Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
— Куды ты, Алёшка? — аддаецца ў вушах мпе бацькаў голас.— Во січас будзем абедаць...
Я спыняюся, і маці як бы нічога мне і не загадвала — маўчыць. Дастае з печы гаршчок з капустай, без мяса — малатабойцу ялавічыны тады яшчэ пе давалі, як старому
кавалю. Бацька дастае з судніка па стол пульхпыя праснакі, загорнутыя ў ручнік, каб пе ачарсцвелі, і мы сям’ёю садзімся за стол.
Бацька мой уяда-жартаўнік. Калі ў пас цяжі?а з паедкам і па стале — звычайна нішчымная бульба ці рэдзепькая зацірка-поліўка, а замест хлеба — адны праспакі, ёп, як толькі паўсядземся, усчынае гаворку пра розпыя смачныя стравы.
— Алёшка, хочаш яечні? — пачынае ёп, абмакпуўшы цёплую бульбіну ў тоўчаную капапляную муку.
— Хачу,— нічога не падазраючы, адказваю я.
— А скварак з блінамі?
— З’еў бы...
— Якія ты болей любіш бліны: грэцкія ці пшанічпыя?..
— Усякія,— адказваю я ўжо злосна, адчуваючы нейкі падвох.
— А са смятанай?..
— I са смятапай,— кажу я, і ў мяне з вачэй па гарошыпе закапалі слёзы. Паклаўшы лыжку, я, падзьмуты і абражаны, сунуся ад стала.
А бацька, як ні ў чым не бывала, сёрбае капусту, ansтытпа заядае цеплаватымі праснакамі, і па яго твары пі цепю суму. Толькі калі маці пачынае яго ўшчуваць за такое блазенства, за песур’ёзнасць, ён хітра жмурыцца, кладзе мне на плячо цяжкую, прапахлую жалезам руку і гаворыць:
— Што ты як сыч падзьмуўся? Дурань, еіп ідзі... Ета ж я так, штоб табе смачпей елася...
...Касьба. Памятаю, як яшчэ да калгаса ў Бацькавічах мужчыны хадзілі на сепажаць. За дпі два-тры то там, то тут надвячоркам чулася вясёлае перастукванпе малаткоў — касцы кляпалі косы, і ў трапяткой, напоенай летпімі пахамі вячэрняй цішы плаваў перазвоп кос.
Яшчэ зацемна, досвіткам — колькі там тае чэрвеньскай почы, зара з зарою пераклікаецца, пібы тыя косьг,— адзіп за адным выходзяць з двароў касцы, яшчэ сонныя, пацепваюцца ад халадку спрасоішя. Спаважнымі крокамі, як бы неахвотпа і ляніва, кіруюцца за аселіцу.
Перш-наперш касьба зачыналася за вёскай, ля сажалак, дзе лугі цямнеліся адразу ж за гародамі. Кожны двор меў шнур лугу на сталым месцы, і заўсёды касьба пачыналсСя з адводу межаў. Збіраліся ўсёй грамадою, «вобчаствам», з вешкамі: сусед з суседам браліся за адвод мя-
жы, утырквалі на адпым краі вяху з вехцем травы, каб вока здалёку бачыла яе, тады з другога краю ставілі другую такую вяху, і адзін з мужчын чарціў нагою след, a другі за ім касою прарэзваў вузенькую сцежачку. Затым правяралі, удакладпяючы, ці не загнуў хто ў чужое, і браліся за косы. Ніхто не хацеў спазніцца — кожны стараўся выйсці на сенажаць у грамадзе, не астацца ззаду.
Здаецца, межы адводзіліся падта ўжо прама, як пад шнур, а глядзі — ужо сусед залез у тваё, асабліва нізінкаю, дзе мятліца і дзяцельнік густы, сакаўпы,— там каса нібы сама жыкае і хапае траву як шалёная.
Стаўшы ў рад, ідуць касцы. Нібы выхваляючыся адыа перад другой, жыкаюць косы, аж захліпаюцца ад прагнасці — на поўны захват бяруць, і трава адчайпа, паслухмяна кладзецца ў пракосы. Сонца ўжо непрыкметна чырвоным колам выкацілася з-за недалёкага ляска, і востра, аж цяжка дыхаць, запахлі кветкі.
Касцы, забыўшыся, ідуць усё далей і далей. He чуюць, як свіпцом напаўняюцца і млеюць рукі, як дубянее спіна. Далёка, па ўсім лузе чуецца: «Жмык-жах. Жжжыкшшах...»
