КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Пасля гэтага, вядома, на пасадзе доўга ўтрымацца было немагчыма, і аднаго дня я зноў апынуўся на вуліцы са сваім Q. b. f. f. f. s. Каб супакоіць сваё сумленне, я аддаў дыплом аправіць у рамку, а потым павесіў побач з другім, апраўленым у рамку, дыпломам, які сведчыў, што мяне прынялі ў члены нейкага пеўчага таварыства. Калі скончыў і гэтую справу — знайшоў дыплому сапраўднае месца, я зноў апынуўся перад пытаннем: направа ці налева? У адвакаты? У журналісты? У артысты? I ўсё ж такі дзяржава — як маці родная. Яна можа пакрыўдзіць, але пасля гэтага і прылашчыць, загладзіць крыўду. Гэта сталася і са мною. Убачыўшы, што я задумаўся пра сваю долю, і вырашыўшы, што я буду яшчэ доўга думаць, дзяржава прыйшла мне на дапамогу. Каб даць магчымасць абдумаць усё грунтоўна, яна адправіла мяне ў Пажаравацкую турму з прысудам, які дазваляў цэлыя два гады раздумваць у чатырох турэмных сценах. Што і казаць, рэдкая ўвага з боку дзяржавы. ТУРМА 3 новага грамадства, у якім я апынуўся, першы да мяне падышоў адзін кірмашовы злодзей. Ён падмаргнуў, нібыта сказаў: «Памятаю цябе з Аранджалавацкага кірмаша!» і па-сяброўску падаў руку: — 3 добрым прыбыццём, навічок! — Рады цябе бачыць, дружа! — Значыць, папаўся, саколіку? — Папаўся! — Другі раз глядзі, калі лезеш у чужую кішэню. Вось і мяне злавілі, але я хацеў зрэзаць кашалёк, a гэта, бадай што, крыху цяжэйшая справа. — Мяне не за гэта засудзілі. — He за гэта? — здзівіўся злодзей.— А за што? Можа, за зламысны падпал? — He, браце! — Хіба за ўдзел у калектыўным забойстве? — Таксама не! — За што ж тады? — За адзін верш. — За верш? — засмяяўся злодзей.— Ты байкі каму іншаму расказвай! — Праўду табе кажу. — Давай, давай! Скажы яшчэ, што цябе засудзілі за тое, што ішоў у царкву на службу боскую. — He хочаш — не вер. — Ну, такое я чую першы раз. А што, усіх, хто напіша верш, саджаюць у турму? — Варта было б усіх, але, як гэта звычайна бывае, многія выкручваюцца. Прычым выкручваюцца якраз тыя, што пішуць дрэнныя вершы. — А твой верш добры быў? — Усе члены і першага і касацыйнага суда сцвярджалі, што добры. — I колькі табе далі? — Два гады. — Oro! А мне за крадзеж адзін. Значыць, паскудная гэта справа — пісаць вершы. — Пэўна што паскудная. Мучыш спачатку сябе, пакуль напішаш, потым рэдактара, пакуль надрукуе, потым мучыш тых, што чытаюць, а там — дзяржаўнага абвінаваўцу, які будзе весці тваю справу, і, нарэшце, суддзю, які вынесе табе прысуд. — I няўжо ў цябе не было змякчаючых віну акалічнасцей? — Хм, ты і ў гэтым разбіраешся? — А як жа, я тут не першы раз! Увесь крымінальны кодэкс паспеў на памяць вывучыць. Значыць, у цябе не было змякчаючых віну акалічнасцей? — Былі. — Якія? — Добрыя паводзіны. — Э, браце, гэта наадварот, абцяжваючая акалічнасць. У нас, калі маеш добрую рэпутацыю, абавязкова будзеш пакараны, а вось калі рэпутацыя ў цябе падазроная, можаш неяк і выкруціцца. Тады за цябе заступяцца і адвакат, і акруговы начальнік, і старшыня акруговай партыйнай арганізацыі — усе, хто можа паўплываць на твой лёс. Вось і мне падазроная рэпутацыя памагла, зменшылі кару, атрымаў усяго адзін год. Ты, мусіць, прызнаўся, што вінаваты? — А як іначай! — Ну вось, я так і думаў! А гэта таксама абцяжваючая акалічнасць. Калі цябе злавілі на месцы злачынства, прызнавайся. Тады, як ні круці, мусіш прызнацца. А вось прызнавацца тады, калі цябе не схапілі за руку — глупства і абцяжваючая акалічнасць. Яно-то ў прысудзе запісваецца, што прызнанне ўлічылі як змякчаючую акалічнасць, аднак цябе разам з гэтай акалічнасцю адпраўляюць у турму — дык якая ад яе карысць? — А пэўна! — Hy а калі выйдзеш адсюль, будзеш пісаць больш вершы? — He, не буду ніколі! — I правільна зробіш. Выгоды ніякай, а ў турме пасядзіш. Ты вось што, паслухайся мяне: як толькі выйдзеш адгэтуль, давай