Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Адхінае хустку-валёнку, заводзіць за вуха, каб лепш чувалася: куды ён пайшоў? Ці бачыла ты яго? Дзе гэта ён? Пытаецца без патрэбы, абы той з вачэй. Нашто ён табе? Злуюся, няхай бы сама ціхенька без нерваў пасядзела, адпачыла. Хачу хоць цяпер памерці разам, кажа, маўляў, гэтых амураў y вёсцы! невыводныя век, асабліва іх поўна ў вішанні, як пчол, поўна. A ёй мужык y хаце цяпер — гэта, як той казаў, унутраны вораг, не паварочвайся да яго спінай.
Каб пагаварыць пра каханне, папытацца каго, ніхто без жартаў не адкажа, як з пазыкай звяртаешся перад вялікім святам. Але ж во і прагаварылася: разам памерці. Букет, бачыш, ён паставіў на верандзе, стары чалавек. Гэта насцярожвае, што праўда, то праўда.
За плотам міргнула яркая хустка суседкі, век y яе грэбень чырвоны, век y ахвоце.
Ідзе баба Надзя дробнымі крокамі, на дарозе, абы каго ўбачыла, яшчэ пушчэй прыпускае, каб заспець чалавека,
пагаварыць. Пра што б сама не распавядала, ніводнага ў ейнай гаворцы слова ўчарашняга ці чужога.
Але яшчэ будзе час, яшчэ мы нагаворымся, яшчэ мы ўсе нікуды не дзенемся і ніколі.
Мы хаваемся, абы ўбачылі яе: няма часу, няма! Разбягаемся, бокам усё, бокам, быццам не бачачы, што яна спяшаецца да нас, бокам, з прыглядкай y ейную старану, дзе жыве.
Яна ловіць нас, бы пулянят, збірае ў прыпол, нясе, высыпае сабе на веранду, зачыняе дзверы, каб не ўцяклі каб нарэшце-такі нагаварыцца.
Мы не даемся, шчэмімся паміж ейных нягнуткіх ног, растапырыўшы скрылле пісклюкамі, аж пыл ідзе.
Мы не верым y смерць, y старасць. A тут яна, старасць, падышла раптоўна, ходзіць па вуліцы, твар быццам знаёмы. Цурайся не цурайся, a ад яе сыходзіць статычная хваля, як ад гліны, яна супадае з нашым маладым целам.
Іхныя адыходзіны вятрамі выхалоджваюць і маё жытло, быццам доўга-доўга ішла і ісці яшчэ спора, і вось заначавала ў чужым, пакінутым доме.
Адыходзяць без аркестра, без музыкаў, ціха, некалькі, ад на-дзве таварышак ззаду. Мужыка ледзь знойдуць жывога, каб каторай ейны цяжкі крыж y рукі даць несці. I без галашэння, быццам ужо і па пары адысці.
I гэта ўсё?!
I раптам голас, вядома, мужчынскі: мужаў? палюбоўніка? Адтуль, дзе можна яшчэ сустрэцца? Хоць ты вазьмі і падымі голаў.
Заспяваў айцец Мікалай з Заслаўя. Спеў нечуваны на зямлі, з паднябесся. Спеў пад купалам неба, як y храме, дзе лес, поле, хаты, сады. Жыццё хай сабе і просценькае, адразу набыло высокі сэнс, веліч.
Жыццё, як дар.
Паступова ў ім пачуеш і спеў старога Венечкі, калі пасвіў кароў, сам сабе спяваў, a голас зычны, чысты, наскрозь поле.
Ці спеў y хаце маёй цёці Марылькі, калі нешта зашывала, латала вялізнай іголкай, шывок за шыўком, шырока, марудна, яны быццам клаліся на музыку, слова за словам, што ўзыдуць на памяць, пакуль не скончыцца нітка.
Пагалоска ад зямлі, з лесу: ідзе хваля грыбная апёнкі!
Будзённыя галасы, галасы суцяшэння.
I памерці, пачуўшы, ах, Божа мой, гэта як проста шчыльна прыціснуць, зачыніць за сабой дзверы, y сцюжу, вядома.
Ужо і Стасіну хату ейныя дзеці абставілі ад сонечнага боку, якраз як знарочыста, бітым шыферам, усім чым непатрэбным, толькі што дзверы яшчэ не падпёртыя звонку, кажу ёй, жартуючы.
A я не бачу, дзівіцца, нахіляецца, падымае з-пад ног, каб нечым рукі заняць, дубчык лёгенькі, бы веснавая птушка ў дзюбу. Зараз узляціць на дрэва будаваць сабе гняздо, сонечнае з усіх бакоў, сухое, без платоў і загародак. Да Паўліка, мужа, нядаўна ездзіла на клады, наведалася, кажа. Гаварыла пра яго, гаварыла, шчэпала на грудзях, перабірала пальцамі, нешта папраўляючы, бы толькі што пераапранулася нават дзеля гаворкі нашай пра яго, не тое што.
