вам на кожан дзень дам, што маю, a на свята выбачайце! Вечарам, бачу, ідзе, сама ўпрэўшы, чырвоная ў твары, бы верхам ехала, паганяючы і дачок, і зяцёў, і ўнукаў. Трэцюю сукенку, хваліцца, сёння змяніла, гэтакая спякота! Пачнеш ушчуваць: ты ж ба спакайней, дзеці забяспечаныя, добра ў горадзе зарабляюць. Не магу, злуецца, каб яно ў блот, y тлум сышло, тое, што можна спажыць! Тут яблыня скінула праз ноч салодкія яблыкі — трэба сабраць, паехалі ў лапнік, натрапілі на познія апёнкі. Салома аўсяная ляжыць за агародамі трэба ўзяць, пакуль y стагі не звазілі, блізка ляжыць, як не ўзяць? Ды ўсё такое дармавое! I ніхто ў Каплічах не зсочыць яе, і не ўдасць, бо, маўляў, не да мяне яна ходзіць y агарод, і не да цябе, і не да каго другога. Яна ў калгаснае, — быццам і не злодзей! A тут, маеш, і свой мех ячменю з поля прапаў, знайшлі ў кустах, суседка, здагадаліся, схавала, каб потым па пацёмках сабе перанесці. Стаіць Мацейчыха з мужыком, ганьбяць злодзейку і смяюцца: во, маўляў, ужо і радасць, што знайшлі на разе, ужо, маўляў, ім і свежая навіна, добра, што ў сажалку побач не ўкінула, дастала б, высушыла — і тое самае! Каб яны хаця дзякаваць ёй не пайшлі за тое. Ляціць Мацейчыха, спяшаецца, рупіцца, час даганяючы, упушчаны ў лесе. I ў хустцы з галавы грыбы, і кош з коптарам, натрапіла, усе не сабрала. A каровы ўпаўдні прыйдуць, трэба пераняць. Колькі часу? Паспею! I зноў y лес. Збі яблык, збі — крычыць на мяне яго, маўляў, восы з’ядуць! Ссыпае набытае ў місу ля парога, ляжаць на сонцы агуркі неспарадкаваныя, гарбузы. Дзе яна ўсё прыдбанае давядзе да толку, зносіць сама сабе пад ногі. Нямыты посуд на стале з пазаўчарашняга, хата нямецена. Ну і што? Хата пастаіць, нідзе не дзенецца, і наогул з гэтых убораў нічога не будзеш мець,
аніякага набытку з тае харашбы! Яна ўжо ўзаконьвала свой беспарадак, гармідар.
Пагода стаіць! Уся ейная ўлада і парада, хутка прыйдуць халады — дзверы зачыняць і ў лес, і ў поле.
Ідзіце, дзеткі, самі да аўтобуса, няма часу правесці, скажа на дачку з унучкай, напакаваўшы ім y сумкі сыроў, масла, малака, a яна ўжо пойдзе да суседа буракі церабіць, ён за тое каня дасць бульбу пераараць, y суботу зноў прыязджайце, няма чаго сядзець y горадзе на выхадныя! Паваліцца ўнучка на падлогу, будзе біцца, качацца, як ёй тут усё надакучыла, будзе крычаць. Быццам адкіне яе невядомая хвароба і невылечнае: жаданне ладу, строю, парадку, як смага, тое, што адчувала ў гэтай самай хаце, чым жыла прабабка. Яшчэ недзе на гарышчы ейныя ручнікі, посцілкі, y чатыры ніты, y восем, y дванаццаць, дымы, перабіранкі, знітаваныя на павучынне, там і кросны, і калаўрот, і прасніца. Яшчэ вісіць накуця ейны абраз, святы Мікола, на якога Мацейчыха звычайна кажа: анічога не памагае, толькі вецер y поле заварочвае на пажары. Ці можа ўгледзела ўнучка ў чужым вакне чужога дома, дзе і згода і шчасце, як там правілі службу анёлы? «Чаму да вас аніхто не заходзіцца, не прыязджае ў госці? Чаму ў вас так нявесела? Адна работа, з раніцы да вечара! Усё дзеля ежы, дзеля трыбуха!» — не сціхала.
