Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
Я выхапіў яе з горна і паблізіўся да накавальні. Узяў у руку малаток — не молат, з якім увіхаўся Васіль-малатабоец, а певялікі, пе надта цяжкі малаток, з якім пекалі чараваў тут дзед Мароз. 0, які ён быў паслухмяны ў яго, як лёгка плюшчыў і вычвараў розпыя цуды, гэты звычайны малаток! Але чамусьці мяне ён зусім не слухаецца. Я нават не патраплю добра ўдарыць там, дзе трэба, пе кажучы ўжо, каб падаць пласцінцы палежную форму, пешта падобнае на лязо.
Можа, усё ішло ў мяне няўдала ад таго, што я спяшаўся і хваляваўся, баючыся, каб мяне не застукалі. Я завіхаўся, ляскаў малатком па напаленай у горне белай пласцінцы і, спяшаючыся. выцягваў яе гіа кавальню. Я ўжо спацеў, перапэцкаўся ў вугальную сажу, апёк рукі, і гэтая пласціпка выскоквала з абцугоў і ледзь не апякла мне ногі — я, вядома, у той час уходжваўся ля накавальпі басапож.
Нарэшце мне падалося, што нешта падобнае на лязо ўжо ёсць — гэтую пласцінку, расплясканую і крыху завостраную з аднаго боку, я сунуў у карыта з вадою, што стаяла каля пакавальні,— трэба ж было лязо загартаваць. Жалеза з шыпеннем загаласіла: сіп-шы-ык...
Я паглядзеў на тое, што зрабіў. Гэта было зусім не лязо для сцізорыка — проста нейкая пляскатая і крывая палосачка, якую і пад вось не падкладзеш, і мне стала крыўдна і балюча. Дым казытаў мне ў носе, набіваўся ў рот, сляпіў вочы, і мне хацелася плакаць — ад роспачы, ад злосці на сябе, што ў мяне нічога не атрымалася: я пяўмека.
Хацелася пачаць усё зноў, ды раптам у дзверы страшэнпа загрукалі — пехта аж ламіўся ў кузню. Хто б гэта? Каму спатрэбілася ў кірмашны дзень завітаць сюды? I я тут здагадаўся: гэта ж нехта бяжыць на дым, які, канечне, цадзіўся праз усе шчыліны, хоць дзверы і былі зачынелы і ўзяты на завалу.
Са страху я ледзь адкінуў завалу і стаяў, разгубіўшыся ад нечаканасці. У дзверы прасунулася калматая галава глухога Дзяміда. Ён спакойна і лагодна заўсміхаўся, растапырыўшы свае цёмныя, з шурпатымі даланямі ручышчы:
— Што ета ты тут робіш, зулік?..
Я паказаў на гарачы кавалак жалеза, які яшчэ дыміўся і сіпеў перада мной сярод кузні. Нешта пезразумелае гаварыў, амаль ляскаючы зубамі ад перапуду,
— Падумаў, што кузпя гарыць,— усё так жа нязлосна ўхмыляючыся, гаварыў Дзямід. Ён памаўчаў, абвёў мяне зноў абыякава-лянівым позіркам і ціха прамовіў: — Кінь, a то бацька дасць, палучыш лупкі...
I падыбаў, шырока ступаючы і заграбаючы нагамі пыл. Я зірнуў на сваю сарочку, якую мне далі дзеля свята,— яна, уся перапэцканая, у некалькіх месцах свіцілася прапалінамі. Але мне яе ніяк не было шкода. Самае крыўдпае — у мяне пічога не атрымалася з ножыкам. Я разгроб вугаль па горпе, каб хутчэй пагас, зачыпіў кузню і, перапоўнены злосцю і крыўдаю па сябе, пацёгся гародам дахаты.
Мпе прыгадаўся жартаўлівы расказ дзеда Мароза пра тое, як адзін хвалько падмеўся скаваць плуг. Каваў, пляскаў, сілы шмат страціў, а плуг не выходзіў, тады кавальпяўмека рашыў выкаваць серп. Біў-біў малатком, пакуль убачыў, што сярпа пе будзе. Тады ён пачаў рабіць ножык.
Рабіў ды рабіў, сунуў у ваду тое, што засталося ад металу, і толькі пачулася: пшш-ык...
Дзямід усё ж пе выдаў мяне, нічога не сказаў бацьку пра маё кавалёўства, але бацька і так здагадаўся, што я быў у кузні, убачыўшы мае перапэцканыя штаны і сарочку.
Іллюк са сваёй неразлучнай скурапой торбаю прачыкільгаў паўз вокны і, схамянуўшыся, бадзёра паклікаў мяне:
— Алёшка!..
Я выбег на двор, кумельгам да паштальёна.