I я бачу адразу — неяк была ўзышоўшы нечакана: яны ся дзяць насупраць адно аднаго, на чыстым стале яблык. Во, кажа Стася, першы яблык ад маладзенькай яблыні, дачакаліся, будзем каштаваць. Сядзяць амаль урачыста. I мяне пасадзілі побач і рэжуць яблык ужо на тры долечкі.
Я заўсёды мела сабе ад іх добрую долю радасці, долю любові.
Зверху аднекуль голас сініцы. Птушка ледзьве дакраналася смычком, спрабуючы, ці настроена тут, як было пры старым гаспадары, на вясковы лад.
Стася ў маладосці вучылася іграць на скрыпцы.
Ці яны, дзеці, пра яе гэтага не ведалі, ці ім не на памяці, што маюць побач пеўчую душу...
Адна за адной, як на кані ў тарантасе, едучы разам на буракі ці бульбу, знікаюць мае багавіцы любові з вачэй вунь там, дзе вуліца, хістаючыся, паварочвае ўбок.
I, здаецца, вечарам вернуцца, як было дагэтуль.
Галасы далей і далей. Толькі крылатыя белыя хусткі яшчэ відаюцца. Ужо не разгледзець, хто там лейцамі кіруе, пэўна ж Бог.
Дарога выбеленая, шырокая; пакацілася за імі па ёй маё сонца.
Дождж ноччу праз адчыненае вакно зусім блізка, ляжыш y ложку, як пад дрэвам, дождж ціхі, роўны, бы плач палёгкі. Толькі невядома, на якім ты свеце, адно больш пэўна, што ў раі.
Ці плачаце вы ў сне, не памятаючы раніцай, што вам бачылася?..
Рымскі сняданак
Сяброўкі, вярнуўшыся з Рыма, наперабой распавядаюць пра атэль прыватны, Калізей, форум Аўгуста, шопінг, аксесуары са скуры пад пітона, выставу Вяцолі, любімца моды і арта, гэта праект Джоні, які ўключае ў экспазіцыю працы самавучак, нікому не вядомых аўтараў — ён называе мастацтвам усё, што заўгодна. Вядома, ягоную «світу» мадэлек, як калісьці знакамітых рымлянак, іх не суправаджае цэлы статак асліц, каб было абмаладзіцца ў свежых малочных ваннах, але...
Але што падаюць y Рыме на сняданак?
Мне хочацца зайсці ў Рым чалядніцай, палюбоўніцай на досвітку з кубкам эспрэса. Жабрачкай з сабакамі, як тая, што падмывала ім хвасты каля калонкі на вуліцы, не звяртаючы ўвагі на здзіўленых, зніякавелых на момант японак і нас, былі праездам. Толькі на момант, сумеўшыся, мы ўсе разам зразумелі, што Рым для яе не прытулак, не скляпенне, дзе яна з сабакамі, можа, начавала.
Рым — гэта ейны ДОМ.
Хачу, спяшаючыся, як калісьці, за свежымі кручонікамі, бегчы па вузкім тратуары і яшчэ, і яшчэ раз азірнуцца на маладога мужчыну, з якім разміналася блізка, цесна, быццам ледзьве здолела выпырхнуць з ягоных ранішніх абдымкаў...
Мне пільна трэба на гэтым сённяшнім часе, як на змроку, дастацца да Маці Божай з дзіцем y базіліцы Санта Марыя Маджорэ, такая яна вясковая на здымку, блізкая, быццам калісьці ўжо бачыліся.
Дык што цяпер падаюць y Рыме на сняданак?
Рым, я прыняла тваю любоўную атруту, трымаючы кубак абедзвюмя рукамі, бы на ранку сваёй маладосці...
ВЫШЫВАНКІ
Вечная вясна
Квеценню абсыпаюць голае галлё вербалозаў, сядзяць каля Магдаліны ў ейных нагах, пад плотам царкоўным немаладыя жанчыны. Раніцай, яшчэ холад бярэ, цісне за руку незнаёмцам, толькі што не пытаецца: «Ці не зарана, мае жанчынкі, памянялі сані на калёсы?»
Вёсны, вёсны. Усё лічонае: пяць пялёсткаў ружовых, сярэдзінка жоўтым — і на галінку жывую, не асыпяцца ў падол, не звянуць, калі не прадасі, гэта не маладосць. Толькі ў адной бабулі букет без кветак папяровых, — тавар — жывыя каткі на вярбе, ледзь зацярушаныя першым сонечным пылком.