Гэта кіны загранічныя вінаватыя, хрысціла яе Мацейчыха.
Унукі не прыязджалі, як зракліся. Толькі дурнаваты Баравік ходзіць па полі, па лесе, жаль наганяючы. «Мама! Мама!» — кліча, босы, галодны, y фуфайцы на голае цела, даўно жыве адзін. Тады Мацейчыха састроіць стол, пойдзе на могілкі запрасіць матку ў госці, каб тая паспрыяла, бо нешта благое ўбралася ў ейную сям'ю — згубілі пуцінку ў вёску ейныя ўнукі. Старэйшы, самы дарагі, ён з ейных любых рук есці браў, не тое што ўнучка, a дала была тварагу з місы пакаштаваць, свежага, пахнючага, дык збрыдзіўся, сам адкалупнуў сабе ў рот. Яна яшчэ памятае матчын парадак, вывурыць смецце з хаты хоць на той час, запаліць свечку, адчыніць нябожчыцы дзверы, запрашаючы да стала. Белая котка ўскочыць праз парог, a маці можа і не адважыцца, не пазнаўшы сваю хату: усё куплёнае, усё крамнае — чужое.
Рушнічкі ліае бялявыя,
Ці мне вамі кусты накрываць.
Брусы мае шаўковыя,
Ці мне вамі межы засцілаць.
Цяпер Мацейчыха завязвае хустку цёмную, кашміроўку, бы сапраўды з кірмашу прыехаўшы ходзіць, і не пераапрануўшыся. Ужо яна тую хустку харошую адшкадавала сабе на будзен дзень. A то ж паказвала неяк, хвалілася, цэлы стос новых, зляжалых y шафе на паперыну, не чапала. Нешта ўсё яна ззаду і ззаду за мужыком апошнім часам.
— Я ўжо гэтак хаджу... — адкажа, як заўсёды смеючыся і з мяне, і з сябе. — Нябойсь, зараз абое не паміраюць, нехта адзін ды застанецца на хазяйстве! Толькі мне каб адразу памерці, y мяне мужнасці не хопіць доўга смерці чакаць, як тая Барбара. Мне дарала б увечары легчы спаць здаровай, аўранні адысці. I каб y рай трапіць, па садзе хадзіць і ягады з куста есці!
A што, каб запытаўся, хіба ў раі не надакучыць без работы?
Пэўна і Мацейчыха загадае шараваць вялікага сагана ў спадчыну... Во той канец y скрыпаным суровым матку, што ўскінула мне на вочы Барбара.
Так жа няма часу марудзіць вёска варажыла на благое. Прылятала на панадворак да Барбары скапа з лесу, забіла чорную курыцу, хацела панесці, не падняла, цяжкая курыца, асенняя. Скапа асцярожная, дзікая, перагаворваліся бабы, і каб так адважыцца, бы на пусты двор на зжытае месца.
— Вароны абступілі, як на могілках усё роўна! ужо я вазьму ружжо з шафы, пярну дык пярну, жывая не застанецца! — мацюкаецца на ўсю вуліцу Мацейка.
Круць і ён y дзверы да Барбары. Мутныя люстэркі, пройдзеш побач — адбітак калыхнецца, як y стаячай вадзе. Мыша выбегла на сярэдзіну хаты і сядзіць сабе, пэўна, вечаруе разам з гаспадыняй.
— Была памерла і... аджыла, цешыцца Барбара. — Харошы ясны дзень, то і стол бачу, і печ, сяджу, душкуюся. Весялей, калі ўключу тэлевізар. 3 пяток хвілін рамка відаць, a потым... свіран, платы, сабакі брэшуць... адно і тое выдаецца. Сяджу, не баюся — усё яно маё ўваччу, тое што трэба. Бывае выдасца нешта вісіць перада мной, рукой завяду — нічога няма. Мацейка
быў зайшоўся, ведае, што я баюся грому, дык жартам як стукне па стале! — a ў мяне са страху цюкі саломы загарэліся сінім агнём, напужаў стары дурань. Як y сваёй хаце, то прывычная, a на вуліцы... Дарогі не бачу, яна мне не запамінаецца, як сцежка па жыце ўсё роўна, якую вецер ззаду за табой раўнуе, заварочвае след...
