Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Гусі крычаць, прарэзлівыя галасы пералёту над хатамі, лятуць доўгім шляхам, гляджу зайздросна, як y дзяцінстве, пад высокім рухавым мастом, на які табе забаронена ўзыходзіць.
Няўжо Барбара састарэла? Яшчэ нядаўна казала, што ўсе бабы, y каго ні запытаецца, ужо звязалі сабе вузел на смерць. A яна — не! яна не збіраецца! Дочкі прывезлі былі ёй сарафан з горада, то ўсю зімку парола і лета яшчэ, калі дождж, зноў садзілася пароць не па модзе! ёй усё каб па таліі было! Ейная матка, нябожчыца, казала, апранула была сукенку смяротную, хустку завязала, падышла да люстэрка, глядзіцца: во, маўляў, каб і труна была гатова, можна было б прыкінуць, як яно будзе, — каб людзі не пужаліся, убачыўшы яе пасля смерці, каб хораша ляжаць, як спаць.
«Ці пазнаеш ты мяне?..» — раптам запытаецца сцішана вясной, калі я вярнуся на дачу з горада, перапужаўшы згадкай, як ёй цяжка зімавалася, губляючы прыгажосць.
Назаўтра, бачу, выйшла на ганак, стаіць, спусціла нагу на прыступку, бы басанож, y сцюдзёную ваду, мацае, ці глыбока, — не, не адважылася, пайшла назад, y хату, не, вярнулася, сама сабе веры не дае, і яшчэ раз пайшоўшы, вярнулася, і яшчэ раз. Потым камандавалася з дзецьмі (якраз былі прыехаўшы) з ганка: да каровы, y агарод, y сад. Толькі вечарам пайшла ў хату, несучы перад сабой спавітыя рукі, суровым матком ускіне яна свае сцежкі і на мае яшчэ відушчыя вочы, будзем разам разбіраць тое скрыпанае прадзіва, будзе сыпацца кастра і на мой прыпол, пакуль не сыдзе нітка.
Барбара аслепла... такая навіна... Не было аніякага пазнатку на тое, што цэлая сялянская эпоха будзе сыходзіць y нябыт менавіта з майго канца вёскі і гэтак скоранька, ледзь сэрца ўтрымаеш. Па старым садзе, па агародзе, ад хаты да хлявоў, ад хлява да хаты, абшукаўшыся, любой пагодай, хустку толькі перавяжа, трэцяя хустка за паўдня, хада размеркаваная, павольная, бы з ваўчком-хліпаўкай па пацёмках, рух маятніка. Калі, бронь Божа, яе не стане, y мяне ў хаце спыніцца гадзіннік, я пары не буду ведаць, як той наш дурнаваты Баравік: падыме ўгору палец, памерае неба ад сонца да лесу. Мне край меры, седзючы за пісьмовым сталом, трэба бачыць праз вакно цётку Барбару. Аніякая ні радня, але кожны чалавек набывае з гадамі магічны сэнс.
Неяк жа ўдалося дзецям угаварыць, павезлі Барбару ў больніцу, y горад, зачынілі дзверы на замок, наказалі суседзям, Мацейку з жонкай, глядзець скаціну. I след яшчэ цёп_ лы, a алканаўты з суседняй вёскі паставілі ровары каля плоту, пайшлі ў сад. «Ці кіслыя яблыкі? — Кіслыя, кіслыя, укусіш і роту не зачыніш!» перагаворваюцца, як y лесе. Вырваў нехта хвост морквы ад ракі, фасолю з карэннем вынеслі з канца ляхі. На што потым, вярнуўшыся з больніцы, Барбара скажа, маўляў, людзі на нешта благое варожаць, такога ж даўней ніколі не было, будзе дзецям казаць, каб запасіліся — пэўна, голад ідзе.
I наогул, абы чалавек з хаты, гняздо астывала. Варотцы адчынены, і тыя, што на вуліцу, і да хлявоў, выдуваецца цяпло, бы юшку ў чалесніку забыліся зачыніць, печ выцепліўшы. Бяда разлілася па панадворку разводдзем, перакуліла вёдры, саганы ляжаць на баку, куры шукаюць ежы. «А кы-ы-ыш!» — выдаецца, стаіць увушшу цалны дзень Барбарын голас. Сонца на захадзе асвяціла куткі падстрэшша, вокны, a выдавалася, што і яно ўжо не зайдзіцца сюды, калі дзверы на замку. Яшчэ тут ходзіць хвалямі нявыбрыданае мною моўнае рэчышча. «Вой, мута ў вадзе!» — выбірае Барбара парушша з вядра. Мута? — першы раз чую! Яна ўвесь час, усе тут y вёсцы, трымаюць мяне за руку, як на апошняй сваёй гадзіне, перадаючы таямніцы замоваў. I што гэта за кветкі ў ейным садзе, якраз жа няма ў каго папытацца, дробныя, балотныя, ніколі быццам дагэтуль іх тут і не было. Хаджу, збіраю, ідучы ад ракі, празрыста ад іх уваччу, бы глядзіш скрозь слёзы. Надвечар суседзі запалілі сухое лісце, дым стаяў аж y ейным садзе, кучаравіўся веснавым цветам на голым галлі. «Мой сад што сівы дзядок, захаладаў, няма развіцця цвету...» — казала Барбара яшчэ вясной.
