Бацькавічы
Сцяпан Кухараў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 303с.
Мінск 1991
Загаварылі, зашумелі ўсе. Грамчэй за ўсіх крычаў Якаў Кавалік. Нават пельга было ўлавіць, што ён намагаўся сказаць. Толькі калі людзі, накрычаўшыся, супакоіліся, Кавалік выказаўся, даводзячы, што тут вінаватая і маці Кіппя, шаптуха-праведпіца.
— Качарга запечная,— ужо больш спакойна, з усмешкаю гаварыў ён.— Яна людзей падбіла. А тут жыта... Сухмень... Хлеба пе будзе... Трэба ікону маці-багародзіцы насці па поле, бо жыта ўсё дазванпя загіне. Бачыш, і пацёгліся... Як тыя авечкі!..
— Якое карэнне, такое і насенне,— нечакана выгукнуў Мішка Цярэшка.
Пад смех і жарты людзі пакрысе займалі свае месцы, і работа ўваходзіла ў рапейшае рэчышча. Супакоіўся крыху і старшыня, моўчкі, з нейкай апантанасцю выкідваў цяжкія камякі глейкай зямлі. 1 раптам зпоў пачуўся збяптэжапа-трывожны крык:
— Дзядзька Ілля, зірніце сюды!..
— Сашка Кіпень! Далібог, ён!
— Антонаў сынок?! — пранеслася ў грамадзе.
— Душа мая крывая — усё прымае,— буркнуў сабе ў прапахлыя самасадам рудыя вусы дзед Міколка. Ад-
нак, мусіць, яго мала хто пачуў, бо ўсе моўчкі бралі ў рукі рыдлёўкі, займаючы месцы ля канавы.
Запыханы, сарочка наросхрыст, Сашка прымчаўся па грэбельку. Сапучы і румзаючы, стаў расказваць, як стары Кіпень змушае яго несці на Хамінку свянцоную ваду ў біклажцы, а калі Сашка паадрэз адмовіўся — дубасіў сына сырамятным гужам, а тады зачыпіў на завалу ў клеці і прыгразіў: «Ты глядзі ў мяне, паганец, сядзі тут, пакуль не адумаешся, пе папросіш у бацькі прашчэння».
— А ты што ж, не паслухаўся? — як бы з падколам запытаў Аляксей Мікалаевіч.— Даведаецца, што ты збег сюдьг, да камсамольцаў, яшчэ раззлуецца, біць будзе...
— А я й пе баюся,— усхліпваў Сашка.— Калі на тое, то і ў камсамол запішуся,— азіраючыся па баках, рашуча дадаў: — Мяне, брат, голымі рукамі не возьмеш... He дамея, не злаўлюся!..
— Даўно б так, Сашка,— ухвалыіа сказаў Мішка, падміргнуў і запрасіў Сашку да сябе: — Во бяры лапату ды не кляні свайго тату...
— Дзе ты яго не будзеш клясці,— Сашка сігануў праз купіны і ўскочыў на насып. I вось ён ужо заўзята, a больш з нейкай крыўдай ці злосцю, працуе ў грамадзе, абліваючыся, як і ўсе, потам. Пасля, у час перакуру, ужо спакойна гаварыў: — Ета ж такі бацька, праз яго брыдка людзям глядзець у вочы...
Казалі, Кіпень яшчэ ўвечары, калі Сашка вярпуўся з грэбелькі, кідаўся на сына з бізуном, але той выкруціўся і з крыкам «пайду да Свербікава» выскачыў за парог.
3
Бадай, нідзе не ўбачыш такіх прыгожых зор, як над Бацькавічамі. У жніўні зоры асабліва вабпыя: буйпыя, ярка-зіхатлівыя і нейкія як ласкавыя, бы жывыя. Па вечарах, калі неба глыбее і гусцее, зоры высыпаюць буйна, густым засевам і як цвітуць усё адно. Асабліва, калі глядзець на іх доўга, неадрыўпа, аж пакуль пе стомяцца вочы, пе пачнуць сонна плюшчыцца — і пе стапе мроіцца ў галаве зусім перэальнае, фантастычнае.
Выдае, бы зоры па-змоўніцку пра нешта важнае перамаўляюцца, а тады адпа, як сарваўшыся, чыркне, акурат запалка, ляціць праз усё неба, і след ад яе ясна і вы-
разна кладзецца, а глядзіш — ужо няма тае зоркі, і нават следу не засталося — толькі тое месца прыкмеціш, а ўжо на тым бяскрайнім дыване гарыць, іскрыцца, мігае мігаўка-іскрынка — новая зорка, і вакол свецяцца, блішчаць ганарліва-халодным бляскам большыя і мепшыя зоркі-спадарожніцы, ірдзяцца залатымі камочкамі, зліваючыся і разыходзячыся, бы ў карагодзе...
