Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
пад нагамі храбусціць друз, хаця гэта немагчыма гаспадар кожны дзень здымае пыл, ажыўляе рэчы, успаміны.
Гэты дом можна было б скласці ў кніжку, як рэдкі цвяток, a потым праз гады выпадкова знайсці — ён не згубіць свой дзіўны пах.
Ён мог быць маім, куды зводжу, купляючы на кірмашах камусьці непатрэбнае, але яшчэ жывое. Мне неабходны старыя рэчы, хай сабе і чужыя — каб мой дом меў біяграфію, гісторыю. Меў свае ўспаміны. У мяне ад бацькоўскага дома ані трэскі.
Пра што мы гаварылі? A хіба гаварылі?
Тут яшчэ жывуць другія галасы, гукі, іншыя словы, падняўшыся пад столь, нячутна ападуць далоў з папяровым шоргатам ад ветру з балкона.
Як я сюды трапіла? Хіба мяне хто запрашаў рыхтаваў па частунак? На стале тое, што засталося ад снядання, a можа ад учарашняга — памінальны стол, які пакідаюць, яго нельга прыбіраць на ноч...
Калі з пагорка ад Магдаліны спусціцца па сходках уніз і праз трамвайныя рэйкі, якраз напроці, праз нізкую брамку — гэты дом. Я вяртаюся сюды і вяртаюся, гаспадары і не здагадваюцца. Саджуся ў фатэль, на плечы ягоныя старыя накінута старое футра, фатэль брычкай, вазком, запрэжаны маім жарабцом Ірысам.
I да касцёла!
Казалі ў Грыдзьках, за польскім часам Ірыс меў на выста вах узнагароды. Конь y яблыкі, казалі...
Аліна
«Што гэта табе ёсць? Маша звалілася з лесвіцы, a ты дзе быў, не падтрымаў? — Яна паляцела не ўніз, a ўверх...» — перагаворваліся потым мае мужчыны.
Праўда, уверсе, y небе таксама шмат перашкод: грузалле, гарачая пудраванка вулканаў, як пасля пікнікоў грэчаскіх багоў, сонечныя промні лазерам не перажаргаць, і самалёты, расклад іх рухаў не паспела даведацца можна сутыкнуцца.
Зямля раптам вельмі блізка, як не наскрозь, касцьмі склаўшыся, ляжыш — і першае: вось яна табе, твая бяда. Некалькі сходак, такая малая адлегласць ад ранейшага звыклага
стану. Імгненне матэрыялізавалася і шмякнулася побач, аніяк нельга аднавіць y памяці: як гэта адбылося? Трэба ўстаць... анікога... трэба скласці шкілет, завінціць, як было, не пераблытаць левае з правым... анікога... не да смеху... анікога бліжэй начной кашулі і дзень, і два, і болей.
Тэлефон: я еду, збяры адзежу, я памыю, a што з ежы? Забяру цябе памыцца... не можаш? я ўсё зраблю...
Крэўны дотык, нечаканы, запамятаваны, як згублены ключ ад роднага дому, ад усяго чалавечага роду.
Знак супакою.
Працягваю руку, адчыняю захраслыя дзверы, каб упусціць анёлаў.
Яны ўсе спарадку падобныя да Аліны: нізенькія, бухматыя, y камізэльках, перабіраюць ножкамі, спяшаюцца.
Яна спяшаецца заўсёды: некага там пабіў муж п’яны, — трэба адвезці ў другі горад да маці, пакуль свара ўсціхне; некаму зёлкі, лекі, абаранкі для ўцехі, некаму ласку боскую. Сядзіць сама за рулём, падымае рукі, раскрывае далоні чашамі, замаўкае, толькі кратае вуснамі, трымае рукі так, пакуль не пацяжэюць. Ледзьве-ледзь прыпадымае крылы, заводзіць матор. Сонм анёлаў за ёю, дарожны патруль, пэўна, хрысціцца, калі ўмее: няўжо, маўляў, гэта ад учарашняга не прайшло? чад y галаве?
Я яе зусім мала ведаю, зусім. Дзе яна жыве, таксама. A праўда, дзе жывуць анёлы? Пэўна, на званіцы, каб першымі ведаць, чуць, што дзе адбываецца, каб паспець.
Аліна часцей y дарозе, можа і ноччу, уключыўшы, каб не заснуць, джаз, або «на далёкай Амазонцы не бываю ніколі».
Хаця для анёлаў не праблема туды дастацца, абы ахвота.
**♦
Па радзімых плямах, па радзімках апазнаю нанова гэты амаль чужы горад, амаль незнаёмы горад, з якім іншы раз начыста губляю сувязь, губляюся, не разумеючы, дзе я, з кім.