Нехта спыніўся, абмоквае ў гарлачык з вадою мянташку, пройдзецца па жале касы, ускіпе галаву, ці далёка сусед, а той ужо крокаў па пяць адарваўся — паласа пайшла крыху ўзгорачкам, і трава не такая густая, як нізінкай, дзе больш вільгаці і гусцейшы травастой, аж касаўё гнецца, калі заводзіш узмах касою; ён змахне едкі пот з твару, перадыхне і бярэ шырэйшы захват і пічога не чуе вакол, толькі адно ў вушах: «Жжык-шшах... Жжыкшшах...»
Тады ж адзін перад адным людзі спяшаюцца і згрэбці сена, ды так, каб наперад суседа,— ужо той, хто зграбае сена апошнім, пе праміне спрактыкаваным вокам угледзець: там ухоплена крыху, тут загрэбена, і палоса ўсё адно як пляпіывая. Што зробіш. Скажы, то доўга будзе гневацца сусед, глядзець на цябе крыва. He злавіў — пе кажы, што ўкраў.
Мне засела ў памяці касавіца ў першыя гады калгаса ў Бацькавічах, калі старшыняваў той жа Грыцко Гопка.
Незабыўнае было відовішча. Надвячоркам загаманіла вёска: у дварах пераклікаліся малаткі, перазвоньваліся косы. Нарад атрымалі ўсе мужчыны — усе, хто ўмеў трымаць касу. Загад не мінуў ні старшыні, ні брыгадзіраў, ні
вартаўнікоў, ні конюхаў. На сенажаць выходзілі, як па трывозе, як на талаку.
У кузні аставаўся стары каваль, а бацька ўвечары, яшчэ завідна, накляпаў касу, прыладзіў да касаўя, у торбачку склаў усё, што спатрэбіцца на лузе,— мянташку, бабку, малаток.
Прыцемкам на двор заскочыў старшыня. 3 касою пад пахаю, задыханы — спяшаўся.
— Сват, адбі і мэні зброю!..
— Рыгор Іванавіч, такжа на луг? — пацікавіўся бацька, як бы крыху здзівіўшыся.
— Я шо, хіба не людына! — пакрыўдзіўся старшыня.— Як усім, так і бісаву сыну...
— I то праўда,— згадзіўся бацька і таксама пажартаваў: — Старшыні касу трэба навесці, каб сама касіла...
— Оцэ, бісаў сват, хай тэбэ камар забадае,— не астаўся ў даўгу старшыня.
Уранку — яшчэ плаваў на загуменні туман — рушылі па вуліцы касцы. Міма нашай хаты прайшла цэлая грамада — мужчыны ўсяго канца. Брыгадзір Якаў Кавалік спыніўся, гукнуў на ўвесь голас:
— Гэй, Іван Панасавіч, скора?
— Іду, іду! — з панадворка адказаў бацька і ўмомант апынуўся ў гурце, ужо здароўкаўся з мужчынамі.
Бы з рэшата, сыпаліся жарты, вясёлыя воклічы. Мужчыны ішлі на закоскі, як на вяселле. Закоскі ў Бацькавічах цяпер аздабляліся і добрай чаркай, і вясёлаіі, хмельнай пагулянкай — з песнямі, пачастункамі.
Як змовіўшыся, мужчыны з непрыхаваным чаканнем пазіралі на Якава Каваліка — чакалі, што скажа брыгадзір. Чыста паголены, у белай вышыванай касаваротцы, падпаясаны салдацкай папругай, у крамных штанах навыпуск, у чаравіках (звычайна ж Якаў Іванавіч насіў лыкавыя лапці; заўсёды зграбна, можна сказаць, лепш за ўсіх бацькавіцкіх мужчын Кавалік умеў абувацца — так абгорне нагу белай кужалёвай анучаю, што люба паглядзець). Сёння і шапачка-блінок на галаве брыгадзіра сядзіць неяк фарсіста — набакір, і з-пад брыля прыгожа, зухавата выглядае пасмачка цёмных валасоў.
Брыгадзір ведаў, чаму паглядаюць у яго бок касцы, але як бы не здагадваўся, маўчаў, схаваўшы ўсмешку ў карых вачах.
Маўчалі і мужчыны, не жадаючы быць да часу цікаўнымі,— яны, мабыць, ведалі ўжо, што брыгадзір нешта на-
думаў. Была ж на тое згода праўлення. На закоскі асвежавалі кабанчыка, змалолі пшанічнай мукі.
— Адкуль зачнём? — звярнуўся да грамады рослы, самы доўгі з мужчын Васіль Шылай, калі ўсе спыніліся.
— Можа, ад гародаў, як вы, мужчыпы? — азваўся брыгадзір, адчуваючы, што звяртаюцца касцы менавіта да яго.— Тут цьма-гусцеча. Пакуль не ўгрэла сонца, пашчыруем. 3 расічкаю!
