Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
Святлана пачала здалёк, бліжэй і бліжэй. Бы музыка на вадзе, і стаіш, абліты святлом поўні, човен срэбны, мандаліна, і мовы не чутно, бо гэта не аб маім нарысе, a музычнае шоў.
Заўсёды некага носіць на руках, апякае, захапляецца ў рэдакцыі, на вуліцы, y камандзіроўцы. Хустка-крыпанка спадае з галавы ад вечных памкненняў, і наогул — y высшых сферах хустка не ў модзе, там звычайна лаўровы вянок або німб. Век камусьці нясе ўцеху, ці спагаду, спяшаецца, вітаецца здалёк, ужо побач, ва ўсёй постаці нешта мацярынскае, вечнае, усміхаецца, ніколі, каб ёй здрадзіў голас, сарваўся на крык, на свару. Быццам яна жыве напрэч адарваная ад карэнняў быцця: нястачаў, бедаў, скрухі.
Ідучы па калідоры рэдакцыі, доўгім, вузкім, галаву не павярнуць, як воўк, раптам чуеш з ейнага кабінета голас, смех, шчэбет, спынішся, пастаіш, як y сусветнай прыбіральні, таксама ўсміхнешся і пойдзеш далей, не адразу адрозніш, што за пазычана, што тваё, калі спрабуеш быць добрым да ўсіх спарадку і па-боску.
Апошнія хвіліны, вось-вось падымецца фіранка занавесу на сцэне. Не, занавес не падымецца, бо яе яшчэ няма.
Амаль заўсёды заходзіць y залу (любую!) спазніўшыся, як гаспадыня, якая, можа, сустракала важнага госця, a можа, трапіўся бадзялы кот ці сабака, і з ім не ўдалося хутка развітацца. Азірае ўсіх вяльможна, так ідуць пад апладысменты, павольна, уборыста, маўляў, усё добра, усё абавязкова адбудзецца, чаго чакаеш. «0, гэта нехта з вядомых!» — і супакойваюцца.
Яе мала хто ведае, як не ведаем імёны добрых анёлаў ці так каго яшчэ. Заўсёды прычасана, сціпла, вытрымана ў стылі
актрысаў нямога кіно ці каралевы англійскай, ці, можа, проста прыбраўшыся на сеанс да мастака, каб закончыць замоўлены партрэт.
Яна несла ў залу перад сабой y абедзвюх руках настрой, як самае галоўнае блюда на гэты святочны час.
Не шукае вачыма знаёмых, таварышаў, сябровак, проста пануе, святкуе з тым, хто трапіцца побач, каб усім хапіла ўвагі, як каралева. Гаворыць, не саступаючы ніводнаму «замежніку», і толькі па-беларуску, перамяжаючы гаворку кароткім смехам, бы такуючы — запрашае ў сумоўе.
Нездрадзіш,
не згубіш
мову, на якой любіш.
Ніхто асабліва не дамагаўся ейнага сяброўства, зычлівасці, аніхто і не сумняваўся — яна побач, заўсёды. Яе кідалі ў бядзе, забываліся на яе — яна будзе там, на тым мейсцы, дзе ты быў шчаслівы, гэта магчыма, будзьце ўпэўненыя. Побач з ёй адчуваеш сябе нашмат маладзейшым, і справа не ў гадах, проста ты не дарос яшчэ да ейнага стану, правілаў жыцця, да ейных галоўных змыслаў.
Яна ідзе па зале, як па садзе, y якім ніколі не бывае ценяў, ніколі не хавае вачэй — яна ўсіх любіць. I ледзьве ўмоўнае чаканне на твары, чаканне чарговага цікавага героя для газеты.
Ледзь знаходжу даўно запамятаваны нумар ейнага тэлефона.
— Прывітанне! Колькі цяпер часу? y мяне спыніўся гадзіннік, a мне трэба ў рэдакцыю...
Мой самы ўлюбёны час, калі лета, ты сядзіш y садзе, п’еш гарбату. Тонка звініць сухое паветра, бы зярняты ў спелай макавай галоўцы; поўны бутон ружы, цельца цяжкае, цёплае, цэлая прыгаршча, бы злоўленае птушаня; дымны дух пахнючага тытуню; замецены сцежкі сухім лістом, хаця да восені далекавата.
Спякота.
I голас далёкай навальніцы, бы лёгкая трывога...
Габелен
Андрусю Горвату
Ідзе з аўтобуса, як дзяўчо: заплечнік, рукі вісяць, уходаўшыся. Набліжаючыся да хаты, паскорвае крокі, ужо яна як не бяжыць, бачыць здалёк сваю работу, немач пакінутага жытла. Бяжыць. Спыняецца раптоўна, углядаецца, бы з цемры, не зводзячы вачэй з вокан, углядаецца, як y твар.