разам працаваць. — Што рабіць? — Будзем вырэзваць кашалькі па кірмашах. Удвух гэта намнога прасцей. Ты, напрыклад, падыходзіш да яго прыкурыць цыгарэту, заводзіш размову, а я тым часам паспяваю выразаць. Што заробім, падзелім. — He, гэта мне не падыходзіць. — Чаму? — Я скончыў універсітэт. — Універсітэт? Кату пад хвост яго! Калі можа быць якая карысць у жыцці, дык толькі ад універсітэта, які скончыш тут, а той — цьфу, кату пад хвост! Што з яго? — Ну, магу стаць вялікім чыноўнікам. — Тым болей, спачатку навучыся красці. — А магу стаць і міністрам. — Можаш, але і тут мала карысці, калі не навучышся красці. Думаеш, што гэтак і пройдзеш па жыцці з універсітэтам і вершамі. Давай-давай, ты пішы вершы, а я буду красці, і потым сустрэнемся гадоў гэтак праз дваццаць. Запомні, сустрэнемся! Я, калі не стану дэпутатам скупшчыны, дык абавязкова стану старшынёю праўлення альбо кантрольнага савета якога-небудзь банка. А ты пройдзеш каля мяне ў зношаных штанах і з знясіленым розумам, здымеш шапку і нізенька мне паклонішся, а потым прапануеш напісаць за пяцьдзесят дынараў верш-віншаванне на дзень майго нараджэння. Да той пары, магчыма, выйдзе які-небудзь там зборнік альбо нават два з тваім подпісам, але тады з маім подпісам будуць хадзіць сотні тысяч акцый. Цана на твае кнігі будзе з дня на дзень падаць, а на мае акцыі — расці; твой зборнік, можа, ацэняць двое-трое гэткіх, як ты сам, а мае акцыі будуць высока цаніцца на самой біржы; з цябе будуць смяяцца, калі выйдзеш на вуліцу, а пра мяне будуць гаварыць з павагаю. Што, не так? Збянтэжаны і ашаломлены, слухаў я злодзея, з якім павінен сустрэцца праз дваццаць гадоў. — Дык вось, калі прызнаёш, што ўсё гэта так, тады скажы мне сам: які універсітэт больш патрэбны ў жыцці — той, што ты скончыў, ці той, што я цяпер канчаю? Падумай, добра падумай! I я думаў, доўга думаў, бо, што ні кажы, турма ў гэтым плане — найвыгаднейшае месца, а роздум — адзіная дармовая і бяспечная забава ў чалавека. Трэба толькі ўмець думаць, бо ёсць нямала такіх, што нават гэтага не ўмеюць. Напрыклад, мая цяперашняя кухарка, пані Ленка, сцвярджае, што думаць не ўмее, гэтаксама, як не ўмее гатаваць клёцак з сырам і пірагоў з арэхамі. — Ну добра, пані Ленка, а калі былі маладою, вы ўмелі думаць? — He. — Цяпер вы ўдава, а некалі ж былі замужам. Хіба вы не думалі, ісці вам замуж за вашага чалавека ці не? Напэўна, думалі? — He. — Ну як гэта так? — А мы пазнаёміліся раней, і калі надышоў сёмы месяц наіпага знаёмства, я выйшла замуж, не раздумваючы. — Што ж, гэта можна зразумець. Але тады, калі толькі што пазнаёміліся з нябожчыкам і калі гэтае знаёмства павінна было прывесці да сёмага месяца, няўжо і тады вьі не думалі? — He. — Ну як гэта так? — А ў такіх выпадках звычайна не думаюць. — Праз год вы аўдавелі, засталіся без абароны, без падтрымкі, а жыццё такое цяжкае. Хоць тады вы задумаліся? — He. — Чаму? — Дык я ж была маладая і прыгожая. — Яно-то так. Але, пані Ленка, прайшло ўжо многа часу, мінула маладосць, ды і прыгажосць дзявочая не вечная, а таму вам, відаць, не раз было над чым задумацца. Ці ж не? — Было, але не думала. He ўмею, не вучылася — дык і не ўмею. — Як гэта не ўмееце? — А вось так! Цэлы дзень у рабоце, не да думак тады, усё на вечар пакідаеш. А ўвечары лягу, накрыюся з галавою і кажу сама сабе: «Ну, цяпер давай, Лена, думай пра свае клопаты». I пачынаю думаць, але раптам думкі закалышуцца і расплывуцца ва ўсе бакі. Вось так, не ўмею думаць — і годзе. I гэта не толькі з маёй кухаркаю. Адзін міністэрскі начальнік мне таксама скардзіўся, што не ўмее думаць, і я яму паверыў. Праўда, з далікатнасці не мог не спытацца: — А як жа так можа быць? — Проста, пане, не ўмею. Бяру дадому акты, важныя паперы, над якімі трэба добра падумаць перад тым, як дакладваць міністру, і кажу сам сабе: «Над гэтым трэба добра