Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
свет, як на хвалях, ад аднаго берага да другога. Няўжо мыць нябожчыцу?! 3 маіх вачэй пасыпаўся чорны начны морак. Кінулася да шафы, перакідвала й перакідвала адзежу, аніяк не магла ўзбіцца на патрэбнае для такой цёмнай гадзіны, і ў Міхаліны ўжо не папытаешся. Станчэлі, сышлі мае быццам крэўныя сувязі са светам, сцялася вусце і майго жыцця, мяне, як атожылку, перасяклі лапатай, пакінулі на сваім слабым карані — слабка да ванітаў.
Ляцеў бусел над хатай, упусціў з дзюбы жабу на мой панадворак і пачалося! Расхінуліся лясы, пагоркі — пустое голае месца пасля Міхаліны, выкачанае бязладдзем, сурочанае чужой мовай, я, казаў ейны сын, толькі з маткай размаўляю па-беларуску. «Смутку й смутку паляны». Маё гняздо побач з гнёздамі бусла, драздоў, каменнымі пакоямі жабаў, скляпеннямі кратоў, але я не ведаю іхняй мовы, як Міхаліна. Голас нейкай птушкі падаўся надзіва зычным, бы ў вялікім пустым доме: перад тым як зачыніць дзверы на замок, адыходзячы апошнім, нехта перапытваў, ці не застаўся тут хто выпадкова.
Хацелася аберуч перанесці сваё гняздо да маладога саду, але хіба ёсць такая зямля, дзе старыя людзі не паміраюць?
3 раніцы пад’язджалі фурманкі, адна, другая, трэцяя, спынялі коней, не распрагаючы, ішлі ў хату, быццам трэба было ўпэўніцца, запытацца: ці праўда, a можа, яшчэ... a ці ў гэтай хаце яна, бо ўсё адмянілася навокал. Сонца стаяла, як зачыненае ў памяшканні, ніхто па ім свой час не вызначаў. Ішлі старыя бабы, крок размашысты, рашучы, кій натапураны, хусткі на чорнае не перавязаны, — няма калі жалобу насіць, яны і самі незадалёка ад Міхаліны, ад ейнай пары, толькі што во на сваіх нагах яшчэ пакуль. Круга па панадворку, асядалі на лаўцы пад вокнамі адпачыць, — ціхай хадой, нізкай зграяй. Падымаліся па сходках, пакінуўшы кій ля дзвярэй, зноў вярталіся халадацца, крокі за кожным разам усё цяжэйшыя, бы яны ідуць па гэтых Міхалініных сходках без перадыху цалны дзень. Вышэй і вышэй тыя чатыры незлічоныя.
Ужо быццам і пара труну прывезці, але сыну доўга не ўдавалася аформіць патрэбныя дзеля такой прычыны паперы. Нарэшце-такі даміна была прывезена, ды запазніўся бацюшка. Мужыкі выходзілі ў сад, лапалі па кішэнях, шукалі курава. Бабы некаторыя пайшлі дамоў, хату паглядзець скрозь
y вёсцы алканаўты, каб не сцягнулі што добрае, дапільнаваўшыся. A мне выдавалася, Міхаліна сама запыняе і сына, і бацюшку, бавіцца, бо не з усім развіталася, не пра ўсё наказала. Я падрабіўшыся, памкнулася смецце вынесці, «нічога з хаты не вынось, каб y адну пуціну са мной не трапіць», спыняе мяне голас Міхаліны голасам неспадзяваных грымотаў — першая сёлета навальніца. Дрыготка рэкнулі, застоіўшыся за зіму, шырокія нябесныя вароты, петлі захраслі, заіржавелі, павольна расхінаюцца якраз над вёскай, бы перад паркай коней, разложыста, без маланкі і дажджу, з канца ў канец. Цяпер тых коней толькі ў восень распрагуць, паставяць на месца і зачыняць. I ніхто звычайна работы не кіне, ні чалавек, ні птушка на першым разе, толькі ўжо калі загрыміць крыху пабыўшы, — заблішчаць гарачыя падковы, завіхурацца хмары, пойдуць да хаты, да гнязда, каб зняць адзежыну з плоту, комін засунуць.
Пах свежассечаных елачак на панадворку востра адазваўся водарам нябеснага ядлоўца, дымком свяшчэнных курэнняў.