— А я думаю — трэба ад Мікольска! — выгукнуў дзядзька Раман, можа, старэйшы між касцоў, шчуплы, вельмі рухавы чалавек з рэдкай попельнай бародкай, азірнуўшыся вакол, падшмаргнуў нагавіцы і дадаў: — Ты, Іванавіч, пе ўлічыў, што з расою кургашіе етае пойдзе лягчэй, а ўгрэе сонца — мы і да нізінкі дабяромся, у нізінцы раса патрымаецца даўжэй. Што, ухнем!..
Мужчыны рушылі на пагорак: луг увесь як дыміўся параю, у кустах кудзеліўся туман, белы спадыспаду, палосамі — на дзень мелася гарачыня. Травы соладка драмалі, не патрывожаныя касою.
Паскідаўшы жакеткі і верхнія сарочкі, касцы рассыпаліся па лузе. 3 краю зачаў пракос вядомы на ўсім канцы асілак Васіль Шылай, чарнявы, з буйным, прыгожым тварам, яшчэ не жанаты, ды ўжо ў гадах дзяцюк. У плячо сталі брыгадзір Якаў Кавалік, Карп Кузьміч (і яго пазней прыпялі ў калгас), побач бацька, Андрэй Кавалік, Паўлюк і Харытон Півоні, Раман Говар, Паўлюк Сямёнаў, Цімох Бручвянок, Аўхім і Амяллян Цярэшкі, Антон Кіпень. Шарэнгу касцоў замыкалі старыя — Дзямід Півоня, Агей Дваян і Трахім Мікіцёнак — яны сталі ў край шарэнгі: як развінуцца, разгарачацца мужчыпы, не стрымаць старым націску, пе ўгнацца за маладымі, а стаяць наперадзе рызыкоўна — на пяткі націскаюць...
Ужо ў іншых калгасах была індывідуальная здзельшчына, газеты паведамлялі пра такіх шчырцоў, называлі такіх ударнікамі, яны ставілі рэкорды — больш за ўсіх маглі ўзараць на полі, скасіць лугу на сенажаці і г. д. Між іншым, свае ўдарнікі былі ўжо і ў Бацькавічах.
Першы дзегіь касьбы — закоскі. Касцы сталі гуртам, арцеллю. Нейкае новае пачуццё авалодала імі — людзьмі, якія дагэтуль былі ўсяго што суседзямі; не раз даводзілася ім спрачацца і затым мірыцца праз гэтыя межы, прарэзапыя, мусіць, яшчэ прапрадзедамі,— горкасць крыўды і помслівасць перадаваліся ад пакалення да пакалення.
Наша палоса межавала з лугам Якава, цяперашняга
брыгадзіра. Бацька сябраваў з Кавалікамі — жылі згодпа ік суседзі. Аднак жа, бывала, пакуль бацька раскатурхаецца ды збярэцца на луг, то ўжо Кавалічыха, цётка Лукер’я, вяртаецца з сенажаці, вясёлая, у белым-белым, з фарсістымі пеўнікамі фартушку і ў гарусавай квяцістай хустцы, сціпла і шчыра вітаецца:
— А, Панасавіч, бог на помач!..
Што ж, Панасавічу, як бачыш, пічога не астаецца — адно і ёй у тон: «Спасібачка, Васілеўна». А на душы прыкрасць: увішны сусед даўно скасіў свой лужок, а суседка ўжо і сянцо падварушыла. Вядома, сусед не нахабнік, не зачапіў падта чужога, але мяжа лягла ў яго пракос.
А тут раздолле. Раскоша. На людзях можна паказаць, на што ты здатны, і пе трэба хвалявацца за нейкі там хунт сена, за тое, што цябе нехта абагнаў, абкасіў. Бацька крочыць нага ў пагу з Якавам-брыгадзірам. Яны перакінуцца словам, жартам, памянташаць косы, і спее цішыня, пічога не чутно, адно што рыпае кассё ў жылістых руках, як не захліпаецца ад націску каса; трава шчыльненька, пад посвіст касы кладзецца ў пракос; зрэзаныя, яшчэ доўга цвітуць у пракосах яркія кветкі, над лугам цененька звіпяць руплівыя пчолы, гуллівыя стракозы.
— Глянь, Іванавіч! — крычыць раптам бацька пад вуха брыгадзіру. — Вунь ля амбара, хто ета там?..
— Бач ты,— брыгадзір выпростваецца, прыкладвае да вачэй далонь.— I каса на плячы... Хто б ета такей. Здаецца ж, мужчыны нашы ўсе тутацька...
— Хто? Ай, не бачыш,— гаворыць бацька, не перастаючы касіць.— Грыцко наш...
КНІГІ ОНЛАЙН
