Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Дождж буйны, з пераходамі, цёплы, як сок са сцябла, пырскамі ў твар.
Адчыняецца неба. Гром бомамі на званіцы. I цяперака мы ў вёсцы будзем часцей падымаць голаў да неба, каб не заліло, ня збіла градаўем, ня высушыла, не спаліла. I са страхам, і малітоўна, і веруючыя, і знявераныя — адна парафія. I сам іншы чалавек не здагадаецца, што моліцца — сцішыўся, сцяўшыся.
I я тут y садзе з усімі разам.
Бомы званоў каля царквы Магдалены, зусім нядаўна, на Вялікдзень, таксама спынілася раптоўна, стаю, слухаю. Ідуць жанчыны майго веку, спыняюцца каля мяне. Так звычайна спыняецца каля цябе чалавек, калі яму выдасца, што ты нешта бачыш y небе і таксама падыме голаў. Ловім гукі, мы асыпаныя гукападам. Спадаюць то драбніцай, то буйна, зрэдку, пераходамі, бомы па стрэхах, па вокнах, коцяцца на зямлю, пад ногі, знікаюць y зямлі, будзяць — мы стаім якраз на былых старых могілках. Спыняецца на момант вада ў рацэ напроці царквы, далей яна ўжо ідзе пасвянцоная. Пабыўшы, мы разыходзімся, пакідаючы нашу маленькую стыхійную парафію. Жанчыны ўсміхаюцца, ідуць несучы таямніцу: уваскрашэнне мае быць, яно магчыма ўзапраўду. Яны ішлі без дарогі, быццам нанова шукалі сваё месца на зямлі ці прыпаміналі тое месца? Ці збіралі кветкі ў лесе, y садзе, якіх яшчэ не было.
Чаму я з імі не загаварыла, успамінаецца мне, яны ж былі такія лагодныя, ясныя? Хаця.. Хаця нашыя немаладыя людзі гэтага свету зусім накшыя...
Навальніца! Адчыніў дзверы ў хату, дом патыхне насустрач y твар сырызнай, ён дыхае навальніцай, быццам толькі што зачыніліся самі па сабе яшчэ ад зімы падвойныя вокны, як я ўвайшла. Срэбным пярсцёнкам стукае дождж па юшцы ў коміне. Дом сам пільнуецца пагоды. I абы толькі сонца, задыхае лёгка, заходзяць пад нагамі палавіцы, голасна, клавішамі старажытнай просценькай музыкі. Дом дыхае садам.
Дом шпакоўняй на дрэве.
Сонца, сонца напоўніцу. Але на зямлі нябесная прахалода — зацвілі яблыні. Ходзіш па садзе, як паміж бела-ружовымі аблокамі. Бусел ляціць высока ў небе, a я галаву прыгінаю, уцягваючы ў плечы, бы ён зусім побач, можа зачапіць мяне сваім цяжкім скрыллем. Птушкі прылятаюць вясной раней
за мяне, пэўна, з Афрыкі бліжэй да майго саду, чым з Мінску. Пасяліліся каля самага ганку, пад вокнамі ў ружычцы. Пільнуешся гнёздаў, бароніш ад сарокі, яно каторае амаль y тваіх жменях гадуецца.
A над усім на страсе грае вецер на тэлеантэне, як на растапыраным азяродзе ўсё роўна.
I наагул, усе вятры, якія ёсць, заходзяць сюды ў сад да мяне, збіраюцца, a потым ужо разлятаюцца па свеце. У адну хвіліну ўсё патаптана, бы ў момант прызямлення вялікага цяжкага цела. I ціша. Можна падумаць, што я адсюль даю ім напрамак, як уладарка вятроў. Адно каменне ляжыць набычыўшыся халодным ілбом, яно і мой лоб студзіць, супакойвае. Мне трэба цяпер перабраць габэлен саду нанова, па нітцы: па сцябліне, па кветцы, паспець да ночы — назаўтра мяркуюцца быць госці. Ледзь ад стомы згледзіш, a можа здасца: павучынне над сухім ручаём на захадзе сонца рознакаляровае, усходнім шоўкам, бы нейкая вясёлая багавіца, абрындаўшы крысо, праляцела над садам. A можа, развіхаецца з кокана начны матыль ці ядвабнік. Потым... потым мне б нарэшце рукі скласці, толькі ці ўдасца ўцячы ад работы. Каб хто рукі мае сома склаў на калені, сцішыў, супакоіў I не тады, не на апошнім часе, калі на грудзях, уторкнуўшы абраз ці насоўку, a зараз, пры жыцці, пры садзе, пры вечары.