Тады шукаю знакі на ягонай мапе, як на сваёй далоні: Вовачка — блакітным, Андрук юлёвым, Аліна... нябесным. Потым рака, цэрквы, касцёлы, сінагога, менавіта сінагога старая. Зімой з ейнага коміна на марозе ішоў пахнючы дым.
Тады яшчэ Хрыстос цепліў дровамі...
БАГАВІЦЫ ЛЮБОВІ
Сонечнае кола
Маўчанне маладой жанчыны, бы спакой пані на партрэце ў дарагой раме насупраць.
Змяняла позу незаўважна, голаў павярнуўшы, з ценю на сонца пераходзячы.
Твар на памежжы звыкласці і прыгажосці залежаў ад асвятлення неба, ад ЯГОНАГА позірку, які яшчэ адчувала.
Зняла капялюш, і ён ужо за рамай, чужы, выпадкова некім пакінуты.
Гаварылі праЯГО, успаміналі дробязі, пілі каву, лёгка быццам пераходзілі на іншае — гасцявалі, прыехаўшы з горада. Не заўважалі слёз y ейных вачах, стаячыя слёзы — вокны пакінутага дома.
Раку за руку калісьці прывялі мужыкі, пусцілі праз вёску. Рэчка перабівала, уплятаючыся ў галасы. Гаварылі, гаварылі аб усім, раз-пораз чуваўся то плёскат, то бульканне ў вузкае горла бутэлькі паляўнічага ці пастуха, сцюдзёная вада з горным норавам, бы скочыўшы сюды са скалы. Праз вёску, блізка. Як праз хату, праз сад.
Гаварылі, гаварылі. Палкая размова на другім беразе сухім трэскам, a потым — спеў, падобны на галашэнне: кароткія, ад натонныя паўторы, бы абрываючы сябе за крысо, і без пакуты, як замова на ваду. Каму голас належаў? Са старых жанчын y вёсцы толькі хворая на галаву баба Зося.
Маладая жанчына расплакалася як не ўголас, раптоўна, бы дзіця, якое стрымлівалася доўга... ад крыўды. Наўсё жывое навокал. Здзічэўшы ад гора, высцілала, укладала побач з ІМ коней, зброю, усе фарбы, скарбы мастака, і сама наастатку.
Ужо адышлі ўсе памінкі, дзевяць, сорак дзён, успаміны, спагады, лягчэй не ставала.
Будзь прагавітай на гора як і на шчасце, не спадзявайся на помач, ні з кім не дзялі, яно толькі тваё, скажа самая старэйшая з іх, a можа падумалася кожнай немаладой жанчыне за сталом, што перабіралі свае радасці, беды, гора, як на ружанцы.
«У мяне маё» — падумала адна з іх, першая жонка мастака, яна папраўляла малодшай валасы, здымала і здымала ўсе дні побач чорныя покрывы, усцілаючы імі сад, поле да лесу, сму~ так чэзнуў, як туман, была вясна, рух, галасы ішлі ад зямлі, увысь, як дзіцячы спеў y час ютрані. Хавала свой жаль y малодшай на плячы па-мацярынску. Адышла ад стала на хвіліну, скочылаўчовен шамана, адплывала, таксама адчуваючы, што ЁН побач. I як ніхто разумеў: можна плысці супраць цячэння, не вяслуючы.
I яшчэ адна жанчына, крыху ўбаку на рагу стала, пачуўшы мужчынскія галасы на вуліцы, прыпадымалася, бы на кані, намацвала нагой стрэмя, лавіла, адзывалася на голас, як на паляўнічы ражок вечных ловаў. Хто ёй? каторы? калі? скажа, акрамя ЯГО, што яна падобна на францужанку, ягоную трэцюю жонку ў Францыі.
Іхны час ляцеў, мінаў. Старэйшая заўсёды меркавалася сесці бліжэй да вакна.
Жанчыны, яны ўсе ішлі па высахлым рэчышчы сваіх жарсцяў.
Ён аддаляўся ад іх на сонечным ровары з адным колам (адзін з няздумана дзіўных праектаў перамяшчэння, руху ў небе), губляў залатыя спіцы.
Жанчыны падымалі іх, ушпільваючы сабе ў валасы.
Адна чыркнула бліскучым аўтографам маланкі... Генюсь Хацкевіч.
Прычасце
Ідучы каля Юзэфінай хаты, азірнешся, быццам спатыкнуўшыся — анікога. Хоць ідзі і пакліч, пашукай, дзе яна: можа, на печы, ці на ложку, ці накуця, як абразок — яна недзе тут. Тут, y хаце, цяпер усё па-другому, анічога ейнага, засланяе сабой на момант уваход гараджанка, якая здымае хату на лета.
