Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Тая спяшаецца ўплесці, увязаць і сваю дзіцячую сваволю ля маткі, і гукі хаты, і пахі, і матчын голас, зык, крык, разлічаны на вялікую адлегласць, на лес, на поле, звязаць з галасамі сваіх дзяцей, моцным вузлом, да высокай актавы роднасці. Спяшалася.
Перад самым ад’ездам, ужо і хату зачынілі, Тамара, уся га рачая ў твары, схапіла ўнучку падпаху — і на воз! Якраз брат бульбу выбіраў, ехаў, унука — на каня верхам запіхнула!
У гэты дзень яна ім печ цепліла, адмыслова, хаця яшчэ і цёпла, каб паглядзелі на жывы агонь y хаце ГНЯЗДО АГНЮ, каб ведалі смак варыва, каб раскаштаваліся... a можа яшчэ яно..., a можа..., a хто ведае наперад...
I мне было няволле пакідаць радавое мейсца ў пошуках любові большай за тваё сэрца, цёця Марыля, y якой гадавалася...
П АЭЗІЯ
«СЕРПЕНЬ»
ЛЕДЗЬ ЗДУЖАЮ
РАСПЛЕСЦІ
САНДАЛІ
I КОСЫ,
МАРАЧЫ ПРА СОН
Габрыэль Містраль
Рыфму трэба доўга чакаць, чакаць, як пагоду, a то, спяшаючыся, абшукваць свае і чужыя кішэні, свае і чужыя шуфляды. Не люблю рыфмаваць. 3 любога куплета хочацца выцягнуць нітку, наякую ён нанізаны, з апошніх радкоў — і паглядзець на пацеркі-словы, як яны перада мной, рассыпаўшыся, лягуць, бы варожачы на Каляды.
Нехта ноччу абшукваў мой дом, паліла запалкі маланка, гром, не асцерагаючыся, шоргаў шуфлядамі ў камодзе, перасоўваў скрыні, кублы — нехта ноччу шукаў мае таямніцы.
Ніхто не звярнуў на мяне ўвагі, убачыўшы, што я ўстала і выйшла на ганак.
Я зразумела: нічога мне не належыць, нават маё цела, калі я праз ноч, праз гады лячу да цябе.
Н. Б.
Збіраешся наведацца, збіраешся заехаць, як заўсёды, калі будзе па дарозе,
каб было за адным разам, за адным скрыпам дзвярэй, каб y хату не напусціць прахалоды, і табе не здагадацца, што дзверы мае расчынены і ўначы, і холад усю ноч лічыць масніцы, і мне, бы ў казцы, сніцца:
ты навязваеш каля ганка каня, ая аніяк не магу ўцемры знайсці апранаху, спадніцу, каб выбегчы
насустрач.
Стаю на ганку і планую пракласці вакол сябе кальцавую дарогу, каб ніхто не мінуў і нават тады, калі будзеш вяртацца дамоў, трапіш найперш да мяне.
Ці ведаеш, якое глухое месца мне адведзена табой
на зямлі?
Яно па дарозе да тваёй адзіноты...
Тарасю Раніцай мой трохгадовы хроснік праспяваў мне песню.
Я не зразумела ані слоўца. Так магла праспяваць ручная птушка. Так спявалі анёлы, калі мне выбіралі імя — Марыя.
Мне боязна выпускаць цябе зрук y свет.
НЯДЗЕЛЬНЫ КІРМАШ
Дзяўчынка не бегла, не ішла, яна, як зламаны зялёны конік y траве,
перамяшчалася і без суправаджэння. Боязна злавіць ейны позірк, але нікому і не карцела, бо вакол горада адцвілі нарэшце паземкі і яна, бы з кошыка, з лесу на асфальт скочыла і не здужала выпрастаць ножкі.
Азіраюся, натоўп не сышоўся за ейнай спіной — паветра было разрэджана.
Далёка мне відаецца ейная постацы то набліжаецца, то адыходзіцца, быццам, час ад часу абміраючы, я бачу свайго двайніка.
Ён пражыць на сонцы сваё старое адзенне,
a потым, апрануўшыся, чуе, што праменні пахнуць сланечнікам.
Шапкай з галавы п’е ваду з мелкага ручая. Сушыць лішку хлеба на заўтрашні дзень.
Ні кала, ні двара, a кожнаму стрэчнаму кажа: «Прамаўляйце ўголас свае жаданні, жадайце неабмежаванага, і неверагоднага, прамаўляйце ўголас — і яны збудуцца». Ці не мае начныя пацеры ён меў наўвазе, калі я прашу, каб пачуў мяне чалавек насупраць.
Па што я ішла?
Доўгія чужыя
сені, бяруся за клямку, як за руку, ступаю ў змроку не свамі нагамі.
