Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Першы пакой, другі, трэці і адразу пусціць туды насельнікаў. Фікус! Італьянцы лічаць яго дрэвам жыцця, гэта праўда. Моцная карнявая сістэма ягоная сцягвала да сябе нават мае перадумкі, адчай. Шост пад столлю каля печы, кубел, скрыні з лазы — усё па памяці, навобмацак сярод звыклых па нашым часе новых бесхарактарных рэчаў. Менавіта найперш куфар. Стары, вялізны, ён стаяў, як саркафаг. Адчыні вечка дыхаў y твар зямельным тлом, мая складзеная адзежа бы нечыя парэшткі. Там яшчэ жылі духі маіх продкаў. Заставалася толькі завязаць вузёл на апошні час, як рабілі жанчыны майго роду, і скласці тэстамэнт. Без прымусу, намовы і парады, пры сваёй памяці папрасіць зладзіць апошні прытулак, загадзя прыгледзеўшы месца, вядома, на пагорку, паміж Лычоўкай і Дубоўкай. Іншы раз выдавалася, я зачыняла цяжкое вечка куфра над сваёй галавой з поўным даверам да таго свету, якога ня мела на гэтым, і вярталася назад акрыяўшы. Я не баялася, не цуралася старасці, я прымярала ейныя ролі, як даўнейшыя сукенкі з крэпдэшыну.
Старая рэч робіць бясконцасць жыцця ўласнай, як сказаў нехта з геніяльных, вядома ж, мужчына.
Тэраса конча адкрытая, толькі што пад страхой. Заліе, занясе, дошкі пагніюць, ня раілі суседзі. A хацелася, каб так і было, каб хоць адзін «пакой» быў бяз вокан і дзвярэй, з даверам да дажджу, да сонца, да ветру. Няхай сабе і снег забрыдзе сюды, скруціцца, стуліцца белым мядзведзем пад ногі. Тут лёгка ўлавіць першы подых вясны ў твар. Ён асаблівы, гэта калі нехта да цябе раптам з блізкай гаворкай, шэптам. Толькі на адзін кароткі момант, потым вецер падымецца ўверх скапой, развіхнуўшы вялізнае скрылле, пабудзіць дрэвы. Усё навокал дыхае, пацягваецца, пазяхае: сёння якраз Саракі, сорак птушак прыляцела, адна з іх завітала на маю тэрасу.
Ідзеш, і раптам з галавы спаўзе хустка на плечы, як снег на пагорку, сама па сабе, — па цяпле.
«Ты плачаш?» — запытаецца мая сяброўка, пачуўшы мой дрыготкі голас па тэлефоне. Я выціраю вочы, я пярэчу, бо гэта ня слёзы. Гэта як на лісці, на траве, на камянях y самы шчыры ранішні час. A ў мяне ад гэтай самай шчырасці і колькі разоў на дзень, калі адчуваю сваю жывую душу. Жыць, жыць...
Вечарам неяк, выйшаўшы з Мурзай y лес, забавілася, вярталіся ў поўнай цемры. У вокнах гарэла святло. Здалёк дом быццам углядаўся ў наваколле пільным вокам. То, адышоўшы ад акна, святло цеплілася ціхім вогнішчам y каміне, адкідваючы чыесьці цені. «0, ужо ўсе дома!» — сэрца сарвалася на момант. Звычайны флэш-бэк — карцінкі з мінулага жыцця. A я проста забылася выключыць святло, адыходзячы.
Дом выкарыстаў гэта — дом прыкінуўся вясёлым упарадкаваным гняздом. Дом меў сваю волю, як я адчула пазней. I болып не выключала святло, патураючы яму, калі выходзіла вечарамі ў цемру.
Але сыходзіў ад мяне мой апошні сямейнік, старая Мурза, свайго заводу, сваёй гадоўлі, як кажуць. Сыходзіла з дому дзіўная істота. Ад першага дня, усе гады, кожны раз, кожны! Калі падыходзіш да яе, лашчыш, корміш, адчуванне імгненнага пачуцця, быццам удалося злавіць, патрымаць y руках рэдкую птушку, прыручаную толькі на момант. Толькі на момант таго захаплення, што яна табе належыць...
Ноч... Ні здумаць, каб распрануцца, кладуся ў адзежы. Бы я ўжо стала на дарогу нашае бяды, ужо ў дарозе, удзень і ўночы, ужо выправілася, і так да самага скону. Накрыцца карціць (дзіўлюся я з сябе) нечым старым, куфайку знайшла, нечым даўнім, звыклым. Да звыклага хочацца дакрануцца, да тых рэчаў, якія табе доўга служылі, былі ўвесь час побач. Каб было, дык матчынай, бацькавай адзежынай рызы маіх святых, каб адцягнула ад галавы. Шукаю па хаце, збіраюся ў начную дарогу.