Маё лецішча насупраць, бачу Тамару з вакна. Я да Бога: «Божа, памажы ты ёй, Божа шчыры, памажы...» Іншы раз, каб толькі дзверы яна ў сваёй хаце адчыніла, яна мне быццам толькі дзеля самой хаты.
Наведваецца з горада і малодшая сястра, і брат. I раптам іх ужо і няма, зачынена хата. Не бачна было, не чувалася, каб збіраліся, складалі на падворку торбы, і нязвыкла, каб разам.
Так узлятаюць птушкі, вялікія птахі, займаючы, асеўшы, вялікую прастору.
Пасля іх доўга пустуе луг, поле.
Ноччу пакінутая хата асядала, падбіраючы пад сябе сходкі, бы босыя ногі пад спадніцу. Стары плот рэкне, нахіліўшыся да дрэва, утрымаецца, задрамаўшы на вахце — стары вартаўнік з надламанай кавялой. Начныя гукі, з падполка, з гарышча, цвік зварухнуўся, сцяўся, як хлуд, y дошцы, мыш, размінаючыся з пацуком, зачапіла хвастом семя чарнакораня і ходу ў пад~ мурак.
Ападаюць на зямлю пад ногі празрыстымі матыльковымі скрыльцамі карунковыя дошчачкі, аздоба веранды.
Вось-вось напятая нітка, апошняя сувязь з вёскай, пырсне, парваўшыся. і мне па вачах драціной.
Няўжо і Тамара, якая вырошчвае яблыню з зернюка, пакіне вёску?!
Мяне, жывучы напроці, цешыць ейная крыклівая гаворка, незласлівыя сваркі з сястрой. Голас гілёвы, то тут, то там, то ў небе. Па тэлефоне ён няўпэўнены, скамячаны, бы з кішэні, яго трэба яшчэ доўга мяць y руках, хукаць, саграваць сваім дыханнем, качаць, бы цырубалку, свістульку з гліны.
Малодшая раз-пораз ідзе ў сад, пад яблыню, шукае яблык, падыме, абатрэ аб крысо швэдра, круціць y руцэ — з якога боку лепей укусіць? Асалода расцякаецца, капае далоў, яна ўскідвае
цёмнае брыво, дзівіцца смаку плода, быццам толькі што першы раз пакаштавала, стоячы побач з Адамам пад райскім дрэвам.
Тамара болей за работай, a то спыніцца ў садзе ці ў агародзе, нічога не робячы, каб набыцца тут, насілкавацца, вачыма, жыватом. Бягом і бягом, спяшаецца заспець пагоду, матчына цяпло. Яна яго яшчэ адчувае.
Іншы раз толькі прыехаўшы, і заплечнік не зняла, глядзіць, як тут, што без яе нарабілася, градам, ветрам, дажджом, шукае вінавайцаў, углядаецца нізка, бы яны, сляды, ёсць, недзе тут, пахаваўшыся.
Высвецілася праз хмары вось толькі гэтая пляма на панадворку. Сёстры выходзяць на сонца, чуюць яго ці седзячы за швейнай машынкай, ці з пруткамі, ці гатуючы ежу, выходзяць на ганак, як на ляток, асядаюць на сходкі, пераступіўшы парог. Гэтак і на дождж. I сонца, і вецер, і дождж прыходзяць да хаты, да іх — вёска амаль пустая.
Малодшая, рукі на каленях, глядзіць перад сабой, нерухома, доўга, села асобна, спіной да спіны хаты. Яны ўсе яшчэ, як дзеці, туляцца да хаты, a яна нядужа, яна, як стары чалавек, ёй патрэбна помач.
Ізноў іхнія галасы, крыкі, як y птушак — y час гнездавання. Конь Орлік сарваўся, ланцуг ззаду, ляціць па вёсцы, стук капытоў стэпам, пыл ці дым успамінаў. Каня таго ні збыць, ні трымаць, брат пакідае яго ў суседняй вёсцы да выхадных. Звычайна ідуць дамоў напрацаваныя, ёкае селязёнка, і чалавек хакае, дыхаючы — упрогшыся абодва. A то рыхтык выява: конь вядзе гаспадара, трымае, цягне гужам назад, да зямлі, і па зямлі. Той і не ўпіраецца, моўчкі, пакутліва, бы ранены гарадской спакусай, адна нага яшчэ ў стрэмені.
Конь памятае дарогу дамоў лепей.
