Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
«Можа, параіцца з Кацяй?» — падумаў я, але адразу ж адагпаў гэтую думку: Каця яшчэ пасмяецца з мяне...
Здарылася так, што тым летам мяне неяк падмяў жарабок, і па жпяярцы мяне замяпіў Міхась Цярэшка, мой аднагодак і таварыш, і цяпер я часта круціўся то ля кузні, то ля свірпа, дзе збіраліся ў вольпую часіну людзі. Мне кінулася ў вочы, што пажарны інвентар параскідапы, бочкі парассыхаліся без вады, пажарпая помпа, можна сказаць, сапсутая.
«А як здарыцца пажар? — мільгнула думка.— Во будзе перапалох. 3 такімі бочкамі хіба паспееш... Япы ж цякуць, як рэшата. А ў адной зусім няма дна — нехта, відаць, нагою выбіў,— і яна ляжыць тут жа, пад паветкаю...»
Хто ж вінаваты? Вядома хто — пажарпы стараста. За старасту цяпер быў той самы рыжы Ціт Мірончык, весяльчак, які часта хадзіў «пад градусам». Яшчэ калі былі таварыствы сумеснай апрацоўкі зямлі, камітэты дапамогі, ёп займаў у іх кіруючыя пасады. 3 незапамятных часоў Ціт быў бацькавіцкім пасланцом у сельскім Савеце. Казалі, што ён часта і сам сябе туды выбіраў, але гэта, мабыць, пагаворы.
Ціта Мірончыка пе зблытаеш ні з кім у Бацькавічах. Ёп быў папышлівы, з хвацкімі вогненна-рыжымі, як у фельдфебеля, вусамі, у шэрым са свайго сукна пінжаку з накладнымі кішэпямі, у скурапой кепцы і ў стаптаных ботах. Іпшы раз шпацыраваў Ціт і ў лапцях, аборы замотваў на адну трэць лыткі, прыгожа і зграбна. Часта бачылі яго і ў валёнках з галёшамі — гэта ўжо як пачалі жыць за калгасам.
Пад пахай у Ціта заўсёды была зашмальцаваная, няпэўнага колеру папка, завязвалася яна па бухматыя
шнуркі. У папцы былі ўсе падатковыя паперы. Яму тады было, мусіць, за сорак, але хадзіў ён лёгка, спорна і борзда. Заўсёды з люлькай у зубах. Пра яго паходку гаварылі, што ходзіць Ціт каньком, а пекаторыя яшчэ дадавалі незразумелае — кандыбоберам. Гаварыў Ціт спаважна, з гонарам. Кажуць, што на службе ў царскай арміі Ціт меў нейкі чын.
He ведаю, па якой прычыне, але, мусіць, ад таго, што ў Ціта быў асаблівы нюх на гарэлку,— ад яго ні адзін чалавек не мог схавацца, ён абавязкова наскочыць, калі хто надумае выціснуць затор самагону. Ціту ў калгасе далі повы адказны ўчастак: вясковую ДПД — добраахвотную пажарную дружыну. Звычайяа ж яго называлі проста пажарны стараста.
Болып за ўсё пажарны стараста турбаваўся пра тое, каб у кожнай хаце на вулічнай сцяне была дошчачка — на ёй маляваўся пэўны прадмет з супрацьпажарпага начыння. Калі, скажам, у нас на сцяне намалявана было вядро — гэта азначала: як надарыцца пажар, трэба бегчы з вядром; у каго на сцяне дошчачка з памаляваным багром — бяжы з багром і г. д. Гэтага парадку пажарны стараста трымаўся моцна. Бывала, як зойдзе ў хату, дык яшчэ з парога будзе крычаць:
— Трахім Паўлавіч, ведаеш, што, ета, табе, як здарыцца дзе пажар...
— Ведаю,— паспешліва адказваў Трахім.— 3 лесвіцай...
— То-та ж,— зацягваўся дымком Ціт і пачынаў філасофстваваць пра тое, што пажар — справа небяспечная і можа ўзнікнуць нечакана. Затым, калі ягоны нос нічога пэўнага не ўлоўліваў, ішоў у другую хату, затым — у трэцюю. Да нас ён прыходзіў ужо з бутэлькай, заткпутай пакуллем, урачыста ставіў яе на стол і, скасавурыўшыся ў бок маці, звычайна гаварыў:
— Улляна, ты ўжо, ета, звіпяй. Дзеля прыклёпу. Па кроплі...
