Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Памог амаль задарма дурны, рыбы, рака побач, ня ловіць — дурны. У грыбы ня ходзіць, лес каля ганку — дурны. I агарод ня садзіць. Ён вельмі заняты, тлумачыў усім.
3 самай раніцы, выпіўшы гарачай, калі нават і салодкай, вады, падперазаўшыся вяроўчынай, ішоў y лес разам з козамі. Ніколі ня браў на іх палку ў руку ці каб ішоў ззаду з гільканнем, падганяючы. Ішлі ўсе разам. Здалёк нахіленая ягоная постаць,
галава, убраная ў плечы, размераная хада, толькі па адзежы і пазнаеш, што ў статку чалавек. Сабакі ззаду. У лесе па грыбах раптам трапіш на іхны след, казліны дух стаіць клубам, густым роем, як з зямлі, падымаецца і падымаецца з патрывожанага кочава. Ён чысціў лес, козы заўсёды пасвіліся побач. Падразаў атожылле, каб відаліся камлі, адкідваў крывыя галіны, робячы сілуэт дрэва скульптурным, бы трапным ударам пэндзля. Вымяраў перспектыву на цаўё сякеры, групіраваў купкамі, сямейкамі, каб не знарочыста было, як y рэгулярным парку, a захоўваліся лясныя зрухі самой прыроды. Абыходзіў круга кожнае дрэва, зблізку, здалёк, неба змяняла колер, неба гасла, з дня ў дзень — новы малюнак. «Людзі будуць тут гуляць...» казаў, калі хто пытаўся, што ён тут робіць і навошта.
Але ніхто гуляць не прыходзіў. Тады стаў слаць праз рэчку кладкі, каб можна было трапіць y ягоны міт самым кароткім шляхам. Унутраным зрокам ён бачыў тут дзівосныя прысады, паляны залётніку, ветраніцы, майніку, шыпшыны, асеннюю брызгліну марыў распаўсюдзіць уздоўж рэчышча, брызгліна чырвонай бранзалеткай на вузкай, як запясце, рацэ. «Я цяжка раблю... мне сілы трэба...» — патрабавальна глядзеў людзям y вочы, маўляў, дзеля сілы трэба добра пад’есці. Бы яны яго нанялі на гэтую цяжкую работу і павінныя яму дапамагчы ўсім чым.
Вецер y лесе, павярхоўны, бы з мора, хвалямі, закалыхваў, супакойваў. Мар’ян засынаў стоячы, як конь, спаўзаў на зямлю, сабакі ўкладаліся па зімовай звычцы побач. Сон y лесе чуйны, сон не чалавечы, расчыняў пашчы, высалопліваў языкі. Сонца паварочвала да іх галаву, і яны ўсе саграваліся. Іх мог разбудзіць толькі голад. Маладзейшы сабака прачынаўся, цалаваў гаспадара, злізваючы на ягоным падбароддзі слінкі, як сочыва, і ён падхопліваўся. Асалавела азіраўся, ізноў за сякеру, за лапату, каб здзейсніць тое, што снілася. Лета — поўдзень году.
I зноў чакаў. Каго?! Праўда, неяк палкоўнік прыводзіў сваіх гарадскіх гасцей, каб іх пацешыць, забавіць, што гэты дурань робіць, тыя пыталіся назвы дрэў, кветак, бы прыляцеўшы з іншай планеты. Ён ня мог даўмецца, што людзі ў вёсцы ня ходзяць y лес на шпацыр, a толькі па патрэбе: грыбы, ягады, лясіна да плоту. Былі хвіліны, калі ён кідаў свае прылады, дзе яго спыніў адчай, ішоў да вады, вымываўся, пераапранаўся,
намерваючыся з’ехаць куды-небудзь, дзе яго зразумеюць. Маўляў, тут людзі прызямлёныя сваімі спадзяваннямі, думкамі толькі на прыбытак, іншы свет ім невядомы. Углядаўся ў люстэрка на самога сябе, украдаючыся, быццам на чужога чалавека з-за пляча. Ад чыстай халоднай вады лягчэй не рабілася. Гэтую зямлю не змыеш нічым, яна прыкарэла ня толькі да ягонай адзежы — ён ужо пусціў y яе свае карані.
Ізноў пераапранаўся. Толькі вырваўся з грудзей смех, смех з усхліпам, дробны, дзіцячы, як ад казытання.
Хто ён такі ёсць?
Мы жылі амаль побач. A я звычайна збіралася да яго наведацца, як y вялікую дарогу, бы сыходзіла з дому назаўсёды, адракаючыся ад свайго клопату, сыходзіла, знясіліўшыся будзённасцю. Сваёй нікому тут не патрэбнай, напорыстай працай ён, дзіва што, усяляў y душу раўнавагу, пачуцці нейкай малавядомай сярод людзей згоды з лесам, з вадой, з зямлёй — праца без заробку, нават без падзякі, една тое, дурны і дурны. Сякерай, рыдлёўкай знішчаў як не ва ўсім свеце пераборкі паміж сваім і чужым. I аніводнай на твары змаршчынкі — ён працаваў y ахвоту.