Я ня спраўлюся... трэба ж капаць копку... трэба каго паклікаць. Званок, чую голас блізкай сяброўкі, не паспяваю патлумачыць свой стан — яна спешна развітваецца, бы ўцякаючы ад нас. Адразу сцерліся на маёй дарозе ўсе дапаможныя знакі: я мушу ўсё сама зрабіць, y поўнай цемры, захаваць ад чужога вока. I толькі праз некалькі дзён яна зноў патэлефанавала. «Я спужалася, я ня ведала, што табе казаць, пакуль выпадкова не пачытала: y сабаку чалавек знаходзіць тое, чаго ня можа напаткаць y іншым чалавеку». У яе зусім іншая школа жыцця.
Мурза адыходзіла на канапе, y маіх нагах. Туман уваччу, бы нехта дыхаў y сцюдзёным пакоі на люстэрка. A потым, па хаваўшы, я яшчэ доўга спала на тым месцы, на канапе, датуль,
пакуль холад з пакою не сышоў, ня знікла імжа, каб не баяцца цемры, не баяцца смерці. Мяне сустрэнуць там усе тры мае сабакі... I сказаць сябрам, экстравагантна, па сённяшнім часе, y стылі хай-тэк: пахавайце мяне таксама без труны, я буду яшчэ доўга дыхаць праз поры зямлі, буду жыць, як жыве карэнне. I яны, зніякавеўшы, будуць смяяцца жорсткім смехам. Нечы патрывожаны дух ценем мільгане ўваччу, ценем аж з паўночнага Ўэлзу, XIII стагоддзя, постаць князя Лэвэліна, ён адзін з самых першых y вялікай жалобе паставіў помнік свайму сабаку Гелерту.
Толькі аднойчы дзынькнула шыба вакна ў пакоі, дзе мы спалі з новым шчанюком. Самае першае, звыклае: птушка начная? Нехта кінуў з вуліцы камянём? Потым яўкнула шчаня ў нагах, паднялося і перайшло на другое месца, азіраючыся. Мурза заўсёды спала менавіта там! Спакой сышоў раптоўна, як сон: так, гэта ня птушка і не камень y шыбіну, гэта быў гук расхінутай фіранкі з шклянымі пацеркамі... Мурза наведалася. Яна вярталася яшчэ раз, ёй нядоўга да нас ісці. Душы жывёлаў застаюцца там, дзе пахаваныя, запэўніваюць аўтары эзатэрычных пісанняў, a паводле меркавання будысцкіх настаўнікаў душы жывёлаў і людзей наагул прынцыпова нічым не адрозніваюцца.
Шчанючка пароды шэлці, астраўлянка, любіць станавіцца пярэднімі лапамі на вялікі камень на панадворку і доўга так стаяць, углядацца заўсёды ў адным напрамку. Пэўна, адсюль ёй бачацца родныя Шэтляндзкія астравы.
Мы з ёй былі вартыя адна адной.
Дом падабаўся маім гасцям. Яны наязджалі гуртам, разыходзіліся па пакоях, асядалі там-сям: на высокім куфры, y крэсле-гушкалцы, стомлена, асалавела пасля гораду, як птушкі пасля доўгага пералёту. Весела фатаграфаваліся, іншы раз я здымала сама. Доўга потым разглядаю, што выйшла, бы чытаю пасланні з тае пары.
I раптам вось гэты: мае маладыя сябры. жонка з мужам. Сядзяць y маім улюбёным крэсле. Яна прысела ля яго на поручні, ледзьве нахіліўшыся, ледзьве дакрануўшыся крылом да ягонага пляча. Быццам прысела ў апошні момант, зляцеўшы аднекуль зверху, анёлам-ахоўнікам. Ейная сукня, падол яшчэ аднесеныхваляй паветра. Пярсцёнкі наруках — закальцаваная
рэдкая птушка. Твары іхныя, позы разняволеныя, хатнія, яны быццам y сваім доме, яны дома. I гэта не выпадковая хвіліна спакою — яны тут гаспадары, сядзяць, адпачываюць. Яны заўсёды былі тут і ніколі нікуды ня сыдуць. Дом мой іх выбраў сабе, затрымаў, пасадзіў.
Дом мне здрадзіў?!