«Кропля», вядома, канчалася тым, што і бацька падаваўся на здабычу. Яны сядзелі позна, аж да вечара, забыўшыся пра ўсё на свеце. Гэта як не было пілыіай работы. А здаралася, што і ў гарачы час лета Ціт, як мае быць назюзькаўшыся, няпэўнай хадою кіраваўся проста да нас на паграбішча і валіўся кулём на зляжалую, сухую кастрыцу. Тут яго, вядома, не мог знайсці ні адзіп прадстаўнік з раёна, якія ў летнюю пару даволі часта ездзілі па
вёсках,— іх болей, як грозных жонак, баялася мясцовае начальства. Бывала, куды толькі не хаваліся пядбайлыя брыгадзіры ці старшыпі: і ў падмосце, і на гарышча, і ў лазні, але адусюль іх выпорвалі і, вядома, задавалі ім добрага пытлю.
У мяне чамусьці хутка выспеў каварпы план — напісаць пра Ціта-пажарніка ў газету. Доўга не спатрэбілася думаць — я ўсё расказваў проста і нічога не выдумляў. ІІават над загалоўкам не ламаў галавы: «Пажарны стараста Ціт Мірончык бяздзейнічае». Праўда, у заметцы пра гарэлку я змоўчаў, бо тады трэба было б пісаць і пра свайго бацьку, але я проста збаяўся. Пад заметкаю падпісаўся: Аляксей Баяпок, напісаў яшчэ слова «селькор», але пасаромеўся і сцёр.
Пісьмо аддаў у рукі Іллюку Шпадаруку — пашаму бацькавіцкаму паштальёпу — і сказаў:
— Глядзі ж, Іллюха, маўчы... Калі што якое, каб ніхто пе знаў, сам ведаеш...
— Ну што ты, Алёшка, барані бог, усё будзе як пад замком.
Іллюк супуў канверт у вялізпую скурапую сумку, якая ў яго звісала ніжэй каленяў; сам Іллюк маленькі, сухепькі, як корчык, затое пос як у добрага мужчыпы, а на яго твары — чыстая дзюба ў варанёнка.
Паштальёнам Іллюк быў выключпай сумлепнасці, з усіх паштальёнаў, якія перабылі ў Бацькавічах на маім вяку: пісьмаў пічыіх ён не чытаў, гэта кожны пацвердзіць, газет не ўтойваў, пераводаў і паштовак не губляў, разносіў усю карэспапдэнцыю адразу, як прыходзіў ці прыязджаў з Ігліцы, з паштовага агепцтва. Хадзіў пешкі. (Каня браў толькі ў вялікую сцюжу ці бездараж.) Іллюк быў заўсёды ў нейкім прыўзпятым пастроі і ўручаў чалавеку пісьмо ці аддаваў газету, бы падарупак на свята. Калі праходзіў міма вашае хаты, а хто-небудзь стаяў ля варот ці ў веспічках, ён віпавата ўсміхаўся сваёй адметнай усмешкай і ласкава гаварыў:
— Вам, цётачка, яшчэ пішуць. Яй-богу, мамачка...
Трухаў, дробна сігаючы кароткімі нагамі, блытаючыся ў доўгім, з чужога пляча, паліто, якое яму дасталося ў спадчыну, мабыць, яшчэ ад дзеда-шахцёра.
Як адправіў праз Іллюка сваё тое злашчаснае пісьмо, я заўсёды, канечне, стараўся пе размінуцца з паштальёнам, лучыў момант абавязкова патрапіць яму па вочы. А час цягнуўся. Міяуў месяц, другі, насталі халады, а мпе пе
чутно ніякай вестачкі. Іллюк пры сустрэчы разводзіў рукамі і з віпаватаіі усмешкай на заклапочаным твары гаварыў адно і тое ж: «Пісьмо з пошты адправіў. Так што не нудзься, браток, чакай — адвет будзе...»
Неяк я корпаўся на двары — шыгаллем і зямлёю абкідваў заваліны, каб на зіму праз сцены ў падмосце не забіраліся маразы, калі ў весніках паказалася зпаёмая постаць паштальёна ў нязменным чорным палітоне і ў выцвілай будзёнаўцы. Яшчэ здалёку ён асіпла крычаў:
— Алёшка, ну і аддзёр ты, браток, корту!..
Іллюк патрос перад маім збянтэжаным тварам газеткай.
— Во, глядзі, тутацька. На, чытай!..
Я ўзяў у рукі газетпы лісток, прабег вачамі ўсе заметкі і адным дыхам запар прачытаў знаёмае: «Пажарны стараста Ціт Мірончык бяздзейнічае». I подпіс: «Аляксей Баянок».
Адразу ўдарыла ў галаву, стала вельмі горача. Другі раз пачаў радок за радком чытаць сваю заметку. Літары стаялі прыгожымі радкамі і нібы пашэптвалі мпе на вуха: «Ну, Алёшка, малайчына. Цяпер, брат, пра цябе ўведаюць усе. Увесь раён. Радасць жа якая!..»