Ручай ляснога ветру струменіў па вуліцы да старых дубоў, дзе жыў Мар’ян, ягоная хата апошняя ў вёсцы, заўсёды неяк збянтэжаная ад чужога вока, бы заспеў яе голай, бяз вопраткі. На панадворку нагу не пераставіць — казінае стойбішча да самага парогу, Пярун будзіў гаспадара рогам y дзверы. Пастукаеш, Мар’ян выйдзе, ніколі не запрашаючы ў пакоі. Ён зачыніўшыся заўсёды і ўдзень, y ім асцярожнасць звера. Ён можа сысці, пакінуць нару, калі які чалавек забрыдзе, выявіць, што ён тут жыве. I цяпер выйшаў не адразу, неяк галавой уперад, сагнуўшыся ў дзве столкі. Аказалася, Пярун ударыў, і ня першы ж раз.
— Нядобра гэта, каб свая скаціна кідалася на гаспадара, — кажу, — трэба з ім нешта рабіць.
— Ён ведае, за што збіў, і я ведаю, гэта сям’я, — адказвае памяркоўна. — Трэба яму трэнажор змайстраваць, каб сілу сваю дзікую мог скінуць, не магу пакуль здумаць з чаго, як...
Сабакі з хаты кулем праз дзірку ў парозе, кідаюцца лашчыцца, чуюць, што прынесла нешта з’есці. Мар’ян бярэ з рук пакункі, як ахвяру, ня дзякуючы. Я часта паміж імі, Мар’янам
і ягоным Богам. Дамовіліся, што падыдзе часам, дапаможа адрамантаваць мне столь y склепе, і яшчэ, кажу, напытала яму заробак: старая бабка прасіла перакапаць лехі*.
Наастатку, пакідаючы гэтае «свяцілішча», спрабую давесці яму, што якраз жа самая пара што-небудзь пасеяць y зямлю, найперш бульбу.
Сад, агарод — гэта сезонная творчасць, дзеля сябе самога...
Маўляў, трэба працаваць дзеля вечнасці.
Ах, дайце спокуй! y мяне самой цяпер няма анічога, акрамя кавалка зямлі. Трапіўшы пад скарачэнне (усё жыццё будава ла масты), я, інжынерка з чырвоным дыпломам, доўга шукала працу. У каторы раз па аб’яве прыходзіла на перамову, мяне, сталую жанчыну, як не распілоўвалі напалову, лічачы колцы ўзросту, бы на дрэве, абыякава праводзілі, абшукваючы вачыма, па сухіх сцёгнах, і адмаўлялі. Дарэмна старалася, каб не заўважылі, што кульгаю (пасля аўтамабільнай аварыі), замест кія хадзіла з парасонам. Мне раілі заняцца бізнесам, адчыніць шапік на стадыёне, але мне замінаў мой чырвоны дыплом. Там трэба было хітраваць, спадманваць, гандляваць чужым, я ж, савецкая выдатніца, умела прадаць толькі сваю працу, тое, што зроблена сваімі рукамі... y мяне цяпер анічога, акрамя сотак, жыццё толькі дзеля сябе самой, ня болей. Кожную вясну раблю перасядкі, кампаную расліны, кветкі, кампаную колеры, пільнуючыся бесперапыннага квітнення да позняй восені. Зямля мяне выратавала ад роспачы, ад вар’яцтва. Я быццам ужо згадзілася са сваім лёсам выгнанай дачкі, атрымлівала іншы раз нават асалоду ў сваім зацішку.
Але вось гэты чалавек побач. Ён не запасіўся на зіму, не шукаў сабе выгодаў, хлеба няма, кажа, часцей хлеба, ці запалак, ці газы. Каля яго ахінаў той спакой, якога часта не ставала ў маім садзе-агародзе. Бы пасля спёкі паўднёвай, здарожыўшыся, ступіш y цень перавесці дух, здыхацца каб.
Быццам ішла дагэтуль па пустэльні.
Або ў навальніцу, y непагадзь скочыш на ганак, сядзеш — нічога нарэшце цябе не турбуе, ня рупіць, і раптам адчуванне: я так даўно не была дома, проста так, бяз працы ў руках, не пасядзела з ім, з Домам. Мне рэдка ўдаецца пажыць y ахвоту, бяз дай прычыны.
грады (дыял.)
Дом — месца маёй душы.
Ужо я развітвалася, ён раптам папрасіў пастаяць, пайшоў y хату, выносячы адтуль карціну. Паварочвае палатно тварам... макі... шмат макаў. У мяне круціцца галава, гледзячы на іх макі не стаяць нерухома нават y вазе. Створкі бутонаў лопаюцца, вызваляючы скрутак, скамечаны, тонкі, як з папіруснай паперы, ён разгладжваецца на вачах. Вецер вуснамі дакранаецца, абрывае пялёсткі, a там, на заднім плане, макі ў зацішку, дыхаюць, кратаючыся, полымем свечак, ласосевая афарбоўка, васкавы налёт на лісцях. Мак-самасейка, можа, недзе на маўрытанскіх газонах, можа высока на альпійскім лузе. Горача, паветра мроівам, паветра пчаліным роем. Гром бокам, полем, па прасёлачнай дарозе, гром вечаровы, крохкі, бы проста цукар крышаць шчыпцамі да гарбаты. Колькі ж часу я тут стаяла, адыходзілася, ізноў вярталася?!