Я ачахла, разумею, што будавала яго не для сябе адной? I гэты другі, ён існаваў тут побач увесь час, пакуль будавалася? Іншы раз шкодзіў, нечага дамагаўся — дамагаўся маёй рукі? Той гук незразумелы раней вечарамі, y кутку, дзе стаяла крэсла-гушкалка, ён цяпер нагадваў мне, бы нехта раз-пораз выбіваў попел з люлькі, муж ніколі з ёй не разлучаўся...
Вярнуцца?!
Муж цяпер сядзеў насупраць, ён чакаў адказу.
Дом стаіўся, пільнуючы мяне. Старыя рэчы перагаворваліся паміж сабой, бы старыя людзі, седзячы на прызбе. A то стаялі, сцішыўшыся, урачыста, даўнейшым пасагам. Толькі што выкупу ніхто не патрабаваў. I мне заставалася б толькі пераапрануцца хаця б y нешта лепшае, каб пачуць: «0, табе пасуе!..»
Хутка пераводжу размову. Колькі часу ляцець з Амерыкі? Дзе перасядка? Нешта пра надвор’е. Мы не перагарнулі аніводнай старонкі нашага жыццця, гаварылі абы пра што, толькі вецер ганялі туды-сюды. Раз-пораз ён перапытваў нейкія дробязі, забываючыся наразе. Уставаў з-за стала, хадзіў узад-уперад, хваліў дом, і зноў пра тое самае. Хвалюецца? Ці слухае ён мяне?
— Час ляціць хутка, зазначае сам сабе, вельмі хутка...
Хутка? A мне выдавалася: я стаю дрэвам y полі, дрэвам з незлічонымі гадамі, дрэвам без узросту, ад усходу да захаду, ад зімы да лета, не захінаючы голаў, поўнае вецце лёгкіх думак, як залётных птушак пералётным часам. I толькі адна балючая думка, ад поўдня да нашай поўначы гэтай вясной, каб які чалавек з ружжом не пераняў птаха ў дарозе да мяне, да майго гнязда. Як гэта «аператыўна» робіцца на Ўрале: забіта шмат — і аніводнага хворага, паведамляецца без спачування.
Ці бачыць муж мяне такой, якая я цяпер ёсць? Да каго ён хоча вярнуцца?
Ён раптоўна заспяшаўся, быццам аб усім ужо дамовіўшыся, звыкла запрасіў яшчэ гарбаты, знарочыста адкінуўся на
спінку крэсла, запаліў люльку. Ён ствараў моманты даўнейшага жыцця паміж намі.
Я, падаючы на стол, адчувала сябе, як y кавярні «бістро» дзе-небудзь пры дарозе.
Хутка і ад’ехаў.
Выйшла на панадворак, хадзіла па садзе. Вось і скончыўся мой жаночы век, думалася пільна. Глядзела сабе пад ногі, быццам недзе менавіта тут знаходзіўся пункт незвароту, як кажуць псіхолагі.
Нехта паклікаў. За плотам стаяў мужчына: мардаты, барада саламяная, увесь y гліне, y цэгле — чысты гліняны Вялес! Ледзь пазнала: будуецца недалёка, пад лесам, разводнік, казалі бабы. Здаецца, яшчэ недзе бачыла, так... y акрэсцінскім пастарунку, нас разам затрымалі на плошчы... Так, гэта ён.
Гліняны Вялес папрасіў вады. Адзін кубак, другі, трэці, знарочыста марудзіў. Хацела забраць вядро, ён запыніў:
Я доўга буду піць, сказаў, гледзячы ў вочы, грымнуў уладарна, аж, здалося, над домам, над садам да лесу рэхам.
Божа... y чым я... y што апранута... як я выглядаю? — сполахам пранеслася ў думках, высвечаных да дна, бы маланкай, нечаканым першым громам. Хіба толькі ў люстэрку поўні я бачыла адбітак свайго твару, гадамі стоячы ноччу ў акне, углядаючыся. Твар невыразны, з мінай нязменнай вартаўніцы свайго зорнага дому.
У паўдні заўважыла, перад каменнай дарожкі ў садзе вільготны цень ад падземнага ручая.
Пэўна, ён змяніў сёння свой напрамак да мора, пайшоў праз мой сад. Запульсавала ягоная таямнічая вена зусім блізка...
РЭЛІГІЯ САДУ
Першы гром як навіна. Што б ні рабіў, кідаеш з рук, нешта хаваеш пад страху, зрываеш з вяроўкі ў садзе бялізну — і раптоўна спыняешся з ахапкам прасцірадлаў пад дажджом. Голас крохкі. Пярун, як разгневаны садоўнік, вырываў з коранем яшчэ маладое храскае сцябло маланкі і трушчыў яго праз калена.
КНІГІ ОНЛАЙН