Мяне пераймае прахалода з адчыненых дзвярэй варыўні, ледзь высвечваецца акраец жорнаў, яны скрануліся, цяпер мне не спыніцца. Я не здужаю іх зрушыць сама я зусім яшчэ малая. Жменю— y жорны, жменю — урот, мука церушыцца пазёмкай, вецер вакол кругамі, вецер мацнее, вецер віецца слупамі, да столі, як смерч.
Я не магу спыніць пустыя жорны. ...Адчыняюцца дзверы ў хаце, трэба сказаць гаспадыні, па што я прыйшла.
па дарагія ўспаміны: быццам еду з сёстрамі з млына
на конях, напудраваўшыся вальцам,
і кветка ў валасах. «Асадніцкія дзеўкі... старэйшая Уладзя, a тая — Гілена...
і сынок Бронік ужо ў дзяцюкі ўбіраецца... a самую меншую як завуць?» — пытаюцца людзі адзін y аднаго.
У мяне яшчэ не было імя, я яшчэ не нарадзілася. Круцяцца пустыя жорны.
Дзілінь-дзілінь, раз-пораз голас салаўя ў садзе, бы нехта ўстаў раней за мяне, памешвае цукар y шклянцы з гарбатай. Раней за мяне прыляцелі лясныя птушкі
па зярняты, колер пер’я водбліскамі першага сонечнага промня.
Раней за мяне зразумеўшы ў гэтую раніцу, нехта даў мне знаць, што я шчаслівая. Раней за мяне.
A ці клаўся гэтай ноччу Божанька спаць?!
* * ♦
Я. Жабацінскай
Зноў і зноў вяртаюся да тваіх вершаў, такое пачуццё, калі заходзіш y пакой, дзе спяць мае дзеці, млосна, цесна робіцца, не здыхацца, быццам y мяне поўныя грудзі малака.
* * *
Ваду са студні ў вядро,
з вядраўсаган, y кубак, вадуўжменю, з раніцы да вечара, закасаўшы рукавы, не шкадуючы часу, я выконваю нейкі старадаўні рытуал.
Намачыўшы падол, змыць стому, сцерці з твару чужы позірк.
3 дняўдзень.
Ужо забываюся, што раблю, што павінна рабіць, тады вяртаюся, іду на тое месца, дзе нарадзілася патрэба, і знаходжу яе, ужо вылупленай з лускі. Ужо блытаю гукі, не пазнаю самае звыклае, быццам яны даходзяць да мяне праз тысячу светавых гадоў, быццам я ўжо не тут, a на другім баку рэчаіснасці.
Плачу ад крыўды, непаразумення і зноў бягу
на чалавечы голас, выціраючы слёзы, бы пырскі свайго хатняга
вадаспаду.
Вада са студні, y вядро, y саган, y кубак, y жменю; прыезджы чалавек сказаў: «Мая вада бы з-пад каменя, з таго месца, дзе пачынаецца рака».
♦ * *
Крохкі гром цукровымі драбамі па маёй
страсе і мне пад ногі — поўныя кішэні, поўныя жмені салодкага лета.
* * *
Ул. Арлову Вашая паэзія прабегла па лісці ў маім садзе,
пасля след ейнага высокага абцаса я заўважыла на сухім пяску, як ад кропляў буйнога дажджу;
скруцілася коткай з вавёрчыным хвастом y мяне на пеляне і змусіла патэлефанаваць y дзверы
вашага парцалянавага дома.
Каторая гадзіна?
У вас увесь час гарыць бурштынавае вакно.
ВЫЯВА МАЦІ
На яго паказваюць пальцам, называюць дурным замест наймення.
Ён наезджы ў вёсцы, чужы, y чужой, кінутай хаце, y вопратцы з чужога пляча, чый ён,
адкуль — ніхто не пытаецца. Толькі калі да яго прыязджае наведаць маці, вёска
на некаторы момант ачахне, згледзеўшы ў ім чалавека.
Яна ідзе па вуліцы, разглядаецца: хто тут з ейным сынам, што за людзі, пільнуючы кожны позірк, кожны камень на дарозе. Вяскоўцы хаваюць вочы, не адзін успомніць, што не дадаў дурню за працу, наняўшы. Пад ейнай аховай уся вёска, як аслабанёная ад дзікай уцехі з чужога гора.
На некаторы час. Стаю, гляджу на яе з вакна свайго дома,
як з вакна сірочага прытулку, ад мяне ўцякае дарослы розум, бы толькі што кінулі ў свет і ніколі
не наведаюць — ужо добра знаю. Намацваю на сваёй шыі абразок Вострабрамскай.