Сад пераменлівы, мімалётны, як той сон пад раніцу.
Азіраешся на яе ўвесь час, затрымліваешся, бы на скрыжаванні пор году.
Ужо і карову Буру перад тым як весці з двара здаваць наважылі былі ў садзе, як той казаў, наастатак і яе запрасілі да столу — тут яшчэ поўна травы. Карова чырвоная, шырокая, галава камлём, падобная на вала, заносіць цёплым духам, духам хлева, аж мроіцца: ластаўкі віюцца ў рагах, сувоямі вісіць павучынне пад бэлькамі, котка белая сядзіць на сухім, чакае
вячэры, з лапы на лапу пераступае, як кацяня, топчучы матчына падбрушша, каб прыпусціла малако. Шуміць y даёнцы, пена аж пад дужку. «Вой, я багата — карова ацялілася! Мне без малака стол пусты, хата пустая!» — дакладаецца штогод Бар бара. Кожан дзень святы вечар...
«Я б ніколі ад сваёй каровы мяса не еў», — скажа сусед, падпіхаючы Буру на машыну. Карова стала перад фурай на коленцы (ну не ўтрываць! я з двара сышла, каб не бачыць), ледзь узагналі з Барбарыным сынам. «Тата!» спалохана закры чаў унук нейкім танклявым галаском, як высевак, пісклявым, прыціснутым да зямлі, ды на такім шырокім панадворку, на такім вясёлым месцы ледзь пачуеш ягоны голас. Дзынькнула і абарвалася.
I тут пусты хлеў, і там, сыходзілі з вёскі малочныя каровы Млечным Шляхам. Вунь, снілася ўначы, цэлы статак на пагорку, скубе траву моўчкі, a ні галасоў пастухоў, a ні сабачча брэху — свежая, пэўна, паша, толькі што ўзышлі на райскі луг. A за імі, снілася ўначы, Барбара... Хоча завярнуць сваю назад, Бура без вяроўкі не ідзе. Сарвала хустку з галавы, закруціла за рогі, ідуць побач, блізка... карова незнарок уступіла на босую нагу... Барбара торгнулася, войкнула... Выпусціла хустку з рук...
I зэдлік назаўтра нехта знёс з хлява, як з-пад яе самой выхапіў y час дойкі, святым вечарам.
Прыехалі дзеці на выхадныя, ужо яны дачнікі, ужо хата на замку, сцюдзена, як y халоднай воседзі, парог лістом занесены. Хай сабе печ і халодная, але цяплей, калі кратаецца жывы чалавек. Нехта моцна засмяяўся на панадворку — і пазнатку няма на тое. Старэйшы ўнук і ў сені не зайшоўся, я, кажа, бабуліну тутака праграму выконваць не збіраюся, сеў y машыну, паехаў y горад. Хату не цеплілі, варылі ражкі на газавай пліце, пракідвалі маслам. Яшчэ разоў колькі прыязджалі без Барбары. Што знайшлі ў агародзе, y садзе, скінулі ў машыну, — і рук y зямлю ніхто не памачыў. У Мінску, казалі, ужо зацеплілі.
Раніцай, ледзьве згледзіш праз туман, стаіць прывідам белы конь на пагорку, голаў не хіліць, бы зацугляны, пад сядлом, пэўна, ноч на адным месцы быў наважаны — не рупіцца Мацейка перавязаць, конь і паўдні там.
Барбара вярнулася з больніцы. Не! болей яна ўжо туды не пойдзе, надта дарагія лекі, ды каб жа ведаў, што паможа, a то
за такую цяжкую жызню яшчэ і плаціць? Не! Стройцеся, яна ўжо будзе паміраць! наказала і дзецям, і суседзям, і загадала печ цепліць. Лягла спаць не распранаючыся, накрылася сырой коўдрай, бы цяжкім дзірваном, a ўстаўшы хвалілася, што спала ў сваёй пасцелі, як перад Вялікаднем.
