Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Але калі некалькі дзён запар адныя навальніцы, грымяць грымоты, то ўжо не заснеш, трэба пільнаваць хату. Дождж па сцежках ня ходзіць. Вада ўжо пацякла пад ляжачы камень. Заб’еш сёння ў гародзе кол, назаўтра ён ужо нахілены торгнецца, як хлуд, зямля адпіхне яго сваім здаровым пругкім целам. Улучыць момант, саскочыць з ганку, бы з таварняка на кароткім прыпынку, набраць вады са студні і назад. Дом рухаецца. Хляпська, плёскат па сценах, хвалі ліўню ніяк не даюць рады прыбіцца да берагу. Вось-вось саслізнеш y раку побач, a можа, адразу і ў акіян. «Што кватэра ў горадзе! Гэта чатыры вуглы! A лецішча ў вёсцы — усе часткі сусвету!» — успамінаецца вокліч маладзенькага зяця. Божанька сварыцца, няволле жартаваць, пасміхаецца, жывучы па календары сваіх вясковых родзічаў. Бліскавіца на імгненне высвеціла асцё дрэў хат, бы ўсё спалена да коміна, сыплецца прысак гарачы з-пад веек. Асцём стаіць y акне забітая перуном старая елка — мой дом янаўжо не вартуе. Матка Боская то знікае, то зноў вяртаецца, садзіцца каля агню запаленай свечкі. Ходзіш ціха, ступаеш ас цярожна, пад нагамі шкляны хруст небяспекі. «Людская агрэсія, фальш ужо вышэй столі, да неба падымаюцца... Не чакайце
з неба пагоды...» — прадракае слабы на розум сусед, але хіба няпраўда ягоная?
Ідэальны стан, спакой адчаю, як y старажытных грэкаў. У непагадзь грукатам y дзверы адзываецца сляпы вопыт маёй сям’і: забітая перуном родная сястра. Калі дзе-небудзь y Амерыцы ці ў Японіі смерч мае назву «Магдалена», «Кэры», ці «Фенікс», то нашая навальніца мне заўсёды мае імя «Гілена».
Дзень, ноч без навальніцы, сапраўды, бы ў хаце бяз свары. I ціша навокал, быццам нарэшце ўдалося адчыніць дзверы знутры, засыпаныя навальнічнай лавай.
Рыпнулі веснічкі, зайшлі дзеці... адзін... тры... дзесяць і болей. Ідуць y хату, іх шмат, тыя, што ня стоўпяцца, пасядуць на страсе каля коміну, там-сям летнімі апёнкамі, на клёне пад акном y шпакоўні. Нехта з іх ужо шчабеча ў маім вялікім кішэні фартуха. Усюды мокрыя сляды. Бы гэта выйшлі на бераг качаняты. Настаўніца дастае на стол пушку цукерак. «Якраз па цукерцы!» крычыць нехта, палічыўшы. Мэта нашай сустрэчы — пагаварыць аб маёй новай кніжцы казак — губляецца, і пазнатку няма на тое, бо цукеркі ўжо на стале. Я лічу шклянкі, кубачкі, талеркі, мы каштуем пернікі, какоркі, п’ём салодкую ваду. На тарцы стала стаў маленькі завіхасты хлопчык, разлівае ўсім, камандуецца, ён вылушчыўся з натоўпу, як спелы боб — гэта ўжо наш бармен! Мы смяёмся, цешымся, гаворым пра ўсё разам, y мяне лёгкая галава, бы ў спелага вылушчанага сланечніка ў гародзе — птушкі яшчэ віруюць побач, але хутка адлятуць. Хвалі шчэбету ўжо б’юцца аб шкло вокан. Мы выходзім y сад і зноў вяртаемся. Стол пусцее. Не забыцца б падпісаць кожнаму кніжку.
Цяпер дзеці пакінулі дом. Ізноў ціша, ціша маўчання, як перад навальніцай, паветра празрыстае, аж гукае, галасы, бы ў пустым шкляным посудзе: самы блізкі дзынькне і адскочыцца. Да цябе даляціць толькі ягоны водгук — і не згадаеш, што гэта было, чый голас? да каго?
