Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Чаму я ў чорным, запытаўся ты неяк. Белае пасуе ўсім, чорнае толькі прыгожым, адказала табе, смеючыся. Але ж што тычыцца колераў, чорны мае трыста шэсцьдзясят адценняў. Ён паглынае святло нябескіх садоў.
...Здавалася, што яму хацелася, каб уеесь сеет, уся шырыня бясконцых прастпораў, пачулі яго і
ўсё, што ёсць жывога на свеце, зышлося да яго і глянула, якою вялікаю
радасцю
ахоплены чалавек ад сваёй адзіноты...
Гілена замаўчала. Я прасіла спяваць яшчэ і яшчэ.
Раптам яна надзьмула шчокі, пераклала мелодыю раманса на жалобны марш, быццам ідучы з духавым аркестрам за нябожчыкам.
Не ўходн-н, бум-бум-бум! Побудь со мною-ю, бум-бум!
— Ня трэба, Гілена, ня трэба... — ледзьве прамаўляю.
Спыніце гэтыя хаўтуры ў маім садзе! Усе смяяліся, хаўтурныя бомы неспадзявана забаўлялі гасцей. Як зацменне — я ў поўнай цемры тое, што было ў руцэ ці пад нагамі, маланкава шпурляю ў іхны бок, спрабуючы таксама засмяяцца. Голас сціх. Мне толькі заставалася, шуткуючы, як y рэкламе, манерна прадзьмуць гарачы ствол «лявольвера». Але... але калі праяснілася, усе глядзелі на мяне моўчкі, зніякавеўшы: я трапіла ў самага слабага сярод нас, амаль разгубленага чалавека, y Гілену. У дзяўчынку, якая ўсё сваё дарослае жыццё глядзіць збоку праз дзверы ў дзіцячым садку, дзе працавала ейная маці, як тая песціць на руках чужое дзіця, зайздросціла яму — разлучыўшыся з мужам, маці, як змярцвела, ніколі яе не лашчыла. «Што ўва мне ня так?!» — запытальна глядзіць Гілена на людзей увесь свой век, на знаёмых і сяброў, не давяраючы ані ім, ані сабе. Лёгка абразіць, пакрыўдзіць чалавека, калі ў ягоных вачох заўсёды стаяць слёзы.
Я трапіла ў дзяўчынку, якая была і ўва мне самой мяне таксама ня бралі на рукі. Тое ж дзяўчо, толькі з той розніцай, што ўсё жахлівае адбывалася ў садзе.
Ты не ратаваў мяне, анёл Антык, нават не паспрабаваў расшуткаваць. Усе заспяшаліся ад’язджаць. Я, вінячыся, кінулася ў сад, нарэзала ўсім па снапу рамонкаў y дарогу, сярпом, усё спарадку, як яны раслі. Гілена метадычна перабрала іх, галоўка да галоўкі, адкінуўшы дзікія травы, зёлкі, як мне дык самае гаючае і прыгожае, тое, што высцілала ўсе мае шчаслівыя выратавальныя сцежкі. Адрэзала доўгія сцябліны, бы ідучы... на гарадскія могілкі.
— Ты тутака паня... — скажа нехта з іх, з папрокам, амаль абразліва.
Я прыняла гэтыя словы з сумнай пагардай. Толькі каб гэтай пані ўдалося калі рукі скласці ці каб хто іх сома склаў на калені, сцішыў, супакоіў, каб думкі мае пераняў, як шалёных коней, паставіў y стайню.
Выйшлі, развітаўшыся, таксама працэсіяй, таксама моўчкі. не кратаючы ні рукамі, ні нагамі, як цені. Яны паедуць, яны пакінуць мяне ў доме, зачыняць мае дзверы звонку і ключ згубяць. Будзеш сядзець недзе ў кутку сцішана, труднаваць, што
не паспела сябе спыніць, век я іншы раз з людзьмі, бы з агнём, цеплячы печ: языкі полымя, як дотык, заўважаю толькі тады, калі ўжо на руцэ апёк, знак, і дзіўлюся, што не баліць мне на разе. Сядзіш, пакуль не дасіся ў захраслыя зверы бурай, ня выб’еш нагой на ўсю хляпу, бы ў старым пакінутым доме, каб засяліцца ў ім ізноў, нанова. Разглядаешся, ачомаўшыся: ага, тут яшчэ цэлыя вокны, яшчэ моцныя масніцы, ага, ёсць нават... сад?! I ўжо маркочуся: ці прыедуць яны ўсе калі да мяне болей...
Усялякай парой, заўсёды, буду сустракаць y садзе... Гілену, заўсёды на адным і тым жа месцы, як садовая скульптура. I цяпер ужо бачу яе з ганка. Стаіць, апусціўшы рукі сцяблінамі, спляла палыды, вянком трымае іх перад сабой, бы зняла той вянок з галавы на якое язычніцкае свята, каб кінуць, варожачы, на ваду. Ззаду і перад ёй глыбокая плынь зеляніны саду. Вейкі змружаны, уся ў белым. Мы не размінёмся на сцежцы, я буду абыходзіць гэтае месца, бо ёй не падняць на мяне цяжкія мармуровыя павекі: яна чуе толькі сябе, сваё загаданае на вянок...
