Альбом для цёткі Марылі
Марыя Вайцяшонак
12+
Выдавец: Логвінаў
Памер: 661с.
Мінск 2019
-Не, я не спала... цябе бачыла, думала, што здань выдаеццаў пацёмках... I не азвалася...
Бачу, выйшла, узяла ля вушака вялікі кій, бы ў вялікую дарогу, ходзіць па садзе, па панадворку, туды-сюды, туды-сюды, як на раз’ездзе, ужо яна тутака доўга не затрымаецца, пужаюся сваёй згадкі, ужо яна пойдзе. A то раптам тыпае па памяці, забыўшыся на апірышча, зямля яе адцягвае. Ніколі не лічыла, колькі на тым ганку сходак, і цяпер палічыўшы, боўтне праз прыступку і зноў лічыць. Тарчыць свежы клок ваты ў фуфайцы з падранага пляча, бы яе птушкі на гняздо цягаюць.
— A кы-ы-ыш! A кы-ы-ыш! — ганяе і ганяе куры з агарода.
I вясну ганяла, і лета, і восень. Мацейчыха сабе крычыць, Каплічы разлягаюцца ад плоту да плоту, быццам тыя куры з неба прылятаюць, нябеснымі птушкамі, ім, маўляў, і рады не дасі. Не, каб адзін раз зсачыць, знайсці дзірку ў плоце і забіць назаўсёды, хоць перад смерцю, даруй Божа граху.
На вачах асядае хата, развалілася веранда. Зяці прыедуць, ходзяць, не зважаючы, маўляў, пакуль матка жывая, сякеру ў рукі не возьмуць, бо ёй усё роўна не патрапіш. Дык што гэта, яны чакаць яе будуць? Гэта ж не па часах, што адбыў пэўны тэрмін, як на працы, і ПАЙШОЎ. Колькі таго часу спатрэбіцца? Ці ўкладзецца каторы, даруй Божа, y сваё жыццё?
Вось, бачу, хадзіла па дровы печ цепліць, ад дрывотні праз увесь панадворак нясе перад сабой бярэмя вышэй галавы, бы
з лесу, бы выпадкова на іх натрапіўшы, — тут і відушчы дарогі не згледзіць. Штодня так. Не каб загадзя кош сплесці дзеля такой патрэбы. Посцілку з травой узаплечкі, карак мокры, зручныя дзедавы рэзгіні ўбок, бо ў іх меней травы лезе. Не разлічаны ўклад на доўгае жыццё, на старасць. Лапнула адну кансерваваную банку, другую, нешта з іх перасыпае, перакладае, і ў руку няма чаго свойскага ўзяць. Скрозь пустыя банкі з-пад кансерваў пад нагамі, быццам пасля адліву, прыгнаныя сюды, на вясковы панадворак, хвалямі гарадской цывілізацыі. Жывем не прызвычаіўшыся, бы дзеці, якія гуляюць y Дом. Анічога анідзе не пазначана, што тут даўней таксама людзі жылі. Няма той раніцы, не памятаецца, каб гэта ўстаў, a дзень ужо быццам складзены перад табой, дабультова, старанна, з веку ў век ён абстаўляўся знакамі побыту, знакамі ладу, строю, густу, знакамі любові. Каб стаялі буднія дні ў чарзе, пільнуючыся свята. Нарэшце карціць некуды бегчы, кідаць адну работу, хапацца за другую, спяшаешся, бы жывеш адным днём, часова — вехаць саломы ўваччу загараецца. I пасля цябе самога нічога не застанецца, адныя кансерваваныя банкі.
Праўда, чорны саган, неўмірушчы, па-ранейшаму ляжыць на панадворку.
— Калі часнык будзеце садзіць? пытаюся ў Барбары праз вуліцу.
— Калі?! A пасля цябе — адказвае скоранька, і ўпраўду не ведае, бы першую восень садзіць, і тут y яе не задапаможышся.
Душа толькі ззаду і ззаду ўвесь час, не можа дагнаць чалавека. Недзе ззаду ўвесь час дзеці, унукі, з хатулямі, вандзэлкамі на дарозе паміж вёскай і горадам, нічым не захінёныя, не абароненыя — ні звычаямі, ні абычаямі, і з зямлі сілы не бя~ руць — іх лёгка сурочыць, абы за парог — і мовы сваёй счураюцца.
Дакладаюся, як тая Барбара ці Мацейчыха, дакладаюся, a сама, выдаецца, ніколі не змагу ўзяць пэўную ноту, пакуль не знайду берасцяны рог майго дзеда Віталіка, ён наймаўся па вёсках на ўсё лета за пастыра.