На адно лета такая сцежка кладзецца. Можа б і болей выходзіла на вуліцу, але яна не ведае, ці чыстую хустку завязала, ці тую спадніцу ўскінула. Сядзіць y хаце, як звон, згубіла, кажа, зіму і лета. Устанеш з лавы ісці дамоў, яна крыкне раптам, бы на дзяцей: пасядзіце! I кулачок са злосці прыцісне да сябе, маўляў, многа гаворкі мае, пасядзіце! Спынішся, як бы не спяшаўся, яна ўжо мела над табой тую ўладу, калі чалавек на апошняй гадзіне, яна ўжо быццам вымерыла і сваю адлегласць, і тваю. Як гэта, маўляў, часу няма пасядзець, раней такога не гаварылі! Цяперашнія людзі?! Ці чулі вы, каб чалавек сказаў, што ўсім задаволены? То яму трэба дзіван новы бядуе, то машына даражэйшая, каб усё было што ў суседа! I Богу ніколі не падзякуе. Жызня, кажа, перайшла, адымі ў людзей работу, y іх і рукі адымуцца, нічога цяперашнія людзі не ўмеюць рабіць: ані прасці, ані ткаць, бо авечкі даўно звялі за калгасам, лён не сеюць, усё ўменне звялося. За работу, маўляў, трудадзень брыгадзір ставіў, за ступы, цэбры, вышыванкі пенсіі не далі б. I мода сышла на свойскае ўбранне, як зарвала. На ейнай памяці сцягваліся з ложка даматканыя посцілкі, макаткі са сцяны, выцінанкі, карункі, толькі каб куплёнае ў хаце. Гэта ўжо гонар, што гаспадыня грошы мае, можа купіць крамнае. I песень цяпер няма дзе ўзяць, не збіраюцца людзі ў бяседу, каб пагаварыць, паспяваць, патанчыць, як звязаныя, усё ў тэлевізары перагаворана і перапета. Валя, кажаш, спявае? Яна наезджая, са свету, яна тут, y Каплічах, не радзілася, якія там ейныя песні!.. Сама Барбара нарэшце абдумалася, ды голас згубіла. Цяпер, кажа, жызню можна направіць толькі горам. Якім горам?! Вайной, адказвае...
Святло не палім, я амаль не бачу ў цемры Барбару, не бачу хату, бы сяджу на свежым пакінутым месцы, на халодным падмурку. Бо маю свой, паточаны часам камень, ён мне парогам, аб які ўсё жыццё спатыкаюся, парогам разбуранага дому маіх бацькоў. I дзе б ні была ў свеце, іду найперш да
скляпенняў, руін, падмуркаў — я плакальніца па кожным... Няўжо маё племя ўсё запамятавала, не можа сабе рады даць і чакае ачышчэння знішчальным агнём?!
Святы Мікола, злітуйся, павярні вецер y поле...
— От буду паміна-а-аць, такая сёлета цёплая восень стаіць! Камары, чую, мак таўкуць, цёпла, травіца зялёная, на такую зялёную траву снег доўга не кладзецца... Каторую гэта сотню жывём?.. — ці то пытаецца мне ўслед, ці то разважае сама сабе.
Пах лісця, зямлі, бы пах бармы, што пастыр скінуў з плячэй на ганак, вярнуўшыся з пашы.
Цяпер толькі кожную раніцу паглядаю ў вакно, якраз насупраць ейная хата, пільную, як зязюльку ў гадзінніку.
Бачу: адчыненыя дзверы — раптам ёй блага зрабілася? Зайшлася ў хату. Барбара ляжыць на ложку, спіць, ну і няхай сабе. Пабыўшы, кажу ёй, што заходзілася.
КНІГІ ОНЛАЙН