Была самая пара жніва. Работы хапала ўсім, дарослым і падлеткам. Шчыравалі днём і прыхоплівалі ночы. Спяшаліся звезці з поля збажыну, браліся за малацьбу. Хоць мы ўжо лічылі сябе дарослымі, але за малацьбітоў нас яшчэ не лічылі. Праўда, і нам давалі нарад у начную змену. Мы трымаліся асобна і жылі сваім жыццём.
Увечары мы з Сашкам звозілі на ток снапы. Малатарню паставілі ў новай, сабранай з абагуленых сялянскіх адрыя і гумнаў вялізнай будыніне, накрытай кулёвай саломай толькі з аднаго боку, ад поля, а сонечны, да хат, бок яе яшчэ чарнеўся кроквамі-паплётамі, і праз латы, аплеценыя пры круках лазою, акурат праз дзіравае рэшата, свяціліся і сыпаліся, бы зярняты з сяўніцы, залатыя асцюкі-зоркі.
Новая, перад жнівом дастаўленая трактарам з Камунараў малатарня гула роўна і весела; толькі часам, калі машыніст Васіль Шылай, таксама навічок, крыху зазяваецца, бо якая-небудзь кабета ці дзяўчына з тых, што кідаюць снапы на высокі палок, разам са сяапом пашле якое слоўца-жарт, і малатарня як бы ўсміхнецца, але зараз жа і заные-зазвініць злосным працяглым зыкам — гэта ў барабан патрапіў ітерастрэсеяы сноп ці пават з перавяслам, неразвязаны. I Васіль, чарнамазы, перапэцканы ўвесь, у запыленых акулярах на цыганскіх, з хітрынкай вачах, у расхрыстанай зрэбніцы-сарочцы, прапахлай потам і салідолам, у няпэўнага колеру штанах з хромавымі леямі на каленях, не застаецца ў даўгу — паблажліва закрычыць на іх, гарэзніц:
— Перастаньце, сакатухі, не балабопьце. Атлумілі вы мне ўсю маю галовачку!..
— Атлумілі! — перадражнівае языкастая і порсткая на работу Моця, дзяўчына-зух; яііа дзень у дзень на калгаснай рабоце і разам з маладзейшымі ахвотна прыйшла на гумно, стала на мужчынскае месца — за падавальшчыцу. А тут, у Васіля, не заснеш, не адпачнепі — спіна не раз абмыецца потам, сарочка прыліпне да хрыбціпы, і не аддзярэш, бо пылу і смецця наб’ецца ўсюды.
Гудзе малатарня. Прагна, з захлёбам глытае цяжкія, з налітым, як волава, зернем снапы; зярняты вылузваюцца з каласоў, страляюць па зубах бліскучага, чыста люстра, сталёвага барабана, сыплюцца на сіты, якія бесперапынна, бы ліхаманкава, трасуцца. Над малатарняй і ва ўсім гумне стаіць гаркавы, смачны хлебны пыл, асядае пластамі і на плячах, і на галаве малацьбітоў, сляпіцаю лезе ў нос, набіваецца ў вушы. Пыл дастае аж да свежаачасаных крокваў, пад вільчык, за які яшчэ звечара зачапілася зорка Канікула і ніяк не можа адарвацца ад смалістых крокваў. Помню, як часалі іх цесляры з нашага канца — Яўхім Цярэшка і Раман Говар-Гамарнік.
На звозцы снапоў занята, бадай, уся наша камсамолія. Няма сёння толькі аднаго Сцяпана Говара — ён з вазакамі адправіўся на станцыю Камунары з першым хлебам. Яму, перадавіку, які вызначыўся і на сяўбе, і на асушцы грэбелькі, выпаў такі гонар — у дарогу з чырвоным абозам. Колькі радасці, хвалявання было! Сцяпан да поту надоечы маляваў лозунг, не раз прыбягаў да мяне радзіцца: «Скажы, браток, як лепей будзе, калі напісаць: першы хлеб дзяржаве ці — дзяржаве першы хлеб?..» Дзівак Сцяпан — якая ж тут розніца?!
Мы з Сашкам, вядома, памірыліся. Ды, зрэшты, калі шчыра сказаць, і я, і ён даўно забылі ўсё. Тое, што між намі было тады, у маленстве,— сваркі і дзіцячыя бойкі,— парасло быльнікам. Цяпер Сашка дзеліцца са мной, расказвае, як яму сумна бывае, як хацелася, каб хоць вярнуліся тыя нашы забавы і дзіцячыя мары-летуценні.
Сашка падае снапы на мажару, а я ўкладваю іх, сноп да снопа, каласамі ўнутр, а гузамі на край. Ён — работнік заядлы, увішны; з ім не справішся ні араць, ні баранаваць. Змакрэе сам, каня ў пену загоніць, дыхавіцу наб’е і сабе і каню. Ледзь паспяваю я ўкладваць снапы, якія мне кідае і кідае Сашка — шчыруе без адхланпя.
— Дос! — крычу я.— He выпінайся так, бо надарвешся, шлунне парвеш!..
— А я ціха, марудліва не ўмею,— даверліва кажа Сашка.— На паўсілы ета не па-мойму...
3 крыкам: «Глядзі, Алёшка, не кульніся!» — кратае запрэжаную ў мажару кабыліцу, і воз гопае па хрумсткім іржышчы, затым спыняецца ля мэндлікаў, што, нібы якіясьці прывіды, рассыпаліся на полі, дрэмлюць пад зорамі жнівеньскага неба. Пакуль Сашка кіне сноп, я паспею
зірнуць на зоры — яны як бы таямніча пераміргваюцца, а мне здаецца, не зоры гэта, а хлебныя зярняты.
— Яшчэ етый абабак во ўцісні пад вяроўку! — крычыць Сашка, і сноп лучыць мне па твары; вусатыя каласы набіваюцца за каўнер.
I вось ужо Сашка намацвае ў перадку тоўстую пяньковую вяроўку, і яе скрутак ляціць мне проста ў рукі. Я кладу яе якраз пасярэдзіне; бяруся за канец абедзвюма рукамі, кладуся на жывот і ссоўваюся па снапах з мажары долу. У чатыры рукі мы ўціскаем воз, зачэпліваем канцом за трайню, і Сашка, чыста сталы гаспадар, сягае побач з мажарай, якая натужна крэкча ўсім сваім драўляным нутром, гэпае коламі па камлюгах. Я вяду кабыліцу Зорку, каб часам не рванулася ўбок, бо тады бяда немінучая: і вокам не маргпеш, як воз са снапамі кульнецца ўбок.
— Вядзі ты раўней, братка,— хрыпіць мне пад вухам Сашка.— A то баразна там. Ці табе бельмакі павылазілі, Алёшка. He глядзі ты на тэя зоркі, не заглядайся. У тым горадзе прывык на зоркі дзівіцца, дык ніяк не адвыкнеш... Як во станеш за вучыцеля, тады на ўсё ета наша зусім забудзешся...
— Што ты, Сашка, там чаўпеш? — крычу я, выкіроўваючы Зорку на раўнейшае.
— Я кажу, на неба не заглядайся,— абзываецца насмешліва Сашка.— Скора павіднее — вятох засвеціцца...
Выбраўшыся на крыжавую дарогу, што вядзе з поля на загуменне, дзе грыміць, пасвістваючы, новая калгасная малатарня і ў пыле пад перазовы начных зораў шчыруюць малацьбіты, мы, памагаючы адзін аднаму, лезем на воз, на снапы, і адпускаем лейцы — кабыліца сама ведае дарогу да гумна.
Пакуль едзем, Сашка паспявае выгаварыцца.
— Во ты, Алёшка, ты вучышся,— Сашка чамусьці прарывіста дыхае, перабірае тасёмкі лейцаў у руках.— А мяне етый захрыбетнік жыхарыць і жыхарыць. Кажа, дос табе лапці таптаць, кончыў сямігодку і хваця. Забяру цябе з сабою на шахты. Бо тут дабра не даждацца. Яшчэ, кажа, невядома... яшчэ віламі пісана з етым іхнім калхозам... Як ты думаеш, Алёшка, можаць ета быць, што калгасы распусцяць?..
— Што ты, Сашка, мелеш? — падхопліваюся я на ўзлокаткі і аж злуюся: — Здурнеў ты, ці што?.. Як ета, каб калгасы разышліся? Ета ж самая што ні на ёсць кулацкая хлусня. Брахня самая нахабпая, і бацька твой,
як бачна, брахун, ілгун. Ды яшчэ і з кулацкім душком!.. Гэта я табе шчыра кажу!..
— Алёшка, ты не злуйся,— Сашка даверліва туліцца мне да пляча; тады похапкам тузае лейчыну, паноквае на кабыліцу, хоць тая і цягне лёгка, і толькі як кола лучыць на згублены па дарозе сноп — чуваць глухі хруст, і, выдае: бы жывыя, шасцяць, трушчацца каласы.— Я табе шчыра, як другу... Мы ж разам гулялі, коўзанкі рабілі... Пад лёд, помніш, удвух праваліліся, і ты мне памог, падаў паплёцвіну-жардзіну... Ета ўсё праз ягопую прагнасць. Дужа ўжо жадны ён, бацюхна мой...
КНІГІ ОНЛАЙН