A сад задуменна шапацеў лістотай, перабіраючы, гартаючы, як ноты на пюпітры, рыхтуючыся да новых гасцей. Праўда, трэба клікаць, спяшацца, пакуль цвітуць брацяткі, маргарыткі, бо назаўтра сад можа быць як чарствы пірог. Сыходзіць веснавая пара, ужо хутка падымаецца новая хваля, высокая хваля белага пярэтруму прыйдзе лета.
Паклічу да сябе самых улюбёных майму сэрцу сяброў — вялікае сямейства ружакветных, як я іх заву за вочы. Гаспадар сямейства будзе прыпамінаць, забыўшыся, як завуць майго сабаку, усе астравы Сяродземнага мора спарадку, бо бываюць тут зрэдку. Нарэшце назаве Сіцыліяй замест Мальты. Яны ўсе з машыны, як з адчыненага лятка пчолы — адразу ў сад. Кветкі гойдаюцца пад імі, пылок курыцца з-пад падэшваў. Штовосень ягоная жонка крыху здзічыўшыся, скасавурыўшы біблейныя вочы, каторы ўжо раз будзе пытацца: «Сядзіш тут, мерзнеш, чакаеш, пакуль ліст ападзе, каб згрэбсці, ехала б ты ўжо ў горад, да цяпла». Я таямніча прамаўчу, запалю яшчэ адну цыгарэту, напусціўшы вакол сябе дыму.
Я калі-небудзь ёй адкажу: гэтыя лісты... да мяне, іх трэба кожны разгарнуць, перачытаць і даць адказ... тэрмінова, да снегу...
ПАД’ЕЗД
Зімой y скверы па цаліку, абы крыху развіднелася, прадзе мелкі след бадзялы кот, прадзе бадзялы сабака і ейны след, чалавечы, глыбейшы тры вяровачкі пераплятаюцца, слабка сучацца. Выспамі чарнеюць купкі дрэў, высока ўзнесеныя гнёзды яшчэ сонных чорных птушак. Завея пройдзе за імі ззаду, загарне сляды ў тугія скруткі, і так з дня ў дзень. Вяртаецца яна з сумкай пустых бутэлек, часта і паражняком, на твары заўсёды спакой, бы вяртаецца пасля ютрані, толькі што трэбніка ў руках не трымае.
Зняла з падолу кружалку дзядоўніку. Спынілася ў пад’ездзе каля батарэі, каб абагрэцца. У ейнай кватэры было выбітае акно, і аніяк не траплялася выкінутае на сметнік шкло. У пакойчыку толькі сцежка, абы прайсці сесці ці легчы, тут дажывалі свой век знойдзеныя старыя рэчы. Белы буфецік спінай да ложка, падціснуўшы бачкі, самаробны. Фарбы састарэлі, размытыя, бы дажджамі, там-сям на дзверцах юлёвыя плямы, як на камізэльцы ад чарніла. Поўна рознага посуду, з разводамі, расколінамі, і здзівіўся б, калі б не знайшоў тут адмысловых аксесуараў, да прыкладу, падстаўку для лыжкі, падносік менавіта для алівак ці пірон, графін для халоднага белага віна. Высокая кульгавая кансоль, скураны задуменны фатэль са збітымі каленькамі падлакотнікаў. Яна вярталася сюды, астылыя, аджыўшыя сваё рэчы ажывалі. На сухім выпетраным дрэве выступала смала-жывіца. Струменілася асаблівае цяпло, уласцівае толькі дрэву. Закраталася каліўе малюнку на шапе. Пакой напоўніўся ледзь улоўным хатнім чадам, водарам падгарэлай пахнючай скарыначкі на жывым агні, хоць гаспадыня яшчэ і з месца не скранулася.
Яна адчувала гэты маленькі дом, як чэслы свайго цела.
Накінула на плечы знойдзены сёння мужчынскі жакет, падкладка парваная, дзе чалавек руку соваў y кішэню, a так яшчэ добры. Але што во рабіць з сукенкай? Памерла маладая суседка, свякроў прынесла ейную сукенку, ня новая і не старая, сукенка і не патрэбная — чорны крэпдэшын y белыя кветкі, фальбонка на грудзях. Памерла ад страшнай хваробы, усю
адзежу, казалі, выкінула свякроў, усю падчыстую, і з сына, з жывога, усё зняла і выкінула. Але ж нельга чалавека пакрыўдзіць, ня ўзяць, не пажадаць царства нябеснага на разе. Да яе прыходзілі, яе ўспаміналі, калі ў чалавека здаралася бяда. I наагул, дзе яна калі разжывецца, падбіраючы бадзялых катоў, сабак. Патрымае каторага бадзіню, пакуль поўсць на ім не заблішчыць, і напытае яму гаспадара, і так бясконца. Яна быццам жыла паміж часовым і вечным, да неба ёй блізка, яно напроці, як праз вуліцу перайсці.