— Скачы,— сказаў таямніча Іллюк.— Табо ліст...
Я думаў, што ліст быў, як і дагэтуль я атрымліваў, з рэдакцыі. На гэты раз канверт зусім іпакшы — блакітны, з маркай — чырвонаармеец у будзёпаўцы. 3 хваляваппем я разглядаў канверт, сэрца забілася часта-часта, як у злоўленай у сіло сініцы; я пазнаў знаёмы почырк — прамыя, роўныя літары з чоткімі, выразгіымі завітушкамі.
«Дарагі Алёша! — прачытаў я на лістку ў клетачку са школыіага сшытка,— Піша табе вядомая Каця, ваша быўшая суседка. Як ты жывеш, Алёша?
Пра сябе напішу, што мы жывыя і здаровыя. Мы жывём у доме адпаго раскулачанага селяніна. Лёпя наш ужо перайшоў у трэці клас. Да школы тут недалёка, як і ў Бацькавічах. Я вучылася добра. Тут пастаўнікі добрыя, па мове я падцягнулася, цяпер рыхтуюся паступаць у медыцынскі тэхнікум у Гомелі.
Я тут не падружылася з дзяўчатамі, яны нейкія пе таварыскія, кажуць, што я задавака, бо дачка старшыні. А я зусім пе такая, як яяы думаюць пра мяне. Цяпер я рыхтуюся да экзаменаў.
Пакляніся, што ты мяне не забудзеш. Я цябе ўвесь час успаміпаю.
Напішы мпе пра ўсе навіны. Куды ты збіраешся паступаць? Вельмі хочацца пабыць у Бацькавічах, наведаць маміну магілку.
Чакаю адказу на маё пісьмо. Каця».
Далей было напісапа слова, відаць — «цалую», але закрэслепа нязграбна. А потым прыпісана: «Бацька тут ажаніўся з адной жанчыпай. Яна нейкая кіслая, а бацька хоча, каб мы яе называлі мамай. Каб ты ведаў, Алёша, як мне тут сумна...»
Каціна пісьмо як бы перавярнула ўсё маё нутро. Я жыў
нібы ў пейкім перэалыіым, фантастычным свеце. У думках складаў адзін за адпым варыянты адказу, і ўсе япы мне не падабаліся, бо мяпе ахапіла нейкае пачуццё, якому я не ведаў, як даць тлумачэнне, але гэта было пачуццё незвычайнае; я адчуў, што Каця для мяне — самы дарагі чалавек, з якім мне хацелася сустрэцца і не разлучацца праз усё жыццё. Я пачаў складаць сабе план, як з ёю сустрэцца. Нашы дзяўчаты збіраліся ў Лясковічы ў ягады — вёрст за дваццаць з гакам ад Бацькавіч, ды мяне ж туды ііе пусцяць, я цяпер зпоў стаў за памочпіка ў рахупкавода ў капторы, дзе работы ў летні час цераз край.
Урэшце я рашаю, што папішу ліст і буду чакаць зручнага выпадку, а як паеду з Сямёпам-Марцінам у раён, там будзе лягчэй наведацца ў Лясковічы. Лягчэй, вядома, гэта сказаць, а як я прыйду да Гопкаў, што пра мяне падумаюць? Вядома ж, Кацін бацька здзівіцца: «Алёшка? Адкуль ты? Што здарылася?..»
Ужо каторы раз перапісаны ліст. Хацелася выказаць свае пачуцці да Каці, але як? Трэба было знайсці такія словы, ды дзе іх возьмеш? Сказаць жа проста — я цябе кахаю, Каця, сумую па табе і дзень і ноч успамінаю — гэта ж вельмі смешна. Я згарэў бы ад сораму, калі такое папісаць, і я напісаў простае і вельмі сухое пісьмо. А пра тое, што ў мяне тварылася на душы, Каця магла хіба што здагадацца. Я напісаў, што вельмі рады яе лісту, расказаў, што мы ўжо з хлопцамі — камсамольцы, што ў нас хутка будзе свой трактар; мае сябры Адам і Сцяпап прасіліся. каб іх паслалі на курсы трактарыстаў, але ім сказалі, што пяхай крыху пабольшаюць, а я збіраюся ў педтэхнікум, таксама ў Гомель.
Каця, вядома, магла сама здагадацца, што я выбраў Гомель іменпа таму, што і яна туды падае дакументы. Дагэтуль я цешыўся марай — толькі ў Магілёў, у газетпы тэхнікум, але цяпер вырашана цвёрда — у Гомель, вучыцца на настаўніка.
Мы марылі пра сустрэчу, а лёс рыхтаваў яам ростань па доўгія-доўгія гады. Пад восень я падаўся ў Гомель па вучобу ў педтэхнікум, які затым стаў называцца педвучылішча. Каця ж з бацькам і мачахай паехалі на радзіму, у сваё Крыварожжа.