Садзіцца сонца, сумежваюцца ягоныя вейкі. Сутонне пакояў, ціша. Не паліце святло на змроку я сяджу каля калыскі, пакуль сонца не засне. Не паліце святло. Бліжэй падступаюць да вокнаў дрэвы ў садзе, сумежваючыся ў мяне над галавой. Не паліце святло на змроку...
Сад. Мне ня хочацца зачыняцца ад яго нават на ноч, не адыходзіцца далёка ў снах.
Выходзіш раніцай на тэрасу, туман y садзе як тваё соннае вакно, таксама яшчэ забеленае фіранкай — з аднаго пакоя ЎДРУГІ-
A вось і госці! Расчыніліся веснічкі, яны ідуць павольна, урачыста, працэсіяй, трымаюцца адзін ад аднаго пэўнай, счытанай, можа, недзе ў сярэднявеччы, адлегласці, хоць іх толькі чацвёра. Толькі што, даруй Божа, абраза ў руках не было, не, праўда, абраз быў, як потым аказалася — y падарунак. Тры жанчыны і з імі анёл Антык, як я яго заву за вочы, наш
анёл-ахоўнік. Постаць ягоная з апушчаным скрыллем, заўсёды павольна падымае на цябе вочы, можа сказаць ні да таго нешта грубае, брыдкае, сам таго не разумеючы, бы яго навучылі гэтага тут, на зямлі, благія людзі. Анёл Антык самы таленавіты сярод нас, яму выбачаецца. Да таго ж ён ахоўвае ўсіх, абы хто піскнуў па жыцці, ушчаміўшыся, асабліва адзінокіх жанчын.
— Ты... y галёшах?! — роспачна пужаецца адна з іх, Гілена.
Уся працэсія бунтуецца.
Вось табе і маеш! я ж быццам і рыхтавалася. Я добра ведала: яны прыязджаюць да мяне, адзінокай жанчыны, як да хворага, зрэдку наведацца. Яны кідаюць y горадзе свае справы, ахвяруючыся, і трэба, каб гэта было ўрачыста. Яны пільнуюцца моманту, калі Бог прыме іхнюю ахвяру, і дапаможа ў іхняй бядзе, яны таксама адзінокія, акрамя анёла Антыка. Маўляў, Бог будзе ім павінен, бо яны прыйшлі наведаць сірату, што ў перакладзе для веруючых божае дзіця.
Заўсёды іхныя прыезды адным строем. Ведаю: жанчына без мужчыны — гэта астраўлянка. Яна далучаецца да людзей з асцярогай: доўга шукае закінутыя недзе вёслы, пакуль адважыцца адпіхнуць човен ад свайго берага, каб дастацца да мацерыка. Але ж... Працэсія рушыла ў сад, я засталася ў доме тое-сёе падстроіць, і як аплучэнне: апынулася ў чужых, незнаёмых памяшканнях, таксама... y гасцях. Хадзіць па сцяне, трымацца аберуч, каб ня віўкнуць, каб не асунуцца з крэсла, ужо седзячы за сталом, y тыя галёшы. Трэба патураць, бо незалюбяць тваёй вольнасці, увесь час утойваць, як нешта недарэчнае, смех, радасць ад сустрэчы. Я іх любіла, як яно ёсць, баялася вымкнуцца, каб не парушыць іхняга абраду. I ўсё ж пераадольваю сябе.
...і легкадумна выхінаюся з еакна,
Бы тое цікаўнае йзіця,
Што тры вякі назад
Згледзела тут караля...
Маю на ўвазе свайго госця ў садзе, мужчыну, вядома, клічу ўсіх да стала.
— Ратуйце! Ты тут y садзе апраджэсся за гэтай работай, выцягнеш ногі! крычыць анёл Антык. Дзіва што ў нас няма
вялікіх мастакоў пісьменнікаў, яны ж усе дылетанты! Яму катораму кавалак зямлі — і ён прапаў! Гэта несур’ёзна!
Я люблю жыць... кажу, седзячы недзе ў куце.
Якое тут жыццё ў вёсцы? Пагаварыць няма з кім! Ну, сёння пра буракі, ну, пра каларадскага жука, a назаўтра пра што?
I бясконцыя пытанні, папрокі.
Жанчыны маўчаць. Яна каторая размаўляе, як прыснуўшы на пяколку: гаворыць, a ў цябе адчуванне, што гэты голас з апачывальні, што і сам ты трапіў незнарок y чужую спальню і трэба толькі, як раяць варажбіткі, узяць за мезены палец, націснуць і пытацца, тады яна табе скажа, што думае. Нарэшце бяседзе ўдаецца ўзбіцца на Маркеса, пераклад ягонага раману ў «ARCHE».