Ніхто ня ведаў ейнага імя.
Улетку, па цяплу, яна па-птушынаму і жыла недзе ў кустах, там часцей за ўсё яе ўбачыш, асабліва пасля якіх святаў, дзе балявалі гараджане. Трэба было старацца дзеля сваіх кватарантаў: два сабакі і два каты. Ды во з суседзяў нехта навёў: участковы запатрабаваў на іх «пашпарт». Для яе не існавала ні бязродных рэчаў, ні бязродных жывых істот. Хто навёў, каму перашкаджала? Іншы раз, стоячы ў чарзе. яна з цікавасцю ўзіраецца: што бяруць людзі, што яны, такія невясёлыя, злыя, ядуць, можа... сырое мяса?! A сама: бульба з кефірам штодзень, вось яна і паела, гэта ж першая яда. 3 году ў год y тым самым, y юлёвай ясёнцы, то зблізку, то здалёк y скверы, часцей на досвітку, бы прывід, той і стагоддзямі не пераапранаецца. Не заўважыш, што яно старое, з чужога пляча, калі пры сустрэчы прывітаецца, прыпыніўшыся, надаючы павагу і табе, і сабе самой, касуючы ўбоствы свету. «Такі буйны, такі цёплы дождж...» скажа размінаючыся, як пра доўгачаканага госця, і неспадзявана для сябе самой кратанешся нязвыкла насустрач, як зашчабечаш. У яе на ўсё хапала часу: з гэтым прывітацца, з тым загаварыць, кампенсуючы нашае маўчанне паміж сабой. Жывём моўчкі, быццам бы ўжо ўсё адзін аднаму даўно сказалі. Мы стыдаліся, хавалі прыкметы свайго душэўнага жыцця.
Неяк на самыя красы, убачыўшы разам некалькі сабак, бяздомныя, пашкадавала я, ідучы побач з Жанчынай y юлёвым, як мы яе ў доме называлі. «Не, яны не бяздомныя, яны ў зграі...» — заўважыла задуменна, пэўна, адчуваючы ледзь улоўную гармонію паміж імі, быццам гэта высокая птушыная чарада.
Але каму яна перашкаджала?!
Наш дом як адстойнік. З’язджалі адсюль тыя, хто разбагацеў. Невялічкія кватэры засяляла домакіраўніцтва сваімі людзьмі. Пераязджалі сюды па абмене, хто ня здужаў сплаціць жыллё ў цэнтры. Старажылы лічоныя, хто з вопытам, хто з расчараваннем. A самы моцны праклён y нас: «Каб табе гарэлка смачнай зрабілася». Нехта спрабаваў заняцца бізнесам і вяртаўся, маўляў, я лепей пайду вартаўніком, як дакладаўся нападпітку Ян Свіцянка з чацвёртага паверху: «Мне пакажуць, што трэба вартаваць, і ўсё на гэтым. A з бізнесам я ні працаваць не магу, ні спаць спакойна — ні дня, ні ночы. I дзеля чаго? Буду выцінацца, духі вон, каб напяць французскую столь?! Зорнае неба, хваляцца багатыя, будзе ў кватэры?» Яго, вясковага чалавека, не спадманеш дэкорам. Вясной, як толькі снег сыдзе, ён бярэ матацыклетку і едзе ў лес, едзе адзін, y самую глыбіню, каб выкачацца там на зямлі, набыцца, наслухацца — і хопіць! Не, Свіцянку не залучыць y страшны сон узбагачэння. Ніколі, кажа, яшчэ ў маёй сям’і ў бліне дзіркі не было, можна жыць, маўляў, і не высільваючыся, не закладаючы душу. Зводку навін пачуеш ад бабуль на лаўцы каля пад’езду. Разбэсціліся, маўляў, людзі, меры ня ведаюць, усё каб смачнае на кожан дзень з’есці, як на свята. «1 мне самой і прайніка хочацца, і яблычка, — спавядаецца завадатарка баба Зоня (пэўна, y маладосці — Зоя?), — ну, вазьму і куплю, a што тады праз нядзелю ела б?» Маладзец, хваліць прэзідэнта, ён яе падтрымлівае: усё ў нас добра, кажа прэзідэнт, усё ў нас добра, як y ейную руку яно, тое ягонае добрае. Спрабавалі бабці запыніць Аліну з другога паверху, распытвалі, пасміхаліся — Аліна ў нас адзіны прадстаўнік такога-сякога бізнесу. «Я вучуся, нічога не брыджуся. Куплю кінзу ў армян пучок за сем тысяч, a прадам за пятнаццаць! A што гэта, некрасіва? я не краду, я прадпрынімацель! Ніхто цяпер не гаворыць: будзем лепей працаваць, ніхто не закасвае рукавы да чыстай работы, усюды толькі і чую: тое прадаць, тое перакупіць. Я акунулася ў гэтую бурлівую плынь і не патанаю!» — ганарліва скажа кожнаму. Сама з валідолам ходзіць, бы курэц з папяросінай, уся ў рабацінні, як з малінніку.
КНІГІ ОНЛАЙН