Як праз парог пераступіць, адразу трапляю па гэтым холадзе вясновым да дваюрадных сясцёр, і двойчы родных, і тройчы, і бясконца, ужо аўдавеўшых, немаладых. Скарэй, скарэй, я вас здыму, не трэба строіцца, апошні кадр! Але дзе? y якім мейсцы, каб жа аблюбаваным?
Сад! У пустым яшчэ садзе ўтрох, y нечым будзённым, шэрым. Леташняя трава сівой поўсцю. Такія рухавыя заўсёды, век ім няма часу, a тут не спяшаючыся падыйшлі, каб патрапіць, лучыць y такую рэдкую хвіліну часу. Што выпала — любілі здымацца.
I можна здагадацца, што ў садзе вясна па тым, як сёстры падышлі да яблыні; дрэва, пэўна, прачнулася яны чулі: па-жаноцку, цнатліва, плячо да ягонага пляча, сталі, быццам ужо настроіліся здымацца, абцерлі вусны, наламаўшы здзіўленае брыво — згадзіліся застацца ў маёй вечнасці, як стой, y тым самым, будзённым, y чым да каровы, ці да свіней, нічога адмысловага — з даверам.
Але што ў рукі? Што ў рукі ўзяць?
Наламала каторая з іх некалькі галінак з коцікамі каля хлявоў дзеля прыгажосці. вядома: да валасоў ці да твару, да сачыка, да паўбурносіка, коцікі з-пад снегу, маразоў, з-пад доўгай зімы, як за пазухай каторай з сясцёр беражоныя.
I наогул, нязвыкла без нічога ў руках, ці каб быццам дзеля забавы, каб выдавалася, што час бавіцца.
Дрэва ці куст, ці кветка за галінку трымацца, як дзіця за РУку.
Толькі праз гады, разглядаючы здымкі, заўважыла, утрапеўшы: сёстры перадавалі букет адна адной, калі я пераключала новы кадр.
Мая ты вербачка...
Эскіз да партрэта
Святлане Кліменценка
Атрымліваю паштоўку. Почырк буйны, з кучарамі, бы лістота дрэва.
Як звычайна, «в первых строках...» — падае мне пад ногі першы... другі... трэці жоўты ліст, цэлы тэкст, што прыйшла восень. Тэкст з вензелямі — ужо падарунак. Словы падабраныя, як упрыгожанні, дарагія, калі пішуць навечна, рыхтык. Як пішуць на помніках. I ў канцы: «Прабач, пасля ўдару рука слаба служыць!»
Святлана?!
Я ледзьве пазнаю... успамінаю хутка... y мяне хустка на плячах, раблёная, вядома. Дзяўчына з Пушчы. Яна ідзе ззаду, збоку, яна круга, выратавальнае кола рук ейных, уперад, уперад да рэдактара ў кабінет, да Андрэя Коласа. Што гэта ёсць? Я, надзіва, не губляюся: вясковая настаўніца, дачка польскага асадніка, адразу ў сталічную газету, орган ЦК?! Колас прыняў з ейных рук y рукі, як на пасад.
Так яно і было: мы ў газеце, як замужам, дзень — ноч, дзень ноч, і па любосці, як кажуць.
Перад гэтым «пасадам» y рэдактара спачатку было высокае крэсла трактара.
Разводдзе, туман умінаўся пад калёсамі, як коўдра, ці можа гэта ўжо аблокі? Зямлі не відаць, калёс таксама, толькі гэты «пасад» — высокае сядло, і над усім. Пільна трэба дастацца да даяркі, кандыдата ў дэпутаты першая камандзіроўка.
Яна ўзяла мой матэрыял і перапісала, стрэсла з шырокай сваёй спадніцы на падлогу, як шалупакі, мае начныя, пасля паездкі, журналізмы. Ёй хацелася прышпіліць даярцы ў валасы
дзьмухавец, і каб кожны абзац пачынаўся гучным акордам. Я не бачыла там на мейсцы дзьмухаўцоў, там наогул не было колераў, гукаў, акрамя трактара з высокім сядлом, не было ценяў, акрамя майго, як прывід.
Асабліва вандроўка назад: мяне падабраў на Мінск дальнабойшчык, аўтобусаў ужо не было. «Спявай, a то засну» застагнаў y дарозе. Два смяротнікі, ноч, і «товаршц, не в снлах я вахту держать...». На развітанне паціснуў руку, маўляў, ну вось і «адкачагарылі» разам. Вось аб кім хацелася напісаць і аб трактарысце.
КНІГІ ОНЛАЙН