— Хто мастак? — пытаюся.
Ня ведаю... ня памятаю... — адказвае і ідзе з карцінай y хату.
Я ніколі не пыталася ў яго пра мінулае, быццам дамовіўшыся не пытацца, ні пра маё, ні пра ягонае. Мы тут абое ў чужой вёсцы, як замужам па другім разе таксама за развядзёнкам. I сама вёска ні ў кога з нас не цікавіцца: хто мы? адкуль? з якой прычыны тут маемся?
Зрэдку да яго прыязджала жанчына. Выходзіла з машыны, ішла лёгкім юнацкім крокам, чорныя пакручастыя валасы раз-пораз адкідвала рукой з ілба, бы ўвесь час ішла па ветры. Было нешта іншаземнае ў ейнай амаль дзікай прыгажосці. Такой жанчыне сустрэчны мужчына мог усклікнуць: «0, Італія! Неба над табою!» Другі — абазваць жыдоўкай. Твар не асвечаны ні позіркам, ні ўсмешкай, вытанчаны скульптурна, бы з даўно згубленых запаснікаў нашай памяці, нерухомы, на ім толькі блікі, цені лістоты дрэў, a можа, цені аблок? Выходзіла з машыны як са «скорай дапамогі», абцяжараная таямнічым абавязкам, спяшаючыся, ні на кога ня гледзячы, і гэтак жа хутка вярталася, ад’язджала.
Пасля ейнага візіту яму прыкметна горшала. Якраз я неяк была трапіўшы на такі момант. Мар’ян смяяўся, ходзячы па панадворку, спыніўся, стаў дапытвацца: «Ты бачылаейныя завушніцы-скарабэі?! Бачыла?!» Якія завушніцы? y каго? Гаварыў
блытана, дробнымі словамі, я нічога не разумела. Спяшаўся выгаварыцца, як выпаліць нейкае балючае месца ўнутры. Збівалася пена на вуснах: «Ты бачыла? бачыла? Яна ад’ехала?» — крадучыся пазіраў на вуліцу. Хто? Тая чорная жанчына?
Вядома, ад’ехала, бо я сама нарэшце вярнулася да змыслаў — рэдка якая жанчына не адчувала сябе, сваё цела побач з ёй проста балванкай, нарыхтоўкай без апрацоўкі, ня болей. Але ж аніякіх на ёй завушніц не было?! Якая паміж сувязь? Ён блюзніў, любоўна дакранаючыся да дрэва ля ганку, гладзіў вушак, кідаўся да Перуна, нешта яму нашэптваў і раз-пораз паглядаў на дарогу ўслед чорнай жанчыны. Яны што, каханкі з ёй? Палохаюся згадкі. Дзічуся згадкі.
Аднойчы ён неяк прыйшоў без маёй на тое просьбы, быццам ён сёння свабодны, можа калі што якое дапамагчы, гаварыў, пастукаўшы ў вакно. Я якраз бегла да студні, спяшалася, выцягнула вядро, падняла вочы... На ім расшпіленая кашуля да самага пупа, распрацаванае, пругкае цела, ключыцы, рэбры блішчэлі, як y даспехах, сівы дым пошасці курыўся кучарамі на грудзях, цвілі вусны. Стаіць нязвыкла блізка. Дух Перуна даўкі, нясцерпна — ферамоны звера, які пачуў твой жывёльны дух полу ў час любоўных ловаў. Страх, агіда... падымаю з вечка студні поўнае вядро, узліваю на яго, быццам незнарок, ускрыкваю, выбачаюся. Ён не зварухнуўся, a круп сухі! Кентаўр няшчасны, злуюся пра сябе, ізноў маланкава кідаю вядро ў студню, цэп грыміць, бы гатова тут бараніцца вадой, зямлёй y вочы, ускідваючы капытамі. Сёння мне, кажу, на дзіва абыякава, нічога ня трэба і бягу ў хату, маўляў, печ паліцца, зачыняюся, доўга пасля таго не наведваючыся да таго кентаўра, хоць была пільніца. Зачыняюся і нарэшце даю сабе волю. Выгаворвала ўслых на ўсю хату ўсім мужыкам, свайму былому мужу, ад якога незлічона мусіла вяртацца з таго замужжа і нарэшце вярнулася. Цяпер стаю, як на скрыжаванні, нікім не захінёная, не абароненая. I наастатку во гэты... кентаўр! I прыкрае, бабскае: няўжо я яшчэ жанчына пасля ўсяго, калі ён так?!
КНІГІ ОНЛАЙН