Тамара ўскочыла з агарода на ганак дождж! Рукі развяла, трымаецца за касякі дзвярэй, распята, аслабанёна, і сястра побач. Ужо ім нічога не рупіць: дождж, ну і добра! Ая-яй, сена змочыць! Ая-яй, бульбы не ўкапана ужо гэта іх не турбуе. Гэтай вясной яна клінок зямлі запусціла, ляжыць, дзіка ўтравеўшы.
Стаяць y дзвярной раме, дождж, дзверы з шырокім налічнікам, як з акладам. Дождж цёплы, y гэтых водах, як па мне, дык нараджаецца гарадскі чалавек, мне амаль малазнаёмы,
не згадаць, якім ён будзе. Стаяць такія свойскія, усё тут іхняе: і хата, і зямля, і рэчка побач, і лес.
I шалупакі яечка яшчэ пад нагамі, з якога вылупіліся.
Увечары Тамара, адыходзячы на аўтобус: «Усё! Кіну! Хай зарастае! Во малодшая нашаў горадзе: ідзе з Камароўкі, бульбачка ў пакеціку, букецік y руцэ! I харашо! I я не буду ірвацца болей!»
Работу ў горадзе няцяжкую мелі. Гэта, як той казаў, каб толькі дабыцца да апоўдня, як было кароў пасучы, чаргу адбываючы, a пасля палудня, абы сонца павярнула, ужо скора і дамоў.
Ходзіць па садзе, па полі, па завулках старая жанчына — ВОСЕНЬ, адхінуўшы хустку са слабага вуха: ці пяюць тут людзі жніўную? Ці чуваецца тут мова?
Сад. Сад яшчэ трымае ліст. Яблыні, жоўтай рэддзю ахутаны галовы. Сад y задуменні. Сад y маім вакне, не пераліснуць старонку да зімы.
Вецер яшчэ лёгкі, сухі, перабірае кожны ліст, не чапляецца за вугал хаты, не скавыча.
Тамара выйшла з дачкой, вытрасаюць посцілкі, расцягваюць, прастаючы, памытую ў шклянкі, туга трымаюцца за абодва канцы. Тамара адкінулася назад, цяжэйшая, перацягвае дачку, раз-пораз, важка, усім целам правісае, усміхаючыся, бы на мужчынскай руцэ, y танцы, галаву набок, гледзячы ўніз, ці не завысока паднялася спадніца.
Час запавольваецца, дранцвее, спыняецца.
Габелен! Ад ганка да хлявоў!
На сходках спынілася малодшая сястра, трэцяя постаць, стаіць быццам блізка, a твару не відно, y цяньку жыве.
Ужо яна ў садзе сярод дрэў, прысадзістыя, постаці старых яблынь каржакаватыя, пераходзяць з мейсца на мейсца, мяняюцца невыводнай прыгажосцю, моцай.
Да кроснаў! Уток... прапускаю ўточную нітку... авечча воўна... дабаўляю срэбную... не, залатую... раскрыпаць зляжалы ў куфры маток, заціснуўшы знойдзены кончык вуснамі, як залаты радок «і тчэ, забыўшыся, рука, цвяток радзімы васілька».
Мільфлёр! Бёрда ад сябе, бёрда на сябе! Чоўнік выслізвае з рук яшчаркай — яны ўсе зноў скрануліся, як ад ветру, вытканае цяжкае палатно.
Тамара пацяжэла, памажнела, прывёзшы ў хату дачку з дзецьмі, быццам яна ўжо займае больш мейсца на зямлі, ідзе шырока, усіх вядзе за рукі, побач, і за плячыма, ашчалепіўшыся за шыю, унучка.
Козы суседскія ўлезлі ў агарод, яна закрычала з сілай, моцай сямейніцы, з моцай сваёй бальшыні ў хаце. Ужо ёсць ёй з кім абгаварыць суседа за патраву, злосцю насілкавацца, каб нават і не здароўкацца потым з нядзелю.
Спеліцца ў ёй, як на сонцы: крыкам, лямантам і зноў усё добра.
Сонца поўдня перакулілася праз страху, асвяціла ганак. Дачка бягом з місай, якраз вада нагрэлася і высушыць лёгка, дзіцячае адзенне марлёвачкай з даёнкі, пахне малодзівам.
Малодшая выйшла, хуценька тут і села на прыступку, падабрала ногі пад спадніцу — рэжа яблыкі пасушыць, спяшаецца, каб заспець кароткае асенняе сонца.
Тамара туды-сюды, блісне вачыма маланкай сярод яснага дня -спаліць! Вось дачка, маўляў, нічога не памагае, a скора назад, y Маскву, сядзіць дзень-ноч, вяжа і вяжа швэдру, крыпаецца і крыпаецца, моўчкі, ні да кога не гаворачы, a трэба збірацца, дома б скончыла!
КНІГІ ОНЛАЙН