падумаць». Дома раскладаю паперы на стале, падпіраю галаву рукою і пачынаю думаць. Але думкі ў мяне ідуць нешта не туды, прыкладна так: «Гэты іск акцыянернага таварыства нельга разглядаць як адміністрацыйную справу, а таму... А той малады інжынер сёння зноў сноўдаў пад вокнамі, і жонка, здаецца, таксама выглядала, зрэшты... Хто яго ведае, на- што гэта Антоні Джорджавіч такое глупства зрабіў — надбудаваў трэці паверх на сваім доме, бо калі ўлічваць, што... Абавязкова скажу заўтра пану Панічу, каб не прыводзіў больш у канцылярыю свайго паляўнічага сабакі, бо калі ўсе чыноўнікі пачнуць на службу прыводзіць усю сваю жывёлу, потым... Нешта ўжо абрыд мне гэты папрыкаш з курацінай, трэба сказаць Наце, каб заўтра згатавала... Цікава, чаму Петкавіч аб’явіў сябе банкрутам, калі справы ў яго ішлі выдатна? Гэта, мусіць...» I раптам схамянуся, успомню, што перада мною ляжаць паперы, што я збіраўся над імі добра падумаць. Тады засяроджваюся, вяртаюся да справы і пачынаю разважаць зноў: «Гэты іск акцыянернага таварыства нельга разглядаць як адміністрацыйную справу, а таму... Гэтае ананімнае пісьмо міністру пра дровы, купленыя нібыта на міністэрства, не мог напісаць ніхто, акрамя пісара Арсы з трэцяга аддзялення, а той Арса... Усё ж такі шкада, што пабіўся бурштынавы муштук, я так прывык... А што, калі падпільнаваць гэтага інжынера пад акном і выліць яму на галаву кварту вады...» I вось гэтак ідзе адно за адным. Проста не ўмею думаць, і ўсё па ўсім! А які ратунак, які выдатны санаторый тым, хто не ўмее думаць, турма, хоць дзяржава і стварыла яе для палітычных злачынцаў, якраз тых, хто ўмее думаць. Ізаляваны ад тлуму і таўкатні, пазбаўлены дробязных і марных клопатаў, падобны да чалавека, які жыве на астраўным маяку і назірае за марскімі бурамі, яму зусім не страшнымі, насельнік турмы ў чатырох мураваных сценах, сам з сабою, збірае ўсе думкі і, быццам пражэктар, высвечвае ўсё навокал. I якая дзівосная панарама адкрываецца, калі глядзіш з самотнасці на свет праз такую лінзу, як турэмнае акно! Нібыта паўнаводная рака, цячэ жыццё. Цячэ і разбурае перашкоды, размывае берагі, ірве дамбы, залівае даліны і нясе за сабою ўсё, што захопіць, што сустракае на сваім шляху. Цэлыя чароды людскіх добрых якасцей і заганаў праходзяць перад шкельцамі незвычайнай падзорнай трубы. О, колькі сапраўды новага, цікавага і важнага — такога, што простым вокам заўважыць немагчыма! Усё гэта я бачыў няраз да таго, і сам хадзіў па той самай дарозе, але адсюль, павялічанае незвычайнай лінзай, яно выглядае зусім інакш. Вось, напрыклад, цнатлівасць — у кароткай спаднічцы вышэй калена, у ажурных панчохах, скрозь якія відаць ружовыя лыткі, у празрыстай кашулі, праз якую прасвечваюцца ўсе прывабныя лініі цела і з выразам, які толькі ледзь-ледзь прыкрывае поўныя грудзі. Вось прыстойнасць — надзела вар’яцкую сарочку, нацягнула на галаву стракаты каўпак з бразготкамі і, як блазан, скача ды рагоча. Вось дабрадзейнасць,— выпнула тоўсты, нібы ў парадзіхі, жывот, задзерла высока галаву і пазірае на ўсе бакі, чакаючы, што перад ёю будуць здымаць шапкі і кланяцца. А вось, адразу за ёю, марнасць — болей голая, як апранутая, з-пад тонкай скуры вось-вось вылезуць косці, тырчаць усе рэбры, зубы гнілыя, грудзі запалыя, шчокі размаляваныя, нібы ў тых жанчын, якіх начныя патрулі забіраюць на вуліцах. А вось і ганарлівасць — прычапіла тры лісіныя хвасты, панаўтыкала ў шапку фарбаваных гусіных пёрак, задзерла нос і наступае на мазалі кожнаму трэцяму прахожаму. А вось і злоснасць — прыгожа і з густам апранутая, ветлівая і паслужлівая, з ласкаваю ўсмешкаю і кашэчымі вачыма. А вось і старая дзеўка праўда — уставіла зубы замест тых, што павыпадалі; задзерла спадніцу так, што відаць бруднае сподняе; у чорных акулярах, каб схаваць свае касыя вочы; напхала за пазуху воўны, каб пабольшалі грудзі, якія