Гэта не дудка, не ражок і не свісцёлка з кішэні. Рог абапіраўся раструбай y зямлю, голас арганічны, вантробны, бы каровы, склаўшы галовы, вядуць яго ад самага пачатку існавання, ад самага, як дзед казаў, капыта, — клічуць тую да сябе,
што згубілася ў лесе. I яна нарэшце выходзіць на голас, ківаючыся ўбакі, як пад музыку, не спяшаецца, раз-пораз рыкаючы ў адказ. I дзве і тры адлучацца, іхнае шэсце з лесу праз кустоўе, равы напрасткі, бы па рачной плыні, бы яны нарэшце знайшлі выратавальны брод, плыткае месца, лыткі толькі ў малацэ. Упэўніўшыся, што вяроўка бытта ўжо закінута на рогі, дзед Віталік мяняў голас, далучаў гукі той першай веснавой раніцы, калі сонца іграе на Вялікдзень. Было, што і пастушка згубіцца, натрапіўшы наягаднае месца...
I цяпер тое, што нацерушылася са жмені, з кішэні дзіравай ці згубілася, па-птушынаму знайсці і нацешыцца, бо найсмачнейшым наедкам было дастаць увечары з дзедавай торбы скачаныя ў махорку, y шылавінне яловае, кавалкі хлеба, сыру, какорку, тое што пакладзена было з раніцы гаспадыняй (чыя чарга карміць пастыра) і за дзень не спажыта — сваёй каровы ў Віталіка не было... Не спагнаць y радні нікому ўжо не патрэбную музыку, не дапільнаваліся, зшарылася недзе на гарышчы.
I сама я без яе губляюся іншы раз y горадзе, як тая пастушка...
ПАЯДЫНАК
Ластаўка памачыла скрылле ў пахмурныя кругі па той бок свету...
Вірджынія Вульф
«Святочны кісель — гэта толькі першы цэд, і гарнушак каб быў новы», — павучае баба Міхаліна наезджую маладзіцу. I сама, як Бедная куцця, нешта прасявае на ганку, перабірае вузельчыкі, папсаваныя мышой. «Як сена, то і хмара!» — рупіцца з сынам на сенакос. «Лета прыйшло. Цалны дзень ідзеш і ідзеш, як вада ў рацэ. Калі доўга сплю, то выдаецца, што ў гасцёх заначавала...» — гэта ўжо папрок на мой запознены ранак. Угледзела мяне ў саде з кніжкай: «Ад аднаго класа можна пісаць умець!» крыкнула праз плот. Але ж і праўда, калі паслухаць ейную гаворку. Іншы раз выдаецца, каб не Міхаліна, зялёнай
яшчаркай на камяні будзеш сядзець, пільнавацца цяпла, Лета, толькі па чырвоным лісці з асіны пазнаеш, што Восень ідзе — яна планавала «і свёнткі, і пёнткі», і пагоду, і пару году.
Баба Міхаліна жыве насупраць, хаця, як мяне паслухаць, дык выходзіць: уся вёска Душкава стаіць напроці. Ходзячы па сваім доме, каля вакна, дзе відаецца ейная сяліба, кожан раз зірнеш y той бок, бы цесна размінаючыся з самой гаспадыняй, з году ў год, з дня ў дзень y тым самым месцы: a ці гарыць вакно: a ці ўстала? a куды гэта яна пайшла? па што? y чым? што робіць? Паварочваюся часцей няўцямна, механічна, y мяне ўжо скрыўлены пазваночнік y ейны бок, як y таго дрэва ў лясным гушчары, — выцінаецца, абмінаючы іншых, каб убачыць, ці высока сонца.
Апошнім разам, як прыехаўшы былі да яе сын з нявесткай, памру і памру, казала. Хацелася, каб нехта вяртаў ейныя думкі, пярэчыў, ужаліўшыся, але ўсе маўчалі, як не чулі, ці шуткавалі з яе, што горай за ўсё.
Злягла баба Міхаліна раптоўна. Заходзіліся суседкі, пыталіся: што гэта, да чаго баба ў падушкі ўвалілася?! Паляжу крыху, тлумачыла, a потым, як птушка: тая сядзіць, сядзіць, пырх! і паляцела! I ў чалавека, маўляў, бывае такі час. Сама загадала свацці роднага брата пазваць з далёкай вёскі, адкуль была браная. Свацця злавалася: вясна сама ў пару ўвайшла, работы дачорта, пільніца, a гэта ж стары чалавек, яго трэба і прывезці і адвезці, дзе час браць на тое? Вось уляглася бабка і выбрыквае, нашто ён тутака? Міхаліна сціснула кулачок, стукнула па падушцы: «Гэта ж мой родны браток!» — крыкнула.