Ужо амаль на адыходзе нячутна падышоў, спусціўся анёлам ля ног малы хлопчык, ён дастаў з кішэні складзеную паперыну, працягваў яе мне. Настаўніца спрабавала апярэдзіць: «Што гэта?!» На лісце з сшыткаўшкляначкудрукаванымі літарамі — «КАЦЯ». Літары вялікія, няроўныя, бы высечаныя кіркай на камені старажытным пісьмовым знакам, a пэўней,
ахоўнымі рунамі. «Каця? Хто гэта?» пытаюся, нічога не разумеючы. Нехта з дзяцей здагадліва засмяяўся і... сціх. Хлопчык не звярнуў увагі нас тут было толькі двое і паказаў рукой y бок акна, дзе сядзела... дзяўчо. Пакуль што гэта было чыстае кацяня, яно і не схамянулася. I ўвагі не дало, хрумкала какорку, але потым, a пэўней, ува ўсе вякі, яна, высвечаная промнем любові, з’явіцца на віньетках, на медальёнах, магчыма, y санэце. Чувалася, як рухаецца пад зямлёй крот, шукаючы юшку ў коміне. Урачыстая ціша, бы ў царкве, калі запальваюць свечку. Былі перакрыты на ўсім свеце хады, лабірынты фальшы, хітрыкаў, зману, шчыльна зачыніліся дзверы для ўсіх няўведзеных y таямніцы кахання: ішла невідочная служба — хлопчык спавядаўся. Заўсёды лічыла, што пісьменнік — адзінокі пастыр. Цяперакаў мяне быў цэлы прыход. Разамкнулася сэрца, разамкнуліся вусны. Хацелася прыкленчыць каля малога і, нарэшце, ПАГАВАРЫЦЬ, бы пачуўшы камертон, узяць пэўную ноту ў размове, якую даўно не ўдавалася ні з кім. Чысты ягоны голас, абраўшы музычную форму, падняўся пад купал столі. Даказана, што дзеці (усе!) нараджаюцца з абсалютным слыхам, з гадамі губляецца гэтая асаблівасць.
Нас толькі двое. Ты ведаеш, хлопчык, гэтай вясной не прачнулася ад зімы ў садзе мая кармінавая ружа, яе нават навальнічныя грымоты не пабудзілі. На ейным месцы цяпер узышоў мой смутак. Ты, вядома, паверыш, што час ад часу ў садзе з’яўляўся чалавек, падобны да гуманоіда: сам невялічкі, празрысты галубовы чэрап: «Ці выкапала ты белы тульпан?» — пытаецца, маўляў, цыбуліне да восені патрэбен стан спакою. Быццам ціхмяны і прыхілкі, кратае вуснамі, a голас магутны, патрабавальны, ідзе аднекуль зверху. Ён ніколі ня ходзіць y садзе сцежкамі. Спрабавала запыніць, але... але нават пылок з кветак не асыпаўся пасля дотыку ягоных ног. Ну чысты далай-лама, мастом, чоўнам ад аднаго берага да другога. Ахоўнікам усяго жывога на зямлі.
Я губляюся, сапраўды, y мяне доўга цвіў белы тульпан, неспадзяваны, бо я яго не заводзіла. Цвіў даўжэй за ўсіх. Белы кубак кветкі напаўняўся розным святлом з раніцы да вечара. Ноччу відаўся здалёк, бы баляваў y адзіноце, заседзеўшыся пасля гасцей, гаспадар. Апаноўвае тая збянтэжанасць, калі цябе, як малое дзіця, злавілі за руку. Ага, здагадваюся, тульпан
з другой невядомай планеты, бы з чужога саду, пэўна, звалілася цыбуліна зарападам. Тут над вёскай бывае такі зорны дождж, што вярнуўшыся з начнога саду ў хату, убачыш раптам, як y цемры запальваюцца, гараць на гадзінніку некаторы час стрэлкі. Дык вось нарэшце знаходжу тую цыбуліну ў зямлі і ўжо магу патэлефанаваць гуманоіду — y мяне ёсць ягоная крыптаграма. Ён называе тульпан «Белам імператарам».
Стан спакою... ты ня думаў пра смерць? я таксама ня думаю. Іншы раз мне выдаецца, што старыя людзі, якія нас пакідаюць, недзе побач, проста яны, выпусціўшы работу з рук, y стане спакою: дзе-небудзь y запечку адпачываюць ці ў акне сядзяць. Я чую іхныя галасы: «Куды, рабая? Куды, чорная?» Гляджу на вуліцу, y гарод, да ракі — кароў няма, анідзе, даўно няма, пустыя хлявы. A гэта мае бабы пільнуюцца, ганяюць, праганяюць хмары над маёй хатай, над маёй галавой. I над табой, хлопчык, таксама. Вёсачка меншае, мялее, бы востраў, што захлынаецца стыхіяй часу. Старыя бабы, кожная быццам узяла мяне за руку перад смерцю, перадаўшы сваю спрадвечную чаканку — напрасніцу. Я ўвесь час пільнуюся, узіраюся ў вокны, пачуўшы машыну: a ці хто дзе прыехаў? a да каго? a ці надоўга?