— Дзе наш вялікі кош? — запыталася ў дачок.
Нашто ён табе, ён жа дзюравы.
Папрашу Мацейку, каб зацыраваў, — памяць будзе.
— Дык жа Мацей яшчэ не памёр! — смяюцца.
— Памяць, што карову калісьці мела...
Загадала дочкам пашараваць, паскабліць самы вялікі саган. Няма каму варыць паранку — ні каровы, ні свінні, адныя куры, але ж гэткая патрэбная пасудзіна і не дзіравая, трэба прыхінуць, прыхаваць, ён, маўляў, яшчэ можа спатрэбіцца. Каму?! Можа і гарадскому ўнуку. A што, калі верабей нарадзіўся на стайні, дык ён ужо і жарабец?! A можа хто ўлепіцца за плуг, будзе жыць y вёсцы, усяляк бывае. Муж паміраў, ён ім і барану, і плуг, і калёсы, і сані, во як: каня ўзяў і куды схочаш паехаў. Хавала ночвы, карыты, a вялікі саган найпільнейшы.
Чорны саган на панадворку ляжаў на баку, як пасмалены вяпрук, да паўдня. Тады забразгалі дзверы, разгарэлася бойка.
— Ніхто маёй работы не хоча рабіць! — крычала Барбара.
— Мама! — узмалілася адна з дачок, старэйшая, паглядзі, якія ў мяне рукі, трэба заўтра ў банку паперы падпісваць, людзі прыйдуць!
Нашто ёй гэты саган?! y цёмнай варыўні, як y склепе фамільным, ужо стаялі дарагія ёй рэчы, вось толькі вялікі саган бадзяецца. Загадала цэглу вынесці ў паветку з чыстага ганку. Нашто чапаць? Бо як гэта будуць яе выносіць, праз чорны ганак нядобра.
— Нябось, вынесем, пад прыпечак не схаваем — шуткуе Мацейчыха.
— Што вы гэтак усё са мной гаворыце, ці я ўжо вам прыдурнела? Усё неяк смешкамі і смешкамі... злавалася Барбара.
Накрычыць на дзяцей, a потым: ціп-ціп-ціп, зю-зю-зю, куры, гусі, котка, ёй ёсць да каго загаварыць, акрамя іх. A дзеці ўжо да вечара ходзяць надзьмуўшыся, мову не могуць развязаць са злосці.
Сыходзілі выхадныя дні, дзеці ад’язджалі ў горад. «Вой, я не дачакаюся, памру, вой, не дачакаюся!» — бедавала сярод тыдня. Я і сама ўжо пільнуюся аўтобуса.
— Скажу табе не ў адказ: a ці ж гэтак паміраюць?! — пераймае мяне на вуліцы Мацейчыха, маўляў, смерць не будзе пытацца, прыехалі дзеці ці не — брык! і ляжыш!
Шуткавала вёска з Барбарынай смерці, і сама яна крыху забаўлялася з ёй, страшыла дзяцей, суседзей. I звыклася. Загадвала прыглядзець месца побач з мужам на могілках. «Колькі там той зямлі трэба? Што гэта, лехі рабіць?!» — смяялася з Барбары Мацейчыха. Але гэтыя доўгія пярэбары і яе, маладзейшую, зачапілі:
— Быццам і ў вакно дагэтуль ніколі не глядзела не было часу, a як Барбара захварэла... убачыла, што ўжо «прыехалі», трэба злазіць...
Але не паверыш. Ногі заўсёды ставіць шырока, рукі ў зямлі, бы век y баразне, век y яе полева па каленькі ў агародзе, і век ейны несыходны. Вочы блакітныя, колеру талай вады, боўтнеш, гледзячы недавяркам, скупянешся — і будзеш патураць ёй y гаворцы, бы нарэшце далучыўшыся да ейнай веры.
— I мае ж мінчукі дасталіся былі ў пятніцу, a прасіла, каб y суботу, — злуецца, распавядаючы. Не ў пару прыехалі, мне толькі замінаць... Дык што, назад можа ехаць? — вылезла дачка з машыны. Як хочаце! — кажу. Пайшлі схмысціўшыся ў хату, паляглі, хто на ложку, хто на канапе — змары-ы-ліся! Яны толькі слова такое навучыліся казаць y горадзе. Гультаі! Нашто мне гэта? Хай дома адпачываюць!
— Дык і гэта ж іхны дом... — пярэчу спалохана.
КНІГІ ОНЛАЙН