Пабыўшы, усе зразумелі, што захварэла Міхаліна з дасады і што анікога блізкага ў яе не было, акрамя таго братка. A блізкі чалавек перад смерцю тое самае, што і бацюшка, абы было з кім шчыра пагаварыць, каб Бог бачыў.
Каму катораму скажаш праўду: сыну? нявестцы? унукам?
Бывала, едзе сын з бацькам (той яшчэ быў жывы) з лесу высякалі атожылле каля маладых елак — едуць павольна, сядзяць на возе, як y хаце на лаве, адпачываюць. Здаволіўшыся лесам, гаворкай паміж сабой, едуць, як з вялікай бяседы. Самі ў зялёным, бы хмелем абвітыя, глядзяць па баках зялёнымі праз цалны дзянёк y лесе вачыма, чыста лесавікі — далучаюцца да людзей... Мужыка прыдушыла дрэвам y буру. Сын
толькі скочыў з павозкі — і ў горад. Ажаніўся быццам нядаўна, a развёўся даўно — не да пары сабе ўзяў, б’е жонку, як нап’ецца. Жонка шалапайная, бадзялая, з Расіі, з дзецьмі ўзяў, як качку дзікую з качанятамі прынёс з балота. I не тое што б’е, a быццам увесь час адбіваецца ад яе, адбіваецца жорстка, дзіка — бароніцца. У груду склаўся быў. Але ўжо і сваё атожылле пайшло. Сын ейны, лічыла Міхаліна, лятучы, баялася яго затрымліваць з жаніцьбай, разап’ецца, разгуляецца, бо прыгожы. У нашым родзе, наказала, адзін раз кавалак адразаюць, давіся, але еш усю жызню, баялася разводу. Што з яго хацець — бацька саламяны, a дзіця залатое? Сын рос на расколінах, бо з мужыком блага жыла, і ў агародзе начавала, і ў садзе, каб ён хоць па п’янцы памыліўся ды сказаў да яе ласкавае слова.
Міхаліна са сваёй бядой на вёску не выходзіла, маўляў, суседзі, яны і сляпому пальцамі вочы сколюць. «Што ты ўсё пазычаеш, ты ж не гарэла?» — скажа ёй з папрокам каторая баба. Людзі мілыя, печ паліцца, a ў печы анічога! Перада мной не хавалася, я ёй чалавек з чужой невядомай стараны, нідзе мы з ёй не сустракаемся, a ні на жніве, a ні на касьбе, гэта тое самае, што ў цягніку едучы разгаварыцца з незнаёмцам. Я магла толькі слухаць яе, патрапляць, не беручы на свой голас ейны лёс, бо ў маім голасе не было той даўкай хрыпаты, якая нажываецца, ідучы за канём, шукаючы п’янага мужа па лесе, пільнуючыся цельнай каровы праз ноч, і Божа мой, чаго толькі напроці яе не паспытанага! я стаяла звычайна перад ёй калком, ні галля на мне, ні ліста: хаця б не парушыць ейную ці то гаворку, ці то песню.
A раніцай, узышоўшы ў лесе на паваленае бурай свежае дрэва, пацяжэе на момант, бы возьмеш на грудзі свежы сырэц, не паспеўшы адскочыцца — Міхалініны прывіды ценем ходзяць ззаду.
3 сынам — не! Тады, можа, з унукам пагаварыць? Усе яны ў яе нейкія непаравыя, лічыць. Прыехаў быў y вёску з сябрамі провады ў армію сабе рабіць, ну добра. I хаты не падмёў, нікога з радні не пазваў, сабраў торбу і ў лес, на шашлыкі. Што гэта за мода? Яна баба, яшчэ жывая, каб хоць дзеля яе туліліся, гэта ж ейнага роднага брацейкі дзяцей не паклікаў! Яна ж яшчэ жывая, крычала! Калі яны паспелі забыцца, згубіць раство, калі яна яшчэ на свеце пазначана? Пазначана, хто чый, хто
каму, катораму даводзіцца! Тады Міхаліна сазвала каго з вёскі на скорую руку, вынеслі сталы, селі ў садзе. Добра, што цёпла было, што пагода, што пакошана. A каб дождж? Да Бога з хаты пайшлі, y сад, па сённяшні дзень печ не беленая стаіць.
3 унучкай? Спыніла была яе, згледзеўшы дзірку на гетрах, тая ўзяла іголку, зашывае на сабе. «Вазьмі што-небудзь y рот, каб розум не зашыць!» «А палец можна ўзяць?» — адказала сабе смеючыся, і ўвесь час так сколваецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