Нібы адгадаўіпы маё узрушэнне, Іллюк паляпаў пасяброўску мяне па плячы і пачаў хваліць:
— Правілыіа, Алёша. Так і трэба. A то ўжо разгультаіліся, пачулі волыііцу пашы начальнічкі!.. Шараваць іх нада — з пясочкам, наждачком!..
Але я ўжо не слухаў і нічога не чуў, што гаварыў Іллюк. 3 газетай шамятпуў у хату — дома пікога не было; мільганула думка: збегаць зараз жа да Гопкавых, пахваліцца Каці, але стрымаўся — дома, я ведаў, і сам старшыня; ахалодаўшыся, вырашыў адкласці візіт да вечара: будзе прычыпа зайсці і заадно пабачыцца з Кацяй.
Мне ўжо не працавалася; то браў у рукі рыдлёўку, то клаў яе, а браўся за газету, перачытваў свой першы надрукаваны твор. Я ўжо ўяўляў сабе, як яшчэ папішу, буду пісаць і пісаць, закінуўшы ўсе пагуляпкі, абы толькі хапіла ў Іллюковай торбе месца для маіх лістоў. Я пачаў прыкідваць, пра што і пра каго я напішу, і неяк губляўся адразу, бо не ведаў сапраўды — пра што ж яшчэ напісаць?..
Раптам за маёй спіной грымнуў строгі бацькаў голас: — А-а, байбус, шалапут. А-а, бапдыт ты етакі!.. Тоўсё
пе было з табою адхлапня — гароды ды садкі з дружкамі латашыў. А цяпер, ета, знайшоў сабе работу — перад усімі людзьмі абняславіў. Ці можна ж ета, дуралей ты, асінавая твая даўбешка!..
Як аслупянеў я. Сапраўды, за што ж на мяне так накінуўся бацька? Хіба я зрабіў пешта благое, непрыстойнае? А тое, што Ціт адно п’е гарэлку, а бочкі ўсе парассыхаліся і пажарную кішку вунь па вуліцы валочаць дзеці, дык хіба гэта парадак?
He паспеў я разявіць рот, каб нешта сказаць для свайго апраўдання, як бацькава жылістая рука ўчэпіста хапіла мяне за каршэнь, а ў другой мільгануў абрывак вяроўкі. Па плячах, па спіне пасыпаліся шлегі, балючыя і частыя.
— Ой, татачка, не бі. He буду, я не вінаваты,— заенчыў я на ўвесь двор.
— Яшчэ і не ведаеш, шалапутная галава твая,— адышоў бацька, адсопшыся, выпусціў мяне з рук. Я трохі адбегся, бо адчуваў, што яшчэ, відаць, у бацькі злосць не прайшла канчаткова.
— Дайжа распісаўся сам, а тады — не ведаю. Каля кузні толькі што чыталі. Якраз і Ціток быў. Ета ж даўмецца, выкінуў такі выбрык!.. Людзі, ета, за бокі браліся, ад рогату аж клаліся ўсе. А Ціток млеў як ашпараны. Ну, глядзі, байбус, на вочы яму не пападайся, яшчэ кухталёў надае. Калі етага вот з цябе мала...
— Дык што, можа, не праўда? — асмялеў я крыху, выціраточы слёзы. Было не так балюча, як крыўдна за тое, што бацька мяпе лічыў усё яшчэ за блазна. А пра мяне ўжо газета пісала, маё імя на Чырвонай дошцы значылася сярод першых ударнікаў у Бацькавічах.
— Ты яшчэ будзеш мне апраўдвацца, баламут! — Але бацька ўжо крыху аціх, астыўшы; прысеў на прызбе, пачаў рабіць самакрутку.— Выкінь яшчэ што-небудзь такое, дык з двара вытуру. Адзін сын — няхай і етага не будзе. Мне не надыць такея... Бацьку роднага не шануеш... Насуперак волі бацькі — ета не сын! Ета ж недавярак, анціхрыст, вот ета хто!..
Апраўдваючыся, я выцяг з кішэпі газету, прачытаў яму ўсю заметку.
— Бач ты, байбус, складна брэшаш!..
Бацька пакруціў галавою, зацягнуўся дымам, скрозь кашаль прагаварыў сам сабе:
— Яно калі папраўдзе, дак Ціток етага заслужыў.
Саўсім згультаіўся, лежабок. Ляжыць у цяньку, а працадні бярэць...
У мяне крыху адлягло на сэрцы. Я ўзяўся за рыдлёўку, а бацька, яшчэ пабурчаўшы, пайшоў у хату — на абед. Мне ж есці зусім не хацелася.
КНІГІ ОНЛАЙН