Змыўся слязой апошні момант, калі нарэшце выносілі з хаты вечка труны, — убачылася тое, што было звычайна. Усе ўжо стаялі на панадворку, даючы дарогу Міхаліне. I яна... выйшла да людзей, з кіем, прыбраўшыся, як звычайна выходзіла да сынавай машыны ці да павозкі браціка. Падбіраецца, абціскаючы свежыя фальбоны на спадніцы, правярае кішэні ў кофце, маўляў, чаго добрага ізноў на найніцу апранула — завешаныя чорным люстэркі ў хаце, не было куды паглядзецца. Азіраецца круга, усміхаецца, бы яна ўжо ў натоўпе, ужо бачыць y твар тых, да каго ехала, — ад самага парога на людзях.
Ні смутку, ні жалю — яна вернецца...
I пэўна не адной мне выдалася, як Міхаліна ішла ззаду за сваёй труной. Бо на другі дзень нявестка загадала вынесці пасцелю свекрыві і спаліць на скрыжаванні дарог. «Такнх людей нужно с бубном хороннть, a не с батюшкой!» — сказала. Ніхто не перапытваў, чаму. Бабы, даведаўшыся, і не здрыгануліся, бы каменныя багавіцы, якім не шкодзіць ні агонь, ні вада. Добра, што хоць столь не загадала ўзарваць, каб свекрыва хутчэй адышла, пагаворвалі, маўляў, такая ўжо нічогая маладзіца, як укінутая ў людзі. I забыліся на тое.
Не перастаю звыкла ўзірацца ў цёмныя вокны — сонца ўсходзіць, сонца заходзіць, мне не хопіць свайго жыцця адвыкнуць.
Ні ценяў, ні зданяў, толькі раз апоўначы ў навальніцу кароткім позіркам бліскавіцы ўбачыш на ганку постаць Міхаліны і не спужаешся. Хата ейная надзіва не агорнута цішай маўчання смерці, хоць і пустуе, яна быццам пакінутая пасля вячэрняй малітвы капліца. Тут маліліся, каб град поля не па біў, каб немец болей не прыйшоў, каб бура не заспела мужыка ў лесе — абы твар павярнуў да сонца, то і малітва, абы толькі ўдалося сцішыць y душы злосць, гнеў, — гэта ўжо і ёсць сувязь з Богам. Дом храм Быцця.
Увесь час чую малітоўныя галасы з пустой Міхалінінай хаты і спрабую сама, на клірасе стоячы, ледзь чутна, падводкай: каб град поле не пабіў, каб немец болей не прыйшоў, каб мужыка бура ў лесе не заспела. I каб да самай смерці мову не адняло.
Ні смутку, ні жалю — яна вернецца...
«ВОСЕНЬ МАЯ ДОЎГАЯ...» навела
Мы рэдка бачымся, пільнуемся адна адной па тэлефоне.
Калі тэлефануе Н„ я бачу, што яна перайшла на кухню, заціснуўшы рукой слухаўку да вуха, скрабе бульбу. Я ня ведаю, колькі той бульбы засталося, колькі часу мне адпушчана — спяшаюся гаварыць. Нешта буднае, нязначнае, і яна таксама. У мяне ад гаворкі поўная паляна шалупіння і дасады. Хаджу потым некаторы час пасля размовы, падхапіўшы падол, ня ведаючы, куды дзець, і заўсёды надзіва ўзбіваюся на кволае ўдзячнае суцяшэнне: табе падалі ў руку са стала, падзяліўшы на вялікую сям’ю, нешта цёплае, свежым пачастункам. У Н. трое малых дзяцей, яна кроіла свой дарагі час на ўсіх.
Тэлефануе Л., з майстэрні, там яна часцяком і начуе, седзячы ў фатэлі напроці пачатага габэлену. Проста явачны званок — Л. ня любіць размаўляць. «Што робіш?» — пытаюся. «Гатую два яйкі на вячэру», адказвае. «0! y цябе госці?!» ускрыкваю здзекліва. Абедзве голасна смяёмся, аж посуд адзываецца, бо звычайна яна абыходзіцца адным яйкам. Калісьці, закахаўшыся ў паэта, так і не пайшла замуж, жыве адна. У яе часта збіраліся. Яна ніколі не пераапраналася дзеля гасцей, быццам яшчэ ёй, гаспадыні, самая рупніца. Быццам яшчэ ня ўсе сабраліся. 3 году ў год адным строем-звычаем, яна прыслухоўвалася да сябе і разумела, што яшчэ ня ейная пара, як дрэва халоднай вясной з запозненым цветам. Падавала на стол, прысядала на тарцы на хвіліну-другую і зноў адлучалася па тое-сёе. У фартуху, як чалядніца, і так і заставалася ў ім да канца. Быццам для яе гасцей і не было зусім анікога, толькі заўсёды дубальтова накрыты стол. Стол чакання. У яе любілі бываць, але ніхто ня здолеў зняць чары вечнага кахання з мастачкі-папялушкі.