0, я вельмі любіла вясну ў вёсцы! Сонца! Мне даражэйшы ягоны цёплы імгненны дотык, a ня тое летняе сонца, калі яно ў абдымку з усімі з раніцы да вечара. A цяпер адчуванне, што жывеш на востраве, нават на крызе, асабліва ўвесну, калі не ўзарана зямля, улетку, калі ў гародах зацвітае палын. I сонца цяпер над вёскай цмянае, як скрозь шчыльны абажур. A гэтай ноччу ў навальніцу раптам гул самалёта. Палохаюся ад няўцямнага здзічэлага жадання адазвацца, каб заўважылі з неба — на зямлі ніводнага агню, няма на каго ў часе бяды спадзявацца з берагу.
Хаця час ад часу нехта і прыязджае з гораду: бабіны дзеці, унукі.
— Чаму даўно не заходзілася да мяне? — пытаюся ў маладой дзяўчыны.
— У цябе так многа кветак, я думала... нечым будзе дыхаць...
— У тваім садзе ўвесь час спявае салавей. Ён табе не перашкаджае?! — пытаецца другая.
Салавей? Перашкаджае? Чаму?
— Ну... гэта такая незвычайная, асаблівая птушка... — адказвае.
Прыязджаюць мае былыя сябры, і ўсё неяк амаль заўсёды на змярканні, спяшаючыся, маўляў, па дарозе, на хвіліну. Адмаўляюцца зайсціся ў хату, пачаставацца ці проста на гарбату, адразу ідуць y сад. I раз, і другі. I трэці адным строем. Я гуляю з імі па садзе. Кароткія наведванні. Я адчуваю сябе ціхім хворым, які мае дазвол доктара па сваім стане здароўя на сустрэчы ў садзе. Вось-вось мяне пакліча медсястра ў палату прыняць пігулкі. Я стараюся, сачу за сабой. Каб не сарвацца, не паказаць сваю прывязанасць да іх, стрымаць жаданне шчыра аб усім пагаварыць, сіллю затрымаць гасцей даўжэй. Вядома, сябры здагадваюцца, што я верую, як і ты, y вечнае адкрытае сяброўства і каханне, верую ў несканчонае жыццё, a гэта мера не зямная, гэта мера нябесная, адказна несці ў сабе па жыцці вялікае пачуццё, нават калі яно да свайго сабакі. Здагадваюцца і пазбягаюць мяне, як небяспечнага хворага.
Я вельмі стараюся, бо мяне могуць болей не пусціць з палаты да іх y сад.
Бывае нехта з пісьменнікаў і заседзіцца. Гаворка адна і тая ж: крыўда на невядомасць, непрызнанне свайго таленту, той, маўляў такі, гэты гэткі, але час, маўляў, усё высветліць, хто чаго варты, што застанецца пасля каторага, спадзеючыся, што пасля смерці менавіта ягоныя творы застануцца ў вякох. Карціць адказаць, даруй Божа: тады трэба паспяшацца памерці, каб хутчэй усім нам даведацца і аддаць павагу?!
Цяпер я сваіх сяброў і знаёмых, як рэдкі, дарагі гербарый, закладаю ў кнігі. Яшчэ я гавару з імі, спрабую быць шчырай — па тэлефоне, пры сустрэчах, — трачуся на ўсіх да апошняга, быццам злотымі, якіх ня маю. Я даўно жыву ў доўг...
Мы стаім адно супраць аднаго. Колькі прайшло стагоддзяў? Мы дарослыя, слухаем дзіцячы чысты голас, спрабуючы вярнуць сабе мову даверу, мову любові, якой калісьці так лёгка валодалі.
На развітанне ты просіш паслухаць вялікую марскую ракавіну на акне, рапана. Кажаш, што чуеш y ёй... пчалу. Пчалу?!
Дзеці пырхнулі і адляцелі. Іду ў сад, хаджу па іхных дробных птушыных сцежках. Баюся сабе прызнацца — мне хораша, хаця благоцце выступае сукровіцай скрозь тугую павязку.
Паступова пазбаўляюся болю, нарэшце я сама сабе свая, як кажуць мае бабы. Здзіраю пад ногі сваю адзежу, адно рыззё, прыкарэлае да цела, пераступаю, прымяраю лапу яліны на плячо, бы дарагое манто. «Адзінота — гэта кожны ваяр y страі, гэта кожная старажытная статуя ў мармуровай нішы», — о, гэта ўжо паэт! Вяртаюся, слухаю рапана і чую ня мора, хвалі, якія зносяць маю крыгу, чую... пчалу, галасы квітнеючых палёў, лугоў. Мы чуем, бачым тое, што ў нас ёсць.
КНІГІ ОНЛАЙН