Але вось яно — вакно, міжволі паварочваешся, глядзіш, пэўна, часцей за ўсё вунь туды, каб пазнаць, хто там ідзе па вуліцы: кот прыходзіць пад раніцу, трэба ўпусціць y хату, і цяпер во пад дзвярыма. A якое надвор’е? A ці высока яшчэ сонца? Тут настоенае, аблюбаванае старой гаспадыняй мейсца, тут яшчэ цёпла найболей.
Тут хочацца даўжэй пастаяць, бы Юзэфа побач.
Вось тая лава, неяк давялося зазірнуць y хату, нешта папытацца. Лезла з печы, кацілася, спяшалася, і не патрывожылі мы яе, не бойцеся — быццам нас чакала. У хаце даўно такі нечапаны парадак. Ужо баба Юзэфа хадзіла, жыла, скарачаючы свае сцежкі ў наваколлі і ў хаце, паступова пакідаючы тое-сёе на сваім мейсцы, не чапаючы рэчы, хай сабе і патрэбныя наразе, адыходзіла з хаты памаленьку, нічым і моцна пільным не карыстаючыся.
I цяпер ейны цень, каб нікога не патрывожыць, можа слізгануць па сцяне — галінкай яблыні.
I яна во па гэтай лаве рукой раз-пораз, запрашаючы сесці, дзьмухала на яе, хукала, месцячы мне, сцелючы, як дзікаму кацяняці, паказваючы, дзе ягоны, нарэшце, дом — ён тут.
A то было машына наша захрасла якраз напроці бабы Юзэфы. Яна, нічога ўжо не чуючы, пільнавалася жыцця адным вокам, ішла да нас, несла дошку пад кола, быццам ад ламаўшы яе ад стала ці ад дзвярэй y хаце. Несла, прыціснуўшы да грудзей, несла, пэўна, моцна беражонае, жывучы без мужыка, каб y плоце загарадзіць дзірку ад курэй ці так што якое.
Мы тады хутка вылезлі на дарогу, яна засталася стаяць і глядзела ўслед. Туга павязана хустка на галаве, і ўся яна, як спавітая, ва ўсё, што мела, на холадзе, нерухома стаяла, непарушная ў сваёй шчырасці.
Назаўтра едучы, аніякай выбоіны на гэтым мейсцы і не было, можа, мне атумысла былаяна патрэбна, гэтая сустрэча, каб маё сэрца памякчэла?
Даехаўшы да свайго лецішча, спынілася і, адпусціўшыся на ўсё благое паміж намі, набрала твой нумар.
Надзя, пытаюся ў суседкі, a што баба Юзэфа, якая яна? Найлепшая самая, адказвае, найхарошчая.
Яна, каторая можа стаяць ля любой дарогі з ягадамі ці грыбамі, быццам дзеля прыліку гэты продаж. I мне не мусова патрэбна, a я купляю, спыняюся, каб нешта ўзяць з ейных рук, загаварыць — як прычасце, прычасце да лесу, да поля, прычасце любові.
Сама баба Надзя, што мяне дзівіць да пуду, ідзе па грыбы дык па грыбы, няхай немаведама якое надвор’е. Дождж,
дрэвы палошчуцца, як на плыні рачной, бы па самым дне, ідзе запаволена, не захінаючыся (які гэта ёй дождж!), вада скочваецца з твару, як з яблыка.
Жыве ў маім канцы. То неяк прыбегла пад ганак наказаць: ласіха з дзіцем за мастом, скарэй! Бегла, была паваліўшыся, уся ў гразі.
Я за ёй не паспяваю, y мяне адна думка, каб хаця тая ласіха не схавалася ў лесе, каб не дарэмна яна бегла па мяне, несучы лепшую палову свайго свету на ўцеху другому чалавеку.
Дзе, каму перайшлі ейныя зрухі, хто пераняў ейнае дыханне?
Скрозь сон іншы раз чую нейкія гукі ў начным небе, бы тачку нехта цягне, такі звыклы рух; гукі, як на зямлі, пэўна, і там каторая з нашых баб таксама ўпрогшыся ў работу — усё на сабе.
Цяпер баба Надзя нічога не робіць, ледзьве дасталася ў той канец да Юзэфы, абедзьве ў плач — так даўно бачыліся. Сядзіць на панадворку, высока сядзіць на вялікім камені, ажаргаўшы яго, як свой помнік, даруй, Божа, на кладах, не даецца смерці, сварыцца з мужыком абы за што якое, спаганяючы маладое каханне — ён таму каханню варты не меў.
КНІГІ ОНЛАЙН