Трэба любіць сваё, — набожна зазначае нехта з іх.
— Маркес нікому не чужы, геніяльны творца счытвае ў нэасферы напрацаванае тваім і маім духам, ён належыць усяму чалавецтву, не ўдаецца змоўчыць.
— A вось ты N чытала? Ягоныя ўспаміны? Вельмі цікава, — пытаюцца.
— Жыццё нашых «святых» сучаснікаў я не чытаю, акрамя Францыска з Асізы, кажу знарочыста нахабна, крыўдзячы ўсіх з нататкамі, зацемкамі, аскепкамі, схамянуўшыся, абяцаю сабе, што болей я анішэп.
Пра што была гаворка далей, цяжка ўспомніць — ціха, урачыста, як заўсёды: выставы, літаратура. Тое-сёе, ага, вясна, маўляў, затрымалася сёлета на два тыдні. Загаварылі аб гэтым узрушана, усе разам, бо кожны ў гадох. Праўда, і ў мяне за садам нядаўна ўзаралі поле, быццам на пачатку вясны. Зямля перавярнулася на другі бок, адгарнуўшы некалькі старонак жыцця назад. I такая радасць пражыць тыя дні спачатку, нешта выправіць, паспець зрабіць тое, што ўпушчана, сказаць тое, што не сказана — пражыць даўжэй. A на самой справе проста ўзаралі пазней, каб пасеяць кукурузу на сілас, па цяплу яе сеюць. Мне дык калі нават сярод лета суседка развесіць y сваім садку сушыць белыя прасцірадлы, выдаецца, што сад зацвіў ізноў. Ейны мужык, пчаляр, y белым, ходзіць па садзе старэчымі, зыбучымі крокамі, каб ня ў ботах, дык як паміж аблокамі — ловіць рой.
Белы колер вясновага саду — колер душы, вызваленай ад цела, колер духу.
Пра што гаварылі? Толькі пасля. Як госці ад’едуць, буду перакідваць з далоні на далонь іхняе кожнае слова. Як гарачую бульбіну з агаркамі, выхапіўшы голымі рукамі з вуголля, пакуль не астыгну.
Мы размаўлялі, a Гілена сцішылася і раптам пачала спяваць, ледзь чутна, сама сабе, бы седзячы ў адзіноце каля вакна. Спрабавала то адну мелодыю, то другую, якую песню падабраць, толькі што не пыталася ў некага. У нас y вёсцы апявалася ўсё, што рабілася, што ў рукі бралася: серп ці іголка з ніткай, усё клалася на мелодыю. Цётка мая Марыля ў хаце шые, шые нешта грубае, дрэнна бачыць, шывок вялікі — цягне нітку, цягне голас, кончылася нітка, адкладае шкубок і адразу сціхла. Пад акампанемент калаўроту звычайна една тое: «Агонь зальеш вадою, любоў нічэм нільзя». Слухайце, дык гэта ж раманс!
Эпоху расейскага рамансу ў нашай заходняй вёсцы лягчэй пазначыць, усім вядома, чым гішпанскага, дзе той раманс і нарадзіўся. Пяюць мужчыны, нехта самы галосны выбіваецца, як макаў цвет на ветры сярод аднастайных званкоў. Адыходзячы ад мелодыі, пушчаючы голас ва ўсе бакі, клічучы, далучаючы ўсіх да сябе, збіраючы па полі, па лесе, y грыбах, па балаціне, y п’яніцах, па хатах — хто дзе ёсць. I ізноў роўненька з усімі, як ветрам яго пахінула да ўсіх.
Чаму зімачка, маразлівая,
Рана наступаеш...
I цяпер торгнешся, карціць адазвацца, пачуўшы голас Івана Кірчука, бы зблудзіўшы на балоце, надыхаўшыся п’янкога багульніку ў горадзе.
Гілена ціхенька спявала, падбіраючы голас, як y руках ніты рознакаляровыя, седзючы за кроснамі. Стукаў посуд — я ставіла на стол, нехта выпадкова зачапіў бомы на тэрасе, зваліўся відэлец — гукі, як з аркестровай ямы, ляпнулі дзверы вечкам раялю. Але, як той казаў, ніхто «нахорах» яшчэ не з’явіўся. Пакуль мелодыя не прыйшла з саду, камертонам. I Гілена падхапіла, узяла тую ноту, заспявала ўпэўнена, дзівячыся сама з сябе, дзівячы нас. Нехта паспрабаваў далучыцца, і ягоны голас паў долу.
КНІГІ ОНЛАЙН