Кажуць, увосень Каця была ў Бацькавічах, пасадзіла па матчынай магілцы калінавы куст і вельмі шкадавала, што не ўбачылася са мною. Пра ўсё мне расказала большая сястра Дуся, калі я прыехаў па зімовыя канікулы.
ЧАСТКА ДРУГАЯ
і
Дамоў, у Бацькавічы, я прыехаў перад сёмухай. Тутэйшыя, хто за ўсё жыццё нікуды з сяла не адлучаўся, называюць сёмуху — духа. «Духа — ета вясёлае свята: можпа і паскакаць і пакуміцца...», «На духа ў Горках дужа бальшыя базары збіраюцца...».
Як здавён вядзецца, ужо ў суботу ва ўсіх хатах мыецца і шаруецца падлога, падмятаюцца падворкі. Покуці і вокньг прыбіраюцца свежымі, адбеленымі ручнікамі і набожнікамі, ложкі засцілаюцца сваёй работы, з вясёлкавымі пералівамі коўдрамі-посцілкамі; столь уквечваецца галінкамі клёна, арабіны і ясеню; галінкі бярозы, сцяблы аеру раскідваюцца на падлозе. Веснічкі і ганачкі так жа ў зялёнай аздобе. Уся гэтая ўкраса зелянінай называецца — май.
Бярозкі яшчэ з кволымі, сакаўпымі лісточкамі і ружова-клейкімі сярожкамі-завушніцамі з недалёкага ляска — Крывалесся — зіхацяць перад кожнай хатай. Перад святам падлеткі робяць па некалькі рэйсаў у лясок па зеляніну, якая набрала ўжо моцы, і ўсё Крывалессе аж свеціцца, пераліваючыся на сонцы; лапушыцца кустоўе арэшніку; маладыя вольхі, асінкі красуюцца на палянах, нібы выхваляючыся перад прыгажунямі бярозкамі і веселунамі клёнамі. Для вясковых свавольнікаў было найвялікшай радасцю дыбаць дамоў з поўнымі бярэмамі пахучага зялёнага вецця, перацягнутага па самай сярэдзіне вяроўчынай. Кожны стараўся пабраць сабе лепшага вецця-маю ды яшчэ вырваць з каранямі пару бярозак, каб заадно і аздобіць сядзібу. Бярозкі садзіліся перад домам, перад вулічнымі вокнамі. I таму, бадай, ля кожнай хаты раскашава-
ліся прысады — арабінка, клёнік, ясень, вярба, ліпка, кусты чаромхі-калакалушы.
Учора, калі маці ўзялася шараваць падлогу, то бацька як бы незнарок сказаў:
— Алёшка, можа б, сцягаўся ў Крывалессе? Прыпясі трохі маю. Няхай і ў нас будзе свята...
— He, тата,— запярэчыў я.— Мпе неяк пяёмка. He пайду я!.. Гэта свята — рэлігійнае.
Я ж студэпт, заўтрашні настаўнік, і мне ніяк не выпадае цягпуцца з сябрукамі ў лес па той май — сапраўды, сёмуха ж рэлігійнае свята.
Бацька насмешліва пакпіў з мяпе:
— Дзівак ты, хлопец. Ета ж самая што ні па ёсць народпая завядзёнка. Явар, зяленіва, чаромха... Ета ж прыгажосць! Хату прыбяром, явару насцелем на падлозе. Ga66 прыемна, і чалавеку льга зайсці ў хату. Што ж, калі ты не маеш ахвоты, тады патэпаю сам...
Пад вечар бацька прынёс з Крывалесся вялікую ношку зяленіва і нават выкапаў дзве невялічкія, з празрыстымі клейкімі лісточкамі бярозкі.
У суботу яшчэ завідна мы ўпрыгожылі хату, а бярозкі бацька ўкапаў у коўратах, і япы, юныя і бесклапотныя, весела трымцелі галіпкамі, не ведаючы, мабыць, што жыць і і^расавацца ім тут давядзецца нядоўга.
Сёмуху ў Бацькавічах святкуюць аж тры дні. У нашым капцы, ля Шылаёвых, будзе гулянне з гармонікам. Сцяпан Пілецкі, прымак, «крывое калясо», як яго ахрысцілі нашы дзяўчаты-сядухі, пе пашкадуе сваёй тулянкі. Пастараецца ад душы і ягопы сусед Алёха Целяпей са сваім бубнам. Эх, весялун-бубен! Па тым, як ты бухаеш і звініш бомамі, самы абыякавы да музыкі бацькавіцкі жыхар кажа: «Ета ўжо Целяпей выцілінгвае. Яго работа».
КНІГІ ОНЛАЙН