«Пакуль. — Пакуль», — на гэтым і скончылася наша тэлефоннае спатканне.
За дзень не нажабрую ўвагі сябровак, a мне пільна трэба сёння пагаварыць. Нарэшце — Паўліна! Але я з ёй не пра сваё. Сёння свякрыва загадала зняць з ейнага пакою дзверы, каб скрозь усё бачыць, усіх нас дапільнавацца і камандавацца лежачы яна зламала нагу, шыйку клуба. Дзверы ейныя ў памежных пакоях якраз y нашу спальню. Мы з мужам спрабавалі запярэчыць: «А што, y вас любоў?!» — зырка робіць яна канчатковы прысуд. Мы, як дзеці, хаваем вочы. Муж час ад часу боўтаецца з некім набаку, але вяртаецца, любячы есці з маіх рук. Гатую вячэру, кармлю, выношу судна, папраўляю коўдру (муж ужо спіць) і «сыходжу» з дому мне патрэбна аддушына.
Паўліна заўсёды ў зоне доступу, я для яе таксама. Мы з ёй размаўляем, як y час коннай прагулкі верхам, y сядле, мяняліся пейзажы, поры году, вырасталі нашыя дзеці, a мы без перамен — гаварылі пра каханне. Яна заўсёды ў белым, я ледзьве паспявала зняць фартух і таксама нядрэнна трымалася ў сядле, нягледзячы на сямейныя мітрэнгі. Бо мы ўсе калісьці былі дзяўчынкамі, чыталі раманы, і, наагул, жаночае сэрца (доказ навукоўцаў) не старэе. Таму жанчыны і жывуць даўжэй. Паўліна заўсёды была ў некага закаханая. Ейны вецер прыносіў мне свежыя навіны з іншых зямель: розныя спа, хітрыкі касметолагаў, моды, і мне гэтага хапала.
Горад спаў. На сваіх «конях» мы ехалі амаль па пустых вуліцах, на святло чырвоных ліхтароў. «А ён? A ты?» раз-пораз перапытваю аднымі вуснамі. Я не адразу ў цемры разглядзела трэцюю постаць з намі, постаць немаладой, прыгожай жанчыны.
Горад тады яшчэ ня ведаў, што Паўліна закахалася ў мастака. A ён? Яна прачынаецца, адчуўшы, што ён недзе блізка, за секунду да ягонага званка: «Я стаю каля твайго дому, выйдзі». Побач дачка, y суседнім пакоі спіць муж. Яна выходзіць, яе ніхто ня чуе ў сям’і, ніхто ня ведае ва ўсім доме, не пазнае, — гэтая містыка любові. Яны ідуць y майстэрню... ноч кахання... вяртаецца дамоў... яе ніхто не заўважыў, быццам апранута ў нейкае цудатворнае адзенне. I гэтых цудаў нельга пралічыць загадзя, нешта падрыхтаваць.
Прачнуцца, хутка зняць слухаўку, пакуль ніхто не пачуў... Жах! Быццам скрозь сон, скрозь ноч бачыш ягоныя рухі, ягоныя крокі да цябе. Покрыў ночы спадаў, днём сустракацца
было цяжэй. Вось яна ляціць з працы, восьмы паверх, бяз ліфта, божа, як на галготу, думаецца. I кожны раз амаль услых: калі я сустрэну ягоную жонку, я скажу... калі сустрэну мужа... Удзень яна адчувала сябе разведчыцай, ліхадзейкай; y адну хвіліну трэба было пралічыць усе неверагоднасці сустрэчаў. Ён дамалёўвае ейны партрэт. Ягоны позірк, як дотык, ён п’е расу з кожнай ейнай лагчынкі. Нешта гаворыць сам сабе: «Гм... які твар... так... прырода папрацавала...» Спыняўся і проста доўга глядзеў, як на нерухомую скульптуру: «Хачу бясконцага ўзірання, любавання тваім жэстам, сукняй, завушніцай... я ў люстэрку твайго твару...» Ён сваімі вуснамі прамаўляе словы цара Саламона? Гэта ён да яе?! Паўліна здранцвела пакідае фатэль, мармуровы пастамент. Нарэшце, нарэшце чуе тое, чаго даўно ня мае дома.
Заставалася б толькі сказаць мужу, каб па-сяброўску захаваць сям’ю: будзь цяпер да мяне асцярожным, я, маўляў, пакахала.
КНІГІ ОНЛАЙН