ПАСЛЯДОЎНАСЦЬ
Раніца, амаль спрасоння заводжу руку, адхінаю на вакне фіранку.
Пад вакном y гэты момант распускалася кветка ўсходняга маку. Нашыя рухі супалі?!
Жанчыне лёгка адчуць сябе багавіцай, нарадзіўшы дзіця, ці проста — адхінаючы фіранку. Развіхаецца
раніца па знаку з майго
вакна.
Нежывое птушаня на сцежцы, y лесе, не разглядала, якой птушкі, бы не было на тое дазволу — яго апазнала раней за мяне смерць.
Я спазнілася на месца здарэння.
A так хацелася запытацца: «Чыё ты ёсць?» Як пытаюцца ў дзяцей y нашай вёсцы, сыскваючы сабе радство да сёмага калена, да сёмага каленца — салаўя.
* * ♦
Ноч без зор, цемра.
Сляпыя вокны хаты адымаюць мой зрок, не заплюшчыць вочы ад незразумелага начнога страху.
I раптам, як развязалі на мне вяроўчыну, выслабанілася, уСПОМНІўшЫ: гэтай ноччу спіць y старога суседа ягоны госць — гадавалы праўнук. Спіць сярод нас малое дзіця, яно не ведае страху.
Бог недзе побач.
МАТЧЫН ДОЎГ
Пісьмовы стол, тэлефонныя размовы, потым цыраваць панчохі, прынесці вады, гатаваць ежу, не здымаючы з морквы маладую скурку, потым зрабіць нештаў садзе, але абавязкова
каб напрацавацца да змору, як разлічыцца з некім да астатняга, аддаць вялікі доўг.
A можа патрэба належыць, належыць зямлі да знямогі, да асалоды пад языком.
Як выратавальны валідол?
Мой стомлены
шчасцем дзень.
Ноч.
Спусціцца
з верхняга пакоя ўніз, няўцямна, без патрэбы, як скрозь сон да хворага дзіцяці, прайсці басанож, не паліць
святло,
каб не патрывожыць, каб упэўніцца, што зямля
спіць.
НЕЗЯМНАЯ ЖАНЧЫНА
Н. Б. «Табе гадоў з чатырнаццаць, не болей, як маёй старэйшай дачцэ» — кажаш ты смеючыся ў вочы.
Я ніколі табе не пярэчу, не прашу тлумачэння, толькі мне адразу нешта пачне замінаць быць з табой шчырай. Я адлучаюся ад усіх, бягу, намацваючы нагой цвёрдую выспу, ускрыкваю ў сне, трапляючы ў рудое вока балота, пераскокваю з купіны на купіну, атрасаючы ружовыя капыты ад рудзізны і цвілі. Мой узрост спыніўся, калі дарослыя адбілі мяне ад майго племя, пастрыглі нагола і, як ягня, пусцілі да чужой атары, на чужую пашу. Як ягня, a дзяўчынку трэба ўвесь час весці за руку.
Можатаму
я не захацела мець дзіця ад чалавека, ува мне яшчэ не нарадзілася зямная жанчына.
Мне чатырнаццаць? Ты памыляешся, мне менш, я ў той пары, калі просіш Вострабрамскую, бы строгую маці, каб дазволіла ўзяць y хату бадзялага шчанюка.
I толькі гэта... Мне менш.
Дождж праліўны праліўся незнарок, праліўся з вядра, a можа, з начовак, калі я прала бялізну. Дождж праліўны, шкло на вокнах спаўзае шкельцамі, вадзянымі пліскамі, дом скрануўся перагружаным паромам, ужо насядае на плот, трашчаць перавяслы, шум y галаве, якудрэва.
Дождж праліўся,
нехта зноў не ўгледзеў ваду, як калісьці.
A пасля ліўня зямля не магла здыхацца, падымалася цёплая пара клубамі з гарачага ўлоння, вось-вось пачуеш усхліп уцехі.
Ціша, бы на голым поплаве — на зямі засталіся толькі я і пустая вёска. Нахіляюся, каб падняць з долу ліст з вершам і перапісаць яго нанова.
«Дождж праліўны, a ты без апранахі! Ляці ў хату!» — клічуць мяне з дому і клічуць. Я, як бусліха, магу вярнуцца ў гняздо толькі супраць ветру.
* * ♦
Аксане
Яна гаварыла пра нашых знаёмых,
і самы нягожы чалавек меў y яе чалавечую пасаду, меў ахову анёла.
I нават самы брыдкі, стоячы ад усіх наводдаль, прыцягваў да сябе таямніцай. Стаю сярод іх, разглядаюся, нікога не пазнаючы, бы яна паклала мне ў руку з боскай шчодрасцю каардынаты невядомых дагэтуль зорак, да якіх будзе найбліжэй — агародамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